TAVŞANLI'NIN BATI VE KUZEYİNDEKİ LİNYİT İHTİVA EDEN NEOJEN SAHASININ MUKAYESELİ STRATİGRAFİSİ VE TEKTONİĞİ

Batı Anadolu'nun geniş sahaları karasal Neojen teressübatı ile örtülmüş bulunmaktadır. Batı Anadolu göl (lacustre) Neojeninin iktisadi bakımdan en önemli linyit yataklarını ihtiva etmesine rağmen, şimdiye kadar, bu sedimanların strati- ve litografik etüdü üzerinde lâyık olduğu derecede durulmamıştır. Bu sahalara «Tatlısu Neojeni Teressübatı» denmekle iktifa edilmiş, bunların tasnif ve korelâsyonuna girişilmemiştir. Bir üvey anne muamelesi gören Batı Anadolu'nun bu tatlısu Neojeni plânlı bir surette strati- ve litografik bakımından hususi ve detaylı bir etüde tabi tutulmalı ve toplanan doneler, bütün yardımcı ilimlerden de istifade edilmek suretiyle kıymetlendirilmelidir. istikbalde Türkiye enerji iktisadiyatı için önemli yeni linyit yataklarının bu- - lunabilmesi, ancak bu suretle mümkün olabilecektir. Hernekadar, bu çalışmalarımızda bahis mevzuu olan Tavşanlı'nın batı ve kuzeyindeki 2500 km2 lik arazi sahası, Batı Anadolunun çok geniş Neojen arazisine nispetle pek mütevazi bir bölüm teşkil etmekte ise de, bunun strative litografik etüdü çok dikkati çeken neticeler vermiştir. Evvelâ, bu sahanın etüd edilen Neojen bölgesindeki sahre teakubunun birbirleriyle korelâsyonu ve münferit kısımları «Nomenklatur» altında toplamak mümkün olmuştur. Bununla bütün Batı Anadolu Neojenine şâmil olacak kadar katî bir stratigrafi meydana konmuş değildir. Fakat bu istikamette ilk adım atılmış bulunmaktadır. Bundan başka, bu mahdut sahadan, diğer Batı Anadolu Neojen sahalarına şâmil lito- ve tektojenez bakımından katî tabiî kaideler istihraç ve vazedilebilmiştir. Bununla Batı Anadolu'nun Miosen ve Pliosen esnasında jeotektonik ve izojenetik inkişaf seyrinin ilk esas (kılavuz) hatları tesbit edilmiş bulunmaktadır. G. v. d. Kaaden (1959) in sahamızın kuzeyini teşkil eden komşu bölgedeki etüdünden sarfınazar edilirse, ortada yayınlanmış olarak yalnız Barutoğlu (1944) nun «Türkiye Linyitlerini» bir arada mütalâa eden ve bu meyanda Tunçbilek ve Değirmisaz'ın stratigrafisiyle tektoniğine kısaca temas eden tek bir eser mevcuttur. Yazımıza memba olarak, Arni (1942) nin ve Romberg (1936a ve 1936 b) in raporlarından isti- * Arazideki çalışmalarımda M. T. A. Enstitüsü tarafından geniş bir surette yardım görmüş bulunmaktayım. Bu münasebetle bilhassa Maden Etüd Şubesi Direktörü Dr. Melih Tokay'a Kömür ve Linyit Jeolojisi Servisi Şefi yüksek mühendis Sadettin Pekmezciler'e teşekkürlerimi sunarım. Bu yazının neşrine müsaadelerinden dolayı da Genel Direktör Bay Dr. İhsan Topaloğlu'na teşekkürlerimin iblâğını bir vazife bilirim.

VERGLEICHENDE STRATIGRAPHIE UND TEKTONIK DER LIGNITFÜHRENDEN NEOGENGEBIETE WESTLICH UND NÖRDLICH VON TAVŞANLI

Grosse Areale Westanatoliens werden von kontinentalen Neogenablagerungen eingenommen. Dem stratigraphisch-lithologischen Studium dieser Sedimente wurde bislang nicht die gebührende Aufmerksamkeit entgegengebracht, obwohl beispielsweise das westanatolische lakustre Neogen die wirtschaftlich bedeutendsten Braunkohlenlager Anatoliens beinhalten. Bei der Datierung begnügte man sich mit einem «Süsswasscr-Neogen im allg.» und verzichtete auf eine weitere Aufgliederung oder Korrelierung. Dieser stiefmütterlichen Behandlung des westanatolischen Süsswasserneogens muss ein planmässig durchgeführtes stratigraphisch - lithologisches Spezial- und Detailstudiumfolgen, wobei alle gesammelten Daten verwertet und alle Hilfswissenschaften herangezogen werden müssen. Nur auf diese Art wird es in Zukunft möglich sein, neue Braunkohlenlager für die türkische Energiewirtschaft aufzufinden. Zwar sind die in vorliegender Arbeit besprochenen Gebiete westlich und nördlich von Tavşanlı mit ihrer Gesamtausdehnung von rund 2500 km2 im Vergleich zu den immensen Neogenflachen Westanatoliens nur ein bescheidener Ausschnitt, dennoch lieferte das stratigraphisch - lithologische Studium ihres Sedimentbestandes interessante Ergebnisse. Vorerst gelang es, die Gesteinsfolgen der untersuchten Neogenabschnitte dieses Raumes untereinander zu parallelisieren und ihren Gliedern eine einheitliche Nomenklatur zu geben. Gewiss, damit ist noch keine allgemeingültige Stratigraphie des westanatolischen Neogens geschaffen, aber ein erster Schritt in dieser Richtung ist getan. Ferner liessen sich aus diesem begrenzten Raum Gesetzmässigkeiten bezüglich der neogenen Lithogenese und Tektogenese ableiten, die auch auf das übrige westanatolische Neogen anwendbar sind. Damit wurden die ersten Leitlinien für den geotektonischen und lithogenetischen Entwicklungsgang Westanatoliens während des Miozäns und Pliozäns festgelegt. Sieht man von der Studie G. v. d. Kaaden's (1959), die sich auf die nördlich angrenzenden Nachbargebiete bezieht, ab, so existiert nur in der von Barutoğlu (1944) publizierten Zusammenstellung über die Braunkohlenlager der Türkei eine knappe Schilderung der.

___

  • ARNI, .P.. (1942) : Tavşanlı linyit havzası. Yayınlanmamış M. T. A. raporu. Ankara.
  • (1944) : Tavşanlı linyit havzasında 3 ve 4 No. lu ocaklar arasında Etidamar'ın yataklanması ve muhtevası. Yayınlanmamış M. T. A. raporu, Ankara.
  • BARUTOĞLU, Ö. H. (1944) : Türkiye linyit yatakları.
  • KAADEN, G. van der (1959) : Anadolu'nun kuzeybatı kısmında yeralan metamorfik olaylarla magmatik faaliyetler arasındaki yaş münasebetleri. M. T. A. Derg., No. 52, Ankara.
  • NEBERT, K. (1958a) : Harmancık Neojen havzası (Bursa Vil.). Yayınlanmamış M. T. A. raporu, Ankara.
  • (1958 b) : Tavşanlı'nın batı ve güneybatısındaki linyit zuhurları. Yayınlanmamış M. T. A. raporu, Ankara.
  • (1958e) : Tunçbilek ve Domaniç Neojen havzası. Yayınlanmamış M. T. A. raporu, Ankara.
  • (1959) : Anadolu'da sima magmatizmasına ait silis teşekkülleri. M. T. A. Derg., No. 53, Ankara.
  • (1960) : Keleş Neojen havzası. Yayınlanmamış M. T. A. raporu. Ankara.
  • ROMBERG, H. (1936a) Tavşanlı kömür havzasının etüdü hakkında rapor. Yayınlanmamış M.T.A. raporu, Ankara.
  • (1936b) : Sümer imtiyaz sahasındaki maden ocağı etüdüne ait rapor. Yayınlanmamış M.T.A, raporu. Ankara.
  • WEDDING, H. (1957) : Anadolu'da linyit kömürü prospeksiyonu imkânları. M. T. A. Derg., No. 49, Ankara.