ORTA ASYA’DA SÛFÎLİĞİN YAYILMASINA KATKIDA BULUNAN MUTASAVVIFLAR
Türkistan halkları, özellikle konargöçer Türkler sûfîzm sayesinde kendi hür iradeleleriyle Müslüman oldular. Orta Asya’da sûfîzmin yayılmasında bölgede yetişen din alimlerinin önemli rol oynadığı söylenebilir. Abdullah b. Mübarek (736-797), Fudayl b. İyâz (725-803), Hakîm et-Tirmizî (ö. 893), Hasen et-Tirmizî (ö. 932), Mehdi es-Seyyari el-Mervezi (875-953-956), İbrâhîm Kelâbâzî (ö. 990), Yusuf Hemedânî (ö. 1140), Muhammed el-Meyhenî (ö. 1049), Abdülhâliḳ Gucdüvânî (ö. 1179 veya 1220) gibi sûfiler tasavvufun veya İslâmiyetin bölgede kalıcı olmasında büyük emek sarf ettiler. Tasavvuf erbabının nisbelerinden anlaşıldığı üzere Tirmiz, Merv gibi şehirler bölgede İslamiyetin yayılmaya başladığı devirde eğitim merkezleri olarak ön plandaydı. Ayrıca Horasan ve İran coğrafyası Orta Asya’da sûfizmin, dolayısıyla İslam’ın yayıldığı bölge olarak dikkat çekiyor.
Anahtar Kelimeler:
Orta Asya, Horasan, sufizm, Türkler, Yusuf Hemedani, Central Asia, Khorasan, sufism, Turks, Yusuf Hemedânî
SUFIS WHO CONTRIBUTED TO THE SPREAD OF SUFISM IN CENTRAL ASIA
The peoples of Turkestan, especially the nomadic Turks, became Muslims of their own free will, thanks to Sufism. It can be said that the religious scholars who grew up in the region played an important role in the spread of Sufism in Central Asia. Sufis such as Abdullah b. Mübarek (736-797), Fudayl b. İyâz (725-803), Hakîm et-Tirmizî (-893), Hasen et-Tirmizî (d. 932), Mehdi es-Seyyari el-Mervezi (875-953 or 956), İbrâhîm Kelâbâzî (-990), Yusuf Hemedânî (-1140), Muhammed el-Meyhenî (-1049), Abdülhâliḳ Gucdüvânî (-1179 or 1220) made great efforts to make Sufism or Islam permanent in the region. It can be understood from the “nisbes” of the sufis, cities such as Tirmiz, Merv were at the forefront education centers in the period when Islam began to spread in the region. In addition, Khorasan and Iran stand out as the regions where Sufism and Islam spread in Central Asia.
Keywords:
Central Asia, Khorasan, sufism, Turks, Yusuf Hemedânî,
___
- Afîfî, Ebû’l-Alâ (1996). Tasavvuf: İslâm’da Manevi Devrim, Çev. H. İbrahim Kaçar, Murat Sülün, İstanbul.
- Algar, H. (1996). Gucdüvânî, Abdülhâliḳ. İslâm Ansiklopedisi, 14, 169-171.
- Altıntaş, H. (1985). Tasavvuf Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Bartold, V.V. (1918). İslam’, Petrograd: Ogni.
- Bartold, V. V. (1927). İstoriya Kulturnoy Jizni Turkestana, Leningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
- Bereke, A. A. (1997). Hakîm et-Tirmizî. İslâm Ansiklopedisi, 15, 196-199.
- Can, M. (1997). Hakîm es-Semerkandî. İslâm Ansiklopedisi, 15, 193-194.
- Cebecioğlu, E. (2010). Tasavvuf Klasikleri, Ankara: Erkam Matbaacılık.
- Çift, S. (2013). Verrâk, Ebû Bekir. İslâm Ansiklopedisi, 43, 58-59.
- Filiz, S. (2010). Er-Riâye li-Hukûkillah. Haris b. Esed el-Muhasibî. Tasavvuf Klasikleri, Ankara: Erkam Matbaacılık. 7-22.
- Güngör, E. (2004). İslâm Tasavvufunun Meseleleri, 8. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Hunkan, Ö. S. (2012). X-XIII. Yüzyıllarda Orta Asya’da Türkler ve İslam (Numizmatik Veriler ve İslam Kaynaklarına Göre). 38. İCANAS, 10-15 Eylül 2007, Ankara: ADTYK Yayınları. 1615-1630.
- Kara, M. (2001). Tasavvuf Kültürünün Türkistan Macerasına Genel Bakış. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, 10 (1), 9-32.
- Kara, M. (Ts.). Tasavvuf ve Tarikatlar, Cep Üniversitesi, İletişim Yayınları.
- Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvuflar, 3. Baskı, Ankara: TTK Basımevi.
- Küçük, R. (1988). Abdullah b. Mübârek. İslâm Ansiklopedisi, 1, 122-124.
- Mehti, S. (2007). Put’ Yasavi i Ego Rol’ v Razvitii İslama v Tsentral’noy Azii. Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 23, 150-159.
- Nasırov, İ. (2009). Osnovaniya İslamskogo Mistitsizma (Genezis i Evolyutsiya), Moskova: Yazıki Slavyanskih Kul’tur.
- Ocak, A. Y. (2013). Türkler, Türkiye ve İslam. Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri, 13. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Olimov, K. (1993). Horasanskiy Sufizm (Opıt İstoriko-Filosofskogo Analiza). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Tacikistan İlimler Akademisi, Duşanbe.
- Öngören, R. (2009). Seyyârî. İslâm Ansiklopedisi, 37, 39-40.
- Şodiyev, R. (1993). Sufizm v Duhovnoy Jizni Narodov Sredney Azii (IX-XIII vv.). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). A. Navoi Semerkand Devlet Üniversiteti, Samarkand.
- Tosun, N. (2012). Orta Asya’da Tasavvuf. Orta Asya’da İslâm: Temsilden Fobiye, 1, Editör: Muhammet Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. 491-550.
- Türer, O. (1996). Fudayl b. İyâz. İslâm Ansiklopedisi, 13, 208-209.
- Uludağ, S. (2002). Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. İslâm Ansiklopedisi, 25, 192-193.
- Uludağ, S. (1977). Tasavvuf ve Eser Hakkında. Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, 1. Baskı, İstanbul: Dergâh Yay., Dergâh Yayınları. 7-30.
- Uyar, M. (2018). Hakîm et-Tirmizî’nin ‘Risâletü Keyfiyyeti’s-Sülûk ilâ Rabbi’l-Âlemîn’ Adlı Eserinde Bireysel Bir Çaba Olarak Uzlet, Halvet ve Keşf Süreci. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45, 209-242.
- Yazıcı, T. (1994). Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr. İslâm Ansiklopedisi, 10, 220-222.
- Başlangıç: 2021
- Yayıncı: Kutbilim Araştırma, Kültür ve Dayanışma Derneği