Hüseyin ÇELEBİ, Ali UÇURUM, Cahit HELVACI

4834

Pınarbaşı (Adıyaman) apatitli manyetit yataşının jeolojisi, jeokimyasal özellikleri ve ekonomik potansiyeli

Pınarbaşı Apatitli Manyetit Yatağı'nın yakın çevresinde, alttan üste doğru klorit, serisit ve kalkşistlerle rekristalize kireçtaşlarından oluşan Permiyen yaşlı Malatya Metamorfitleri vardır. Eosen yaşlı Maden Karmaşığı'nın üstüne bir bindirme ile gelen bu oldukça kıvrımlanmış ve kırılmış başkalaşım kayaçları, yeşil şist fasiyesinde bir bölgesel ve bunu takip eden bir retrograd başkalaşım geçirmiştir. Klorit-serisit şistlere bağlı cevherleşmeler, manyetitli apatit mercekleri şeklindedir. Kuzey-güney doğrultulu, 15 m kalınlığa ulaşan cevher düzeyleri, yaklaşık 30º eğimle batıya dalmaktadır. Sahada masif, bantlı ve saçınımlı cevher tipleri ayırt edilmektedir. En önemli cevher minerali manyetittir. Bunu hematit, siderit, götit ve spekülarit izler. En değerli gang minerali olan flüorapatitin oranı yer yer %30'a varmaktadır. Kuvars, kalsit, klorit ve serisit diğer yaygın gang mineralleridir. Ender olarak rutil, zirkon, monazit ve ksenotim gözlenir. Fe, P 2O5 ve derinlik arasında uyumlu ve anlamlı bir bağıntı ile ardalanmadan kaynaklanan boşluk etkeni gözlenmektedir. Elementlerin sıklık dağılımları logaritmiktir. %20 üzerinde Fe içeren manyetit rezervleri yaklaşık 78 Mt'dur. Ortalama Fe tenörü %35 olan bu rezervlerin ortalama P2O5 derişimi %1,57'dir. Apatitte F derişimi %3,46 ile önemlidir. Ancak apatitin nadir toprak element (NTE) derişimi (900 ppm) ve manyetitin V derişimi (800 ppm) düşüktür. Klasik Kiruna tipi sedimanter apatitli manyetit yatağı olarak tanımlanan yatak, ekonomik bir işletmeye elverişli görülmemektedir

n the near vicinity of the apatitebearing magnetite deposit of Pýnarbaþý Permianaged Malatya Metamorphites consisting of, from bottom to top, chlorite schists, cericite schists, calcschists and recrystallized limestones cover large areas. These folded and faulted metamorphic rocks, which thrust over the Eoceneaged Maden Complex, underwent one regional metamorphism and one subsequent retrograde metamorphism in the greenschist facies. Mineralizations associated with chloritesericite schists are in the form of magnetitebearing apatite lenses. The ore horizons, which reach a thickness of 15 m and have a northsouth strike, dip approximately 30 degrees to the west. In the field, massive, banded and disseminated ore types are distinguished. The most important ore mineral is magnetite. It is followed by hematite, siderite, goethite and specularite. The proportion of the fluorapatite, the most valuable gangue mineral, reaches up to 30% in some places. Quartz, calcite, chlorite and sericite are other common gangue minerals. Rarely, rutile, zircon, monazite and xenotime are also observed. There is a significant positive correlation between Fe, P 2O5 and depth. The variograms reveal holeeffects which reflect orerock alternations. Frequency distributions of the elements are logarithmic. Magnetite reserves with an iron content of over 20% Fe are approximately 78 Mt. The average P 2O5concentration of these reserves having an average Fe tenor of 35% is 1.57%. The F concentration of 3.46% in apatite is significant. However, rare earth element (REE) concentration of apatite (900 ppm) and V concentration of magnetite (800 ppm) are low. This deposit defined as classic Kirunatype sedimentary apatitebearing magnetite deposit, is not considered to be economically mined.
PDF

___

  • Algan, O., Yalçın, M. N., Yılmaz, Y., Perinçek, D., Özdoğan, M., Yılmaz, ı., Meriç, E., Sarı, E., Kırcı-Elmas, E., Ongan, D., Bulkan-YeŞiladalı, Ö., DanıŞman, G., ve Özbal, H. 2007. Antik Theodosius Yenikapı Limanı'nın jeoarkeolojik önemi; Geç Holosen ortam değiŞimleri ve ıstanbul'un son 10 bin yıllık kültürel tarihi. Gün ıŞığında ıstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 242-245.
  • Algan, O., Yalçın, M. N., Yılmaz, Y.,, Kırcı-Elmas, E., Sarı, E., Ongan, D., Bulkan-Yeşiladalı, Ö., Özdoğan, M., Yılmaz, Y., ve Perinçek, D. 2009. Holosen'de DeğiŞken Bir Kıyı Ortamının Antik Theodosius Limanın- daki (Yenikapı-İstanbul) ızleri. 62. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 13-17 Nisan 2009, MTA - Ankara, 60-61
  • Altınok, Y. 2005. "Türkiye ve Çevresindeki Tarihsel Tsunamiler", TMMOB inşaat Mühendisleri Odası, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi: Tsunami Özel Sayısı, Yıl 50/2005-4, No. 438, 33- 37.
  • Asal, R. 2007. ıstanbul ticareti ve Theodosius Limanı. Gün ışığında ıstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 180-189.
  • BaŞaran, S., KocabaŞ, U., Kocabaş, İ. Ö., ve Yılmaz, R., 2007. İstanbul Üniversitesi, Yenikapı Bizans batıkları projesi: Belgeleme, yerinden kaldırma, koruma-onarım ve rekontsrüksiyon çalışmaları. Gün ıŞığında ıstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 190-195.
  • Çağatay, M.N. Görür, N., Algan, O., Eastoe, C., Tchapalyga, A., Ongan, D., Kuhn, T. ve Kuşcu, İ. 2000). Last glacial-Holocene palaeoceanography of the Sea of Marmara: timing of the last connections with the Mediterranean and the Black Sea. Marine Geology, 167: 191- 206.
  • Çelik, G.B. 2007. Yenikapı'da günlük yaşam. Gün ışığında ıstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 214-229.
  • Erel, L., Eriş, K. K., Akçer, S., Biltekin D., Beck, C. ve Çağatay M. N. 2009. Bayrampaşa (Lykos) Deresi Havzası ve Ağzındaki Yenikapı (Theodosius) Limanı Kıyı Alanındaki (Marmara Denizi) Değişim Süreçleri. 62. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 13-17 Nisan 2009, MTA - Ankara, 58- 59.
  • Gökçay, M. 2007. ıstanbul Üniversitesi, Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan mimari buluntular. Gün ıŞığında ıstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 166-179.
  • Hürriyet, 2007. Marmara'da tsunami tehlikesi kesinleşti. Kaplan, S. yazısı, 07 Kasım 2007
  • Hürriyet, , 2008. Metro kazısından taŞ devri iskeletleri çıktı. Kınalı, M. yazısı, 06 Ağustos 2008 Janin, R. 1964. Constantinople Byzantine. To- pographical map of Constantinople during the Byzantine period. Paris.
  • http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Byzantine_ Constantinople_eng.png
  • National Geographic Türkiye, 2007. Yenikapı'da Tsunami izleri. Ayman, O. yazısı, Kasım 2007, s.70
  • Katalog, 2007. Yenikapı buluntuları. Gün ıŞığında İstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 247- 299.
  • KocabaŞ, U. ve KocabaŞ, İ.Ö., 2006. İstanbul Üniversitesi, Yenikapı batıkları belgeleme, konservasyon, restorasyon ve rekonstrüksiyon projesi 2006 yılı çalıŞmaları. Sualtı Bilim ve Teknolojisi Bildiriler Kitabı, 115-121, Galatasaray Üniversitesi, İstanbul, 2006.
  • KocabaŞ, U. ve KocabaŞ, ı.Ö., , 2007. İstanbul Üniversitesi, Yeni kapı Bizans batıkları projesi kapsamındaki gemilerin yapım teknikleri ve özellikleri. Gün ışığında İstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 196-201
  • Meriç, E., Oktay, F. Y., Sakınç, M., Gülen, D., Ediger, V. Ş., Meriç, N., ve Özdoğan, M. I., 1991. Kuşdili, Kadıköy, Kuvaterner'inin sedimanter jeolojisi ve paleoekolojisi. C. Ü. Müh. Fak. Der.., Seri A - Yerbilimleri 81, 83-91.
  • Meriç, E.,, Perinçek, D., Avşar, N., Nazik, A. ve YokeŞ, M. B., 2007. Yenikapı Batıkları Alt ve Üst Bölümlerinde Gözlenen Güncel Çökellerin Foraminifer, Ostrakod ve Mollusk ıçeriği, 11. Sualtı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı, Bildiriler Kitabı. 3-4 Kasım 2007, 128-139.
  • Milliyet. 2009. En eski ıstanbullu. Erbil, Ö., Güzelce, O. yazısı, 11 Nisan 2009
  • Müller-Wiener, W. 2001.İstanbul'un Tarihsel Topoğrafyası, Yapı Kredi Yayınları, 1419, 534 s., ıstanbul, 2001.
  • NTV. 2009. Yenikapı gemileri neden battı? Fırtınamı, Tsunami mi? Yıldız, S. yazısı, 09 Kasım 2009, s. 66-69
  • Perinçek, D., 2008. Yenikapı Antik Liman Kazılarında Jeoarkeoloji Çalışmaları ve Doğal Afetlerin Jeolojik Kesitteki ızleri. 1. Ulusal Doğal Afetler ve Yerbilimleri Sempozyumu, 19-22 Mart 2008, Adapazarı. Sakarya Üniversitesi, Doğal Afetler ve Yerbilimleri Kulübü (DAYK) (Editör: M. Dinçer Köksal), Bildiriler Kitabı, 31-49.
  • Perinçek, D., , Meriç, E., Pulak, C., Körpe, R., Yalçıner, A. C., Gökçay, M., Kozanlı, C., Avşar, N., Nazik, A., YeŞilyurt, S. K., ve Gökgöz, Z., 2007. Yenikapı Antik Liman Kazılarında Jeoarkeoloji ÇalıŞ- maları ve Yeni Bulgular. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Bildiri özetleri Kitabı, 131, 135. 16-22 Nisan 2007, Ankara.
  • Pulak, C., 2007. Yenikapı Bizans Batıkları. Gün ışığında İstanbul'un 8000 yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı yayını, 202-215.
  • Ryan, W. B. F., Pitmann, W. C., Major, C. O., Shimkus, K., Moskalenko, V., Jones, G. A., Dimitrov, P., Görür, N., Sakınç, M. ve Yüce, H., 1997. An abrupt drowning of the Black Sea shelf. Marine Geology, 138: 119-126.
  • Ryan, W. B. F., Major, C. O., Lericolais, G., ve Goldstein, S. L., 2003. Catastrophic flooding of the Black Sea. Annu. Rev. Earth Planet. Sci., 31: 525-554.
  • Stanley, D.J. ve Blanpied, C. 1980. Late Quaternary water exchange between the eastern Mediterranean and the Black Sea. Nature, 285:537-541.
  • Yalçıner, A.C. Alpar, B., Altınok, Y., Özbay, İ., ve Imamura F., 2002. "Tsunamis in the Sea of Marmara: Historical Documents for the past, Models for Future" Marine Geology, 190, pp.445-463.
  • Wikimedia, 2008. http://commons.wikimedia.org/wiki/ Hagia_Sophia
Maden Tetkik ve Arama Dergisi-Cover
  • ISSN: 0026-4563
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 1950
  • Yayıncı: Cahit DÖNMEZ
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Pınarbaşı (Adıyaman) apatitli manyetit yataşının jeolojisi, jeokimyasal özellikleri ve ekonomik potansiyeli

Hüseyin ÇELEBİ, Ali UÇURUM, Cahit HELVACI