PANDEMİNİN SÖZ OLUP DİLE DÖKÜLMESİ: KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA SALGINDA ÖLEN KIZ ÇOCUKLARI VE KADINLAR İÇİN YAZILMIŞ ŞİİRLER

Anadolu, kıtalar arası geçiş güzergâhında bulunduğu için, ilk çağlardan itibaren özellikle tüccarlar, hacılar ve ordular aracılığıyla hem Avrupa hem de Asya kökenli salgın hastalıklara maruz kalmıştır. Kuruluşundan yıkılışına kadar Osmanlı’da hemen her devirde veba başta olmak üzere çeşitli salgın hastalıklarla uğraşılmıştır. Osmanlı toplumunun sosyal ve gündelik hayatından izler taşıyan klasik Türk edebiyatı ya da yaygın bir söyleyişle divan edebiyatı metinlerinden bulaşıcı ve salgın hastalıkları ve bunların olumsuz sonuçlarını görmek mümkündür. Şairler, toplumu derinden etkileyen ve çoğu zaman büyük olumsuzlukların yaşanmasına sebebiyet veren salgın hastalıklara karşı sessiz kalmamış; bu hastalıklar esnasında yaşanan olayları eserlerinde işlemişler ve kayıt altına almışlardır. Ölüm herkes için bir ayrılıktır ve hayatın bir gerçeğidir. Çok sevilen bir yakının geriye dönmesi mümkün olmayan bir şekilde yitirilmesi karşısında insanın duygulanması, tepki göstermesi çok normaldir. Bir eş, bir baba ve ağabey olarak şairlerin özellikle salgın hastalıklarda vefat eden hanımları, kızları ve kız kardeşleri için yazdıkları mersiyeler, bir kadın için yazılmış şiirlerin en hüzünlülerindendir. Kimi zaman edebî kaygıdan uzak, kişisel bir vedalaşma niteliğinde yazılan bu acıklı şiirlerde şairin mutlak karşısındaki tevekkülü, kimi zaman kızını kaybeden ve evlat acısı çeken bir babanın çırpınışları ve bireysel ıstırabı görülür. Bu çalışmada klasik Türk şairlerinin salgın hastalıkların devamında ölen kız çocukları ve hanımlar için kaleme aldıkları hüzün şiirleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Pandemi, kadın, veba, mersiye, klasik Türk şiiri

PDF

___

Ak, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî Divanı. C.1. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
Akar, Metin (1986). “Şeyyâd Hamza Hakkında Yeni Bilgiler”. Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi 2: 1-14.
Alpaydın, Bilal (2007). Refî‘-i Kâlâyî Dîvânı: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Arı, Ahmet (2018). Sâkıb Dede Dîvânı. Ankara: www.ekitap.ktb.gov.tr (erişim tarihi: 17.01.2021).
Arslan, Mehmet (2018). Leyla Hanım Dîvânı. Ankara: www.ekitapkulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 17.02.2021).
Atmaca Veli (2010). “Hadislerde Geçen Hastalık Adları”. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD). Vlll (2): 25-67.
Batğı, Özlem (2017). “Seyahatnamelerde Osmanlı İnsanının Hastalıkları ve Tedavi Yöntemleri”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD) 4(8): 169-182.
Canım, Rıdvan (2020). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
Ceylan, Ömür. (2005). “Ölümün Unutulan Adı Veba”. Dergâh. Nisan (182):20.
Çobanoğlu, Ferda (2006). Enderunlu Ferîd İbrahim Dîvânı’nın Metni ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Düzlü, Özlem (2011). “Klasik Şiirimizde Evlat Acısının Bir Yansıması Olarak Şairlerin Çocuklarına Yazdıkları Mersiyeler”. Turkish Studies 6 (3): 1829-1839.
Göyünç, Nejat (1994). “Diyarbakır”. İslam Ansiklopedisi. C.9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 464-469.
Hamâmî, Erdal (2001). Râmî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İsen, Mustafa (1994). Acıyı Bal Eylemek. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kadıoğlu, İdris (2018). Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid. Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 17.01.2021).
Kadıoğlu, İdris (2020). “Hâmî-i Âmidî ve Manzum Mektubu: Arîza-i Manzûme”. Turkish Studies 15(3): 1275-1292.
Kalkışım, Muhsin (2009). “Ölüm Konulu Tarih Kıt‘aları”. Turkish Studies 4 (6): 275-290.
Kaplan, Yunus (2019). Fevzî Dîvânı. Ankara: www.ekitap.ktb.gov.tr (erişim tarihi: 17.01.2021).
Kılıç, Filiz (2020). “Kara Ölüm ve Divan Şairi”. Turkish Studies 15(4): 647-665.
Kurnaz, Cemal. (1995). “Felek”. İslam Ansiklopedisi. C.12. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 306-307.
Morkoç, Ertek Yasemin (2017). “Osmanlı Kadın Şairlerinin Divan Edebiyatı Geleneğinden Ayrılan Sesi ve Farklı İfade Biçimleri”, Journal of Human Sciences 14 (4):3456-3471.
Okyay, Ercan (2005). Senîh-i Mevlevî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Üniversitesi.
Öztürk, Murat (2020). “Divan Şiirinde Veba”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Salgın Hastalıklar Özel Sayısı:125-154.
Taş, Hakan (2017). Vahyî Dîvân. Ankara: www.ekitap.ktb.gov.tr (erişim tarihi: 17.01.2021).
Varlık, Nükhet (2011). “Taun”. İslam Ansiklopedisi. C.40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 175-177.
Varlık, Nükhet. (2018). “Osmanlılarda Veba Salgınları”. Toplumsal Tarih 296: 30-36.
Yılmaz, Kadri Hüsnü (2018). Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Divanı. Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (erişim tarihi: 17.01.2021)