Ahmed-î Hânî’nin İlmi Faaliyetleri
Ahmed-i Hânî’nin mensubu olduğu Hânî aşreti, Hakkâri’nin Çukurca ilçesinde kurulan ve yerleştikleri Hân Köyü’ne mesup bu adı almıştır. Ancak daha sonra Ahmed-i Hânî’nin dedesi Abdurrahman Hânî, buradan ayrılıp Ağrı’nın Doğubayazıt ilçesine yerleşmiş ve Ahmed-i Hânî de burada doğmuş ise de Hanî’ye olan aidiyetlerini kaybetmemişlerdir. Ahmed-i Hânî, Doğubayazıt’ta bulunan Muradiye Medresesi’nde ilk eğitimini görmüştür. Daha sonra Ahlat, Urfa, Bitlis, Cizre, Bağdat ve Mısır’da bulunan değişik medreselerde eğitimini tamamladıktan sonra Doğubayazıt’a dönerek burada kurduğu mescit ve medresede vefatına dek imamlık ve müderrislik yapmıştır. Arapça, Farsça, Türkçe ve Kürtçe bilen ve ciddi bir ilmi seviyeye ulaşan Ahmed-i Hânî, fıkhi mezhep olarak Şafî, itikadi mezhep olarak Eş’arî ve tarikat olarak Nakşebendî anlayışına sahiptir. Bu anlayışla yörenin ve bölgenin dini terbiyesi için gerekli gördüğü eğitim ile uğraşmıştır. Bu anlamda çevresinin diliyle de eserler yazdığı gibi, Kur’ân dili olan Arapça’yı da öğretmek üzere Kürtçe ve Arapça karşılaştırmalı “Nubahara Bıçukan” adında vezinli sözlük yazmıştır. Halkın arasına girerek halktan biri olarak seviyelerine uygun halkı aydınlatmaya ve eğitmeye çalışmıştır. Dolayısıyla büyük bir dini eğitim hizmetini sunan söz konusu İslam âliminin bu anlamda bilinmesi önem arz etmektedir. Biz bu çalışmamızda Ahmed-i Hânî’nin kısaca hayatından bahsettikten sonra onun ilmi kişiliğinden, eğitimde takip ettiği üslup ve metotlarından, tasavvufi eğitim anlayışından ve bu anlamda halka dönük eğitim faaliyetlerinden söz edeceğiz.
Anahtar Kelimeler:
Ahmed-i Hânî, İlim, Eğitim, Eğitim Faaliyetleri
___
- Ahmed-i Hânî, Mem u Zin, Halep 1947.....................................................................
- Altıntaş, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1986.
- Can Dost, ed-Durru’s-Semîn fî Şerhi Mem û Zîn, Dâru Sipirez, Duhok 2006.
- Celâlî, Molla Musa, Feyzu’l-Kadiri’l-Mennân Şerhu Nubihara Biçûkân, Sembol Yay., İstanbul 2011.
- Celil, Celile, Kürt Aydınlanması, (çev. Arif Karabağ), Avesta Yayınları, İstanbul 2000.
- Çağlayan, Mehmet, Şark Uleması, Çağlayan Yayınları, İstanbul 1996....................
- Doski,Tahsin İbrahim, Cevherü’l-Maâni Şerhu Divanı Ahmedi’l-Hânî, Sürpriz Yayınları, Dohuk 2005.
- Dündar, Mahmut, “Ahmed-i Hânî’nin İlmi Kişiliği”, TİDSAD, Aralık 2017, say: 14,ss.222-229.
- Erdoğmuş, Hatip, “Molla Mehmet Demirtaş ve Ahmed-ı Hanî’de Aşk”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1,C. 1,S.1,Bingöl 2015,s.149-152.
- Gazzâli, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, İhyau Ulumi’d-Din I ,(trc. Ali Arslan), Arslan Yayınları, İstanbul 1993.
- Geçit, Mehmet Salih, “Hoca Ahmed Yesevi ile Şeyh Ahmed-i Hanî’nın Divan-ı Hikmet ve Mem u Zin Eserlerindeki İtikadi Esasların Mukayesesi”, Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi,c.13,say:3,2013,ss.129-130.
- Gökalp, Ziya, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler,(haz: Şevket Beysanoğlu),Sosyal Yayınları,İstanbul 1992.
- H. Mem, Üçüncü Öğretmen Hanî, Kürt Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2005..................................
- https://www.diyadinnet.com...............................................................................................................
- İzzeddin, Mustafa Resûl, Bir Şair, Düşünür, Filozof ve Mutasavvıf Olarak Ahmed-i Hânî ve Mem û Zin, (çev.Kadri Yıldırım),Avesta Yayınları, İstanbul 1979.
- Kaplan, Abdurrahman- Aydın, Hasan, Ehmedê Xanî, Ukam Yayınları, İstanbul 2013.
- Karabey, Turgut “Ahmed-i Hânî (1651-1707), Hâyatı, Eserleri ve Mem o Zin Mesnevisi”, A.Ü.Türkiye Araştırmalar Enstitüsü Dergisi, say:30,Erzurum 2006,ss.57-64.
- Özervarlı,M.Said, Hanî,Şeyh Ahmed Mad. , TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1997,c.16, ss.31- 33.
- Nursi, Said, Tarihçe-i Hayat, Timaş Yayınları, İstanbul 1990..............................
- Uzun, Mehmed, Kürt Edebiyatına Giriş ,İthaki Yayınları, İstanbul 2007,ss.25-28..................
- Yıldırım, Kadri, Ahmed-ı Xanî Külliyatı (Arapça-Kürtçe-Arapça Sözlük)(1):Nûbehara Biçûkan,Avesta Yayınları,İstanbul 2008.
- Yıldırım, Kadri, Ahmed-i Hanî’nin Fikir Dünyası, Ağrı Kültür Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği(Akyad),2011.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2020
- Yayıncı: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi