El-Mes'Udiye Göre Abbasiler Döneminde Arapça Kültürü ve Kültürler Arası İletişim

Bu çalışmada Abbasîler döneminde kültürlerin Arapça çatısındaki iletişimi ve bununla ilgili etkinlikler ele alınmıştır. Çalışmanın kapsamı, el-Mesû'dî'nin Mumcu'z-zeheb, et-Tenbîh ve '/-işraf ile Ahbcıru 'z-zemân adlı eserleri ile sınırlıdır. Esas olarak bu kaynakların konu çerçevesinde içerdiği kayıt ve değerlendirmelerin bir bütün olarak tespiti ve yorumu hedeflenmiştir. İçerik, ulaşılan verilere göre düzenlenmiştir. Yazının temel amacı elde edilen bilgileri kendi bütünlüğü içinde anlamak ve ortaya koymaktır.

An Outline of the Arabic Translation Process During the Abbasid Period Through Al-Mas'Udi's Works

Arabic society having started to inherit the classical works of the splendid neigbouring cultures from very beginning of the Abbasid period, it is not surprising to see within the literary Arabic books a great deal of records relating to the various aspects of the case. Surely, it is due to these records that many modern studies in the field had grown up and many were compiled with. Naturally, the analysis on the data qouted by various scholars had done much contribution to the growing of the related knowledge. Yet, I methodically, think the studies focusing on the ground of the whole data presented only by a certain scholar deserve further attention, which is to be regarded the true key for the correct understanding of the historical process. It was that idea what directed me to do a research on al-Ma'sûdî's works. First of all, I tried to see in al-Mas'ûdî's works namely Murûdj al-zahab, al-Tanbîh wa'l-ishrâf and Akhbâr al-zamân all what has a sense to the translation activity. And that was the scheme of the draft itself. The data was seen to be convenient for an evaluation of cultural activity, science and translation, religious and cultural groups of people, behaivour of people towards the current cultural movements and the ideological and theoretical background of the translations.

PDF

___

Abdurrahman el-Bedevî: et-Turâsu'l-Yûnûnîfı'I-hadûruti'l-İslûmiyye, Kuveyt 1980.
Ahmed Abdurrezzâk: el-Hadûrutu 'l-İslûmiyye fi'/- 'usûri'l-vustû, Kahire 1991.
Ahmed Ferîd Rifa'î: 'Asru'l-Me'mûn, I-III, Kahire 1928.
Azimli, Mehmet: Abbasiler Dönemi Babek İsyanı, Ankara 2004.
Bayat; Ali Haydar: "Buhtîşû' b. Cibrâîl", Dİ A, VI, İstanbul 1992, ss.379.
Bergstasser, Gotthelf; Hunain Ibn Ishaq über die syrischen und arabischen Galen-Übersetzungen, Leipzig 1925, Islamic Medicine, c.18, Galen in the Arabic Tradition: texts and studies I, ed.Fuat Sezgin, Frankfurt 1996, ss. 185-306.
Bergstasser, Gotthelf; Gotthelf: Huneyn ibn Ishak und seine schule, Leiden 1913.
Bergstasser, Gotthelf; Gotthelf: Neue Materiulien zu Hunain Ibn Ishaq 's Galen-Bibliographie, Leipzig 1932,
Islamic Medicine, c.19, Galen in the Arabic Tradition: texts and studies II, ed.Fuat Sezgin, Frankfurt 1996, ss. 1-106.
el-Batâniye, M.Dayfallah: "Arap Kökenli Hıristiyanlar ve İslam Fetihleri İle Olan İlişkileri'"", çev.Abdulhalik Bakır, Belleten, c. LXIII, sayı 238, Aralık 1999, ss.869-934.
Bozkurt, Nahide: "Mansûr", Dİ A, XXVIII, Ankara 2003, ss.5-6.
Cara de vaux, Bernard: "Astronomy and mathematics", ed.Thomas Arnold, Alfred Guillaume: The Legacy of Islam, London 1931, ss.367-397, Islamic Mathematics and Astronomy, ed. Fuat Sezgin, c.83, Frankfurt 1998, ss.176-197.
Chokr, Melhem: İslâm'ın Hicrî İkinci Asrında Zındıklık ve Zındıklar, çev. Ayşe Meral, İstanbul 2002.
Demirayak, Kenan: Abbasî Edebiyatı Tarihi, Erzurum 1998.
Demirci, Mustafa: "Helen Bilim ve Felsefesinin İslam Dünyasına İntikalinde/Tercümesinde Harranlı Sâbiîlerin Rolü", I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, /-//, Şanlıurfa 2006, c.I, ss.201-217.
Demirci, Mustafa: "Helen Düşün Kaynaklarının Arapça'ya Çevirisi ve Süryaniler", Süryaniler ve Süryanilik, I-IV, haz: Ahmet Taşğın, Eyyüp Tanrıverdi, Canan Seyfeli, Ankara 2005, c. II, ss.41-49.
Demirci, Mustafa:, Mustafa: Beytü 'l-hikme, İstanbul 1996.
Doğruyol, Hasan: "Buhtîşû"', DİA, VI, İstanbul 1992, ss.378.
Doğruyol, Hasan:, Hasan: "Cibrâîl b. Buhtîşû'", DİA, VI, İstanbul 1992, ss.379.
Doru, Mehmet Nesim: "Yahya ibn 'Adi'nin Metafizik Görüşleri", yayınlanmamış doktora tezi,Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007
Dubyân, Ahmed b. M.: Huneyn bin İshâk, /-//, Riyad 1993.
Goldziher, Ignace: Klasik Arap Literatürü, çev. Azmi Yüksel, Rahmi Er, İmaj Yayınları, Ankara 1993.
Gutas, Dimitri: Greek Wisdom Literature in Arabic Translation, New Haven 1975.
Gutas, Dimitri: İbn Sina'nın Mirası, der.ve çev. M.Cüneyt Kaya, İstanbul 2004.
Gutas, Dimitri: Yunanca Düşünce Arapça Kültür, çev. Lütfü Şimşek, İstanbul 2003.
Gündüz, Şinasi: Anadolu 'da Paganizm: Antik Dönemde Harran ve Urfa, Ankara 2005.
Gündüz, Şinasi: The Knowledge of Life: The Origins and early history of the Mandaeans and their relation to the Sabians of the Qur'an and to the Harranians, Oxford 1994.
Hasan Katipoğlu-İlhan Kutluer: "Huneyn b. İshak", DİA, XVIII, İstanbul 1998, ss.377-380.
Hireysât , Muhammed Abdülkâdir: "Hâlid b. Yezîd b. Muâviye", DİA, XV, İstanbul 1997, ss. 292-293.
Hocaoğlu, İsmail: "Abbasi Devri Çeviri Çalışmaları", A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi,c. XXXVII, sayı 1-2, Ankara 1995, ss.453-463.
Huneyn bin İshâk: Risâletu Huneyn hin İshâk ilâ Alî bin Yahyâ G.Bergstrâsser: Hunain ibn Ishâq über die syrisehen und arabisehen Galen-Übersetzungen, Leipzig 1925, (içinde); Islamic Medicine, c.18, Galen in the Arabic Tradition: texts and studies I, ed.Fuat Sezgin, Frankfurt 1996, ss. 185-306.
İbn Culcul: Tabakütu'l-etibbâ ve'l-hukemâ, haz.Fuâd Seyyid, 2.bs., Beyrut 1985.
İbn Ebî Usaybia: Uyûnu'l-enbâ fî tabaküti'l-etibbâ, haz,M.Basil Uyûn es-Sûd, Beyrut 1998.
İbnu'l-Kıftî, Cemâleddîn Ebu'l-Hasen Alî: Tûrîhu 'l-hukemâ', Kahire (t.y.)
İbnu'n-Nedîm: el-Fihrist, haz. Îbrâhîm Ramazân, Beyrut 1997,
Kaya, Mahmut: "Buhtîşû' b. Curcîs", DİA, VI, İstanbuU992, ss.378.
Khalil, S., J.S.Nielsen: Christian Arabic apologetics during the Abbasid period. 750-1258, Leiden 1994.
Kraemer, Joel, L.: "Humanism in the Renaissance of Islam: A Preliminary Study", Journal of the American Oriental Society, c. 104, no: 1, (Ocak-Mart 1984), ss. 135-164.
Le Strange, G. (Guy): Baghdad during the Abbasid Caliphate: from contemporary Arabic and Persian sources, Greenwood Press, 1983.
el-Mes'ûdî, Ebu'l-Hasen Alî b, el-Huseyn: Ahbâru 'z-zemân, (www.alwaraq.net).
el-Mes'ûdî, Ebu'l-Hasen Alî b. el-Huseyn: et-Tenbîh ve'l-işrâf Dâr ve mektebetu'l-hilâl, Beyrut 1981.
el-Mes'ûdî, Ebu'l-Hasen Alî b. el-Huseyn: Murûcu'z-zeheb, I-IV, haz. Yûsuf el-Bikâ'î, Dâru ihyâi't-turâsi'I-Arabî, Beyrut 2002.
Meyerhof, Max: "New Light on Hunain Ibn Ishaq and His Period", I sis, c.8, no:4 (Ekim 1926), ss.685-724. Ayrıca Islamic Medicine, içinde c.20, Galen in the Arabic Tradition: texts and studies III, ed.Fuat Sezgin, Frankfurt 1996, ss.1-40,
Meyerhof, Max: "On the transmission of Greek and Indian Science to the Arabs", Islamic Culture (Hyderabad), 11, 1937, ss. 17-29, Islamic Medicine, c.96, Studies on the History of Islamic Medicine and Related Fields by Max Meyerhof, II, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 1997, ss.269-283.
Meyerhof,Max: "Science and Medicine", ed.Thomas Arnold, The Legacy of Islam, London 1931, ss.311-355, Islamic Medicine, c.96, Studies on the History of Islamic Medicine and Related Fields by Max Meyerhof, II, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 1997, ss.99-146
Meyerhof,Max: Von Alexandrien nach Bagdad, Bin Beitrug zur Geschichte des philosophischen und medizinischen Unterrichts hei den Arabern, Berlin 1930, Islamic Medicine, c.20, Galen in the Arabic Tradition: texts and studies III, ed.Fuat Sezgin, Frankfurt 1996, ss.223-263.
Mez, Adam: Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, çev. Salih Şaban, İstanbul 2000.
Muhammed, Mâhir Abdülkâdir: Huneyn bin İshâk: el-asru 'z-zehehî li't-tercüme, Beyrut (1987).
Muhammedî, M.: "el-Mutercimûn ve'n-nakale 'ani'l-Fârisiyye ile'l-'Arabiyye fı'l-kurûni'l islâmiyyeti'l-ûlâ", Mecelletu'd-dirâsâti'l-edebiyye, III-IV, Beyrut 1965-1966, 194-243.
Nicholson, R.A.: A Literary History of The Arabs, Cambridge 1962.
O'Leary, De Lacy: How Grek Science Passed to the Arabs, Londra 1979.
Ömer, Faruk: "Abbasilerin Siyasî Emellerinin Tarihi Kökleri", çev. Cem Zorlu, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002 Bahar , sayı 13, ss. 193-210.
Özdoğan,M.Akif: "Abbasîler Dönemi Tercüme Faaliyetlerinin Arap Edebiyatına Etkisi", Niisluı: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl V, sayı 16, 2005, ss.35-49.
Özkuyumcu, Nadir: "Hişâm b. Abdülmelik", Dİ A, XVIII, İstanbul 1998, ss. 148-150
Öztürk, Levent: "Abbasîler Döneminde Yaşayan Hıristiyan Doktorların İslâm Toplumuna Katkıları", Süryaniler ve Süryanilik, 1-IV, haz. Ahmet Taşğın, Eyyiip Tanrı verdi, Canan Seyfeli, Ankara 2005, c.III, ss.209-227.
Öztürk, Levent, Levent: "İbn Ebî Usaybia'ya göre (ö.669/1270) Hıristiyan Hekimlerin Sosyal Hayatları,"Süryaniler ve Süryanilik, I-IV, haz. Ahmet Taşğın, Eyyüp Tanrıverdi, Canan Seyfeli, Ankara 2005, c.III, ss.53-65.
ROSENTH AL, Franz: Greek philosophy in the Arah world :a collection of essays, Gower Pub. Co., 1914.
ROSENTH AL, Franz: Science and medicine in Islam: a collection of essays, [Hampshire]: Variorium ,1941.
ROSENTH AL, Franz: The Classical Heritage in Islam, Almancadan çev. E.-J.Marmorstein, London 1975.
Ruska, .1.: "Mûsâ, Banî Mûsâ", İA, VIII, 2.bs., İstanbul 1971, ss.660.
Sa'dî, M.Lutfi: "A Bio-Bibliographical Study of Hunayn İbn Ishaq al-Ibadî (Johannitius) (809-877 A.D,)", Bulletin of the Institute of the History of Medicine, c.II, no:7, Ekim 1934, ss.409-446, Islamic Medicine, c.23, Hunain Ibn Ishaq, texts and studies, ed.Fuat Sezgin, Frankfurt 1996, ss.275-312.
Sarıkaya, Muammer:"el-Câhız'dan es-Safedî'ye Çeviri Teorisi", Bilimname, III, 2003/3, ss. 133-151.
Schöfller, Heinz Herbert: Die Akademie von Gondischapur: Aristoteles aufdem Wege in der Orient, Stuttgart 1980.
Sega, J.B.: Edessa [Urfa], çev. Ahmet Arslan, Istanbul 2002.
Sihâm el-Furayh: "es-Suryân ve devruhum fî nakli's-sekâfeti'l-Yûnâniyye ile'l-Arabiyye" HavHyyâ-tu Kulliyyeti 7- âdâh, Câmiat Ayn-şems, c. 23, sayı 2, 1994-1995, ss. 49-95.
Söylemez, M. Mahfuz: Cündişüpûr, Ankara 2003.
Sprengling, M.: "From Persian to Arabic (Concluded)", TAJSLL, c. 56, no: 3, (Temmuz 1939), 325-336.
Sprengling, M.: "From Persian to Arabic", TAJSLL, c. 56, no: 2, (Nisan 1939), 175-224.
Sprengling, M.: "From Persian to Arabic", TAJSLL, c. 57, no: 3, (Temmuz 1940), 302-305.
eş-Şehristânî, el-Milel ve'n-nihal, /-///, 2.bs., Beyrut 1992.
Şer, Adayy: Nusaybin Akademisi, çev.Nesim Doru, Yaba Yayınları, İstanbul 2006.
Şeşen, Ramazan: "İslâm Dünyasındaki tercüme faaliyetlerine umumî bir bakış", İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VI1/3-4, İstanbul 1979, ss.3-29.
Şeşen, Ramazan: Ramazan: "Ortaçağ İslam Tıbbının Kaynakları ve XV. yüzyılda Türkçe'ye Tercüme Edilen Tıp Kitapları", Tıp Tarihi Araştırmaları, ed.Nil Sarı, Hüsrev Hatemi, İstanbul 1993, ss.l 1-20.
Tajsll'. The American Journal of Semitic Languages and Literatures
Tülücii, Süleyman: "Hammâd Acred", Dİ A, XV, İstanbul 1997, 483.
Unat, Yavuz: İlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi, İstanbul 2001.
Ülken, Hilmi Ziya: Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul 1997.
Vryonis, Speros: The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor, Berkely 1971.
Walzer, Richard: Greek into Arabic, Oxford 1962.
Whipple, Allen O.: "Role of the Nestorians as the connecting link between Greek and Arabic Medicine", Beitruge Zur Geschichte Der Arabisch-lslamischen Medizin, içinde, ed. Fuat Sezgin, c.VIII, Frankfurt 1991, ss.l68-178.
Young, M.J.L., J.D.Latham, R.B.Serjeant: Religion, Learning and Science in the 'Ahhasid Period, Cambridge 1990.