“МАНАС” ЭПОСУНДАГЫ КЫРК ЧОРО ЖАНА ЭНЕСАЙ ЖАЗМА ЭСТЕЛИКТЕРИНДЕГИ КЫРК ЭР

“Манас” эпосун изилдеген окумуштуулардын басымдуу бөлүгү бул эпос менен байыркы түрк (руникалык) жазма эстеликтеринин ортосундагы мазмундук, көркөмдүк окшоштуктарга көңүл бурушкан. Өзгөчө, “Манас” эпосунун генезисин изилдеген А. Н. Бернштам, Р. Кыдырбаева, А. Бакиров ж.б. окумуштуулар эпосто чагылдырылган жашоонун, тарыхый окуялардын, коомдук-этнографиялык кубулуштардын негизинде VII-X кылымдардагы байыркы түрк/кыргыз доору жатканын болжолдошкон. Чындыгында эле “Манас” эпосу менен байыркы түрк (руникалык) жазма эстеликтеринин, байыркы түрк доорунун ортосунда биртоп окшоштуктар бар. Алардын бири – бул эл башкарган бектердин, баатырлардын жанындагы жөкөрлөрү. Белгилүү болгондой, Манастын жанында ага тирек болгон кырк чоросу жүргөн. Ошол эле мезгилде Энесай жазма эстеликтеринде өмүр-баяны сүрөттөлгөн бектердин да кырк жигити болгон. Макалабызда мына ушул окшоштук каралып, кеңири иликтөөгө алынды.

FORTY CHOROS IN THE "MANAS" EPIC AND FORTY PRIVATE SOLDIERS IN THE YENISEI INSCRIPTIONS

Scientists, who have studied the "Manas" epic noted story, ideological and artistic affinity with the Orkhon-Yenisei inscriptions. In particular, Scientists such as A. N. Bernshtam, R/ Kydyrbaeva and A. Bakirov, who have studied the origins of the epic, thinks that the life depicted in the Manas epic is based on the historical events and ethnographic occurrences of the Old Turkic period in the VII-X centuries. Indeed, there are many similarities between the "Manas" epic and the Old Turkic runic written monuments, the Old Turkic period. One of them is the attendants of monarchs and heroes. As it is known, Manas had always had forty choros. At the same time, in the Yenisey inscriptions are described about forty private. This similarity is examined in our paper.

PDF

___

Ауэзов, М. (1995). О времени возникновения эпоса “Манас” // Энциклопедический феномен эпоса “Манас”. – Бишкек: Гл.ред. КЭ, С. 149-174.

Бакиров, А. (1997). Историзм эпоса “Манас”. – Бишкек.

Габитханулы К. (2006). Казак мифологиясының тилдеги көриниси. – Алматы.

Кыдырбаева, Р.З. (2013). В начале было Слово. – Бишкек.

Манас. С.Орозбаков энциклопедиясы. – Бишкек, 2015.

Манас: баатырдык эпос (С Орозбаков), V китеп (даяр: Мусаев Самар жана Медералиева Ж.). – Бишкек: Кыргыз улуттук илимдер академиясы, 2006.

Манас: баатырдык эпос (С Орозбаков), VI китеп, (даяр: Мусаев Самар). – Бишкек: Кыргыз улуттук илимдер академиясы, 2006.

Манас: баатырдык эпос (С. Каралаев), (даяр: Жайнакова Айнек, Акматалиев Абдылдажана). – Бишкек, 2010.

Маргулан А. Х. (1964). Шокан жане Манас. – Алма-Ата.

Маслова, В. А. (2004). Когнитивная лингвистика. – Минск.

Муратова Р.Т. (2009). Символика чисел в башкырском языке (автореферат на соискание ученой степени кандидата наук филологических наук). – Уфа.

Сарыпбеков, Р. (1977). Алманбеттин образынын тарыхый өнүгүшү. – Фрунзе.

Тeнишeв E.Р. ж.б., (2001). Сравнитeльно-историчeская грамматика тюркских языков, лeксика. – Москва: Наука.

Трояков, П. А. (1983). Аналогии героическому эпосу тюркоязычных народов в Орхоно-енисейских памятниках // Фольклор и историческая этнография. – Москва: Наука, С. 74-88.

Усeeв, Н. (2011). Енисeй жазма эстeликтeри I: лeксикасы жана тeксттeр. – Бишкeк: Кыргыз Улуттук илимдер академиясы жана КТМУ.

Фалев, П. (1968). Как строится кара-киргизская былина // “Манас” – героический эпос киргизского народа. – Фрунзе, С. 49-55.

Güvenç, A. Ö. (2009). Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme // Atatürk Üniversitesi Türkiyet Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı 41, s. 85-98.

İnan, Abdulkadir. (1987). Türk Destanı ve Masallarında ‘Kırklar’ Motifi // Makaleler ve İncelemeler. – Ankara, s. 238-240.

Ögel, Bahaeddin. (1991). Türk Kültürüne Giriş, Türklerde Köy ve Şehir Hayatı (Göktürklerden Osmanlılara), Cilt I. – Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Useev, N. (2017). Şiveet Ulaan Mezar Külliyesindeki Kuzulu Koyun Heykeli ve Manas Destanı // Türkbilig, Sayı 33, Bahar, s. 15-24.