Cinsiyetlendirilmiş Bir Kurum Olarak Akademi: Türkiye’de Akademinin Cinsiyet Kültürüne Bakmak
Kurumsal pratikler ve işleyişler her ne kadar cinsiyetten azade gibi görünseler de, her zamantoplumsal cinsiyet normları ve değerleriyle şekillenmektedir. Bu anlamda toplumda hakimolan cinsiyete dayalı eşitsizliklerin ve ayrımcılıkların üretimi ve uygulanmasında, kurumsalişleyişler ve örgütsel davranışların önemli bir rolü vardır. Bütün kurumsal yapı ve kültür inşasüreçlerine içkin olan toplumsal cinsiyet ideolojisi, kurumsal işleyişin bir parçası olarakdoğallaştırıldığı için hem çok etkili hem de görünmez olur. Bu anlamda eğitim ve bilgi üretimkurumları olarak akademi ve özelde üniversiteler, toplumsal cinsiyetin doğallaştırılmasındaen etkin işleyen yapılardan biridir. Bu makalede, Joan Acker’in toplumsal cinsiyetlendirilmişkurum analizinden yola çıkarak, akademide yerleşmiş olan mesleki yapı ve kültürün,toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ve ayrımcılığı nasıl beslediği ve bunu kendine özgü şekillerdenasıl üretip meşrulaştırdığı ele alınacaktır. Buna bağlı olarak, Dorothy Smith’in sosyolojibilimine getirdiği feminist eleştiri tartışmaya dahil edilerek, akademinin sahip olduğu erilcinsiyet kültürünün özgüllükleri ve bunun kadınlar açısından ne tür dışlayıcı ve engelleyicisonuçları olduğu tartışılacaktır. Bu kuramsal tartışmalar ışığında, Türkiye’de tarihsel vetoplumsal olarak akademinin cinsiyet kültürünün nasıl geliştiği ve kadın akademisyenlerinniceliksel görünürlüğünün arkasında nasıl bir cinsiyetçi yapı olduğu incelenecektir. Bubağlamda, akademide cinsiyetçiliğin bir yeniden üretim aracı olarak kurumsal işleyiş vemesleki kültürün sürdürülmesinde belirleyici bir rolü olduğuna dikkat çekilerek, bununkurumsal pratiklerle ne şekillerde gerçekleştirildiğine ilişkin hem Türkiye hem de farklıülkelerden örnekler eşliğinde bir tartışma sunulacaktır. Bu tür bir çalışmayla, bugünakademide yaşanan ve son yıllarda hem dünyada hem de Türkiye’de giderek daha çokgündeme gelen cinsel taciz ve şiddet olayları başta olmak üzere cinsiyetçi ve ayrımcıpratiklere karşı yapısal çözümler üretmeye yönelik tartışmalara katkı sağlanmasıamaçlanmaktadır.
___
- Feride (1983). “Turkish Women in Academia: Roles and Careers.” METU
Studies in Development 10 (4): 409- 446.
- Acar, Feride (1993). “Women and University Education in Turkey.” Higher Education
in Europe 18 (4): 65-77.
- Acar, Feride (1998). “Türkiye Üniversitelerinde Kadın Öğretim Üyeleri.” 75 Yılda
Kadınlar ve Erkekler. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (der.) içinde. Tarih Vakfı
Yayınları. 313–321.
- Acker, Joan (1990). “A Theory of Gendered Organisations.” Gender and Society 4
(2): 139-158.
- Acker, Joan (1992). “From Sex Roles to Gendered Institutions.” Contemporary
Sociology 21 (5): 565-69.
- Ackmann, Anna, Julia Ganterer ve Namita Herzl (2016). “Young Committed, Flexible
and Female: The Precarious Future of the New Academic.” Transcultural
Studies 12: 288-305.
- Akdoğan, Itır (2019). TESEV Üst Düzey Karar Almada Kadın Katılımı Raporu.
İstanbul: TESEV Yayınları.
- Alkan, Ayten (2008). “Akademik Feminizm ve Üniversite: Bu Tanışıklıktan Ne Çıkar?”
Türkiye'de Üniversite Sistemi ve Dönüşümü Sempozyumu: Dönüştürülen
Üniversiteler ve Eğitim Sistemimiz. Servet Akyol (der.) içinde. Ankara: Eğitim-
Sen Yayınları. 333-363.
- Altınoluk, Duygu (2017). “Cinsiyetlendirilmiş Kurum olarak Akademi: Erkek
Akademisyenlerin “Öteki” Üzerinden Erkek İnşaları.” Masculinities Journal (8):
37-58.
- Altınoluk, Duygu (2018). “Kadın Olmak mı, Akademisyen Olmak mı?: İşte Bütün
Mesele Bu.” Fe Dergi 10 (1): 58-66.
- Armato, Michael (2013). “Wolves in Sheep’s Clothing: Men’s Enlightened Sexism &
Hegemonic Masculinity in Academia.” Women’s Studies: An Interdisciplinary
Journal 42 (5): 578-598.
- Aycan, Zeynep (2004). “Key Success Factors for Women in Management in Turkey.”
Applied Psychology 53 (3): 453-477.
- Aziz, Adrienne (1990). “Women in UK Universities: The Creeping Road to
Casualisation.” Storming the Tower: Women in the Academic World. S. Stiver
Lee ve V. O’leary (der.) içinde. London: Kogan Page. 33-46.
- Başarır, Fatma ve Mediha Sarı (2015). “Kadın Akademisyenlerin ‘Kadın
Akademisyen Olma’ya İlişkin Algılarının Metaforlar Yoluyla İncelenmesi.”
Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 5 (1): 41-51.
- Bayrakçeken Tüzel, Gökçe (2004).”Being and Becoming Professional: Work and
Liberation through Women’s Narratives in Turkey.” Yayınlanmamış Doktora
Tezi. Orta Doğu Teknik Ünv.
- Chanana, Karuna (2000). “Treading the Hallowed Halls: Women in Higher Education
in India.” Economic and Political Weekly 35 (12): 1012-1022.
- Connell, Raewyn W. (1987). Gender and Power. Oxford: Polity Press.
- Currie, Jan; Patricia Harris ve Bev Thiele (2000). “Sacrifices in Greedy Universities:
Are They Gendered?” Gender and Education 20 (3): 269–291.
- Davis, Kathy (2008). “Intersectionality as buzzword: A Sociology of Science
Perspective on What Makes a Feminist Theory Successful.” Feminist Theory 9
(1): 67–85.
- Des Jardins, Julie (2010). The Madame Curie Complex: The Hidden History of
Women in Science. New York: The Feminist Press.
- Dikmen, Nedim ve Derya Maden (2012). “Kadın Akademisyenlerin Görünmeyen
Emeği Üzerine Bir Araştırma: Ordu Üniversitesi Örneği.” İstanbul Ticaret
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11(21): 257-288.
- Dorenkamp, Isabelle ve Stefan Süß (2017). “Work-Life Conflict Among Young
Academics: Antecedents and Gender Effects.” European Journal Of Higher
Education (7) 4: 402-423.
- Durakbaşa Ayşe ve Funda Karapehlivan (2018). “Progress and Pitfalls in Women’s
Education in Turkey.” Encounters in Theory and History of Education 19: 70-89.
- Elg, Ulf ve Karin Jonnergård (2010). “Included or Excluded? The Dual Influences of
the Organisational Field and Organisational Practices on New Female
Academics.” Gender and Education 22 (2): 209-225.
- Er, Dilek (2008). “Modern Türkiye’de Kadın Öğretim Üyelerinin Konumuna ve
Sorunlarına Sosyolojik Bir Yaklaşım.” Yayınlanmamış Doktora Tezi. Elazığ:
Fırat Üniversitesi Sosyoloji Ana Bilim Dalı.
- Ergöl, Şule, vd. (2012). “Türkiye'de Kadın Araştırma Görevlilerinin Ev ve İş
Yaşamlarında Karşılaştıkları Güçlükler.” Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 2 (1):
43-49.
- Franklin, Sarah (2015). “Sexism as a Means of Reproduction: Some Reflections on
the Politics of Academic Practice.” New Formations 86: 14-33.
- Göker, Zeynep Gülru ve Aslı Polatdemir (2019). Türkiye’de Yükseköğretim
Kurumlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Mekanizmaları: Bir Temel
Değerlendirme Çalışması. İstanbul: Sabancı Ünv.
- Güner, Asuman (2008). “Üniversitede Çalışan Kadınların Kadının Çalışma
yaşamındaki Sorunlarına Yönelik Algıları.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Günlük Şenesen, Gülay (2009). “Glass Ceiling in Academic Administration in Turkey:
1990s versus 2000s.” Tertiary Education and Management (15) 4: 305-322.
- Harley, Sandra (2003). “Research Selectivity and Female Academics in U.K
Universities: from gentleman’s club and barrack yard to smart macho.” Gender
and Education 15 (4): 377-392.
- Healy, Geraldine, Mustafa Özbilgin ve Hanife Aliefendioğlu (2005). “Academic
Employment and Gender: A Turkish Challenge to Vertical Segregation.”
European Journal of Industrial Relations 11 (2): 247-264.
- Hornig, Lilli S. (der.) (2003). Equal Rites, Unequal Outcomes: Women in American
Research Universities. New York: Kluwer.
- İnce Yenilmez, Meltem (2016). “Women in Academia in Turkey: Challanges and
Opportunities.” Yönetim Bilimleri Dergisi 14 (28): 289-311.
- İrey, Çiğdem (2011). “Türkiye Üniversitelerinde Kadın Emek Gücü: Selçuk
Üniversitesi Kadın Akademisyenler üzerine Bir Araştırma.” Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kabasakal, Hayat, vd. (2011). “Women in Management in Turkey.” Women in
Management Worldwide. Ronald J. Burke ve Astrid M. Richardsen (der.) içinde.
London, New York: Routledge: 317-341.
- Kandiyoti, Deniz (1997). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal
Dönüşümler. İstanbul: Metis Yayınları.
- Keller, Evelyn Fox (1985). Reflections on Gender and Science. New Heaven: Yale
Unv. Press.
- Köker, Eser (1988). “Türkiye’de Kadın, Eğitim ve Siyaset: Yüksek Öğrenim
Kurumlarında Kadının Durumu Üzerine Bir İnceleme.” Yayınlanmamış Doktora
Tezi. Ankara Üniversitesi.
- Lederman, Muriel ve Ingrid Bartsch (2001). The Gender and Science Reader.
London and New York: Routledge.
- Mirza, Heidi Safia (2006). “Transcendence over Diversity: Black Women in the
Academy.” Policy Futures in Education 4 (2), 101–113.
- Morley, Louise ve Barbara Crossouard (2016). “Women’s Leadership in the Asian
Century: Does Expansion Mean Inclusion?.” Studies in Higher Education 41 (5):
801-814.
- O’Connor, Pat ve Clare O’Hagan (2016). “Excellence in University Academic Staff
Evaluation: A Problematic Reality.” Studies in Higher Education 41 (11): 1943-
1957.
- O’Neil, Mary Lou, vd. (2019). Türkiye’de Yükseköğretimdeki Cinsiyet Eşit(siz)liği
Raporu 1984-2018. Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın
Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi.
- Öncü, Ayşe (1979). “Uzman Mesleklerde Türk Kadını.” Türk Toplumunda Kadın.
Nermin Abadan Unat (der.) içinde. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği. 271-
286
- Özbilgin, Mustafa ve Geraldine Healy (2004). “The Gendered Nature of Career
Development of University Professors: The Case of Turkey.” Journal of
Vocational Behavior 64 (2): 358-371.
- Özgüç, Nazmiye (1998). Kadınların Coğrafyası. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- Özkanlı, Özlem (2010). “Türkiye’de Üniversitelerde Üst Düzey Kadın Yöneticilerin
Karşılaştıkları Kültürel ve Yapısal Engeller.” Mülkiye Dergisi 34 (2265-68): 265-
279.
- Özkanlı, Özlem ve Adil Korkmaz (2000). Kadın Akademisyenler. Ankara: A.Ü. SBF
- Özkanlı, Özlem ve Kate White (2008). “Leadership and Strategic Choices: Female
Professors in Australia and Turkey.” Journal of Higher Education Policy and
Management 30 (1): 53–63.
- Özkaplan, Nurcan (2013). “Kadın Akademisyenler: Cam Tavanlar Hala Çok Kalın.”
Kadın Araştırmaları Dergisi 12: 1-23.
- Özkazanç, Alev (2018). “Türkiye’de Kadın Hareketi ve Kesişimsellik Yaklaşımı.”
Duvarları Yıkmak, Köprüleri Kurmak: Yeni Küresel Feminizmin Yükselişi ve
İmkânları. Nacide Berber (der.) içinde. İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği
Türkiye Temsilciliği. 24-37.
- Öztan, Ece ve Setenay Nil Doğan (2015). “Akademinin Cinsiyeti: Yıldız Teknik
Üniversitesi Örneği Üzerinden Üniversite ve Toplumsal Cinsiyet.” Çalışma ve
Toplum Dergisi 3: 191-222.
- Pereira, Maria Do Mar (2017). Power, Knowledge and Feminist Scholarship: An
Ethnography of Academia. London: Routledge.
- Poyraz, Bedriye (2013). “Akademi Kadınların Cenneti mi?: Ankara Üniversitesi
Örneği.” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4 (2): 1-18.
- Sancar, Serpil (2003). “Üniversitede Feminizm: Bağlam, Gündem ve Olanaklar.”
Toplum ve Bilim Dergisi 97: 164-182.
- Santovec, Mary Lou (2011). “The Young and the Restless: Pre-Tenure Women
Speak Out.” Women in Higher Education 20 (4): 22-23.
- Savigny, Heather (2014). “Women, Know Your Limits: Cultural Sexism in Academia.”
Gender and Education 26 (7): 794-809.
- Schiebinger, Londa L. (1989). The Mind Has No Sex?: Women in the Origins of
Modern Science. Cambridge, Mass: Harvard Unv. Press.
- Skelton, Christine (2005). “The ‘Individualized’ (Woman) in the Academy: Ulrich
Beck, Gender and Power.” Gender and Education 17 (3): 319-332.
- Smith, Dorothy E. (1975). “An Analysis of Ideological Structures and How Women are
Excluded: Considerations for Academic Women.” Canadian Review of
Sociology 12 (4): 353-369.
- Smith, Dorothy E. (1987). The Everyday World as Problematic: A Feminist Sociology.
Toronto: University of Toronto Press.
- Şentürk, Burcu (2015). “Çokuz Ama Yokuz: Türkiye’deki Kadın Akademisyenler
Üzerine Bir Analiz.” ViraVerita E-Dergi 2: 1-22.
- timeshighereducation.com (2013). “Global Gender Index 2013.”
https://www.timeshighereducation.com/features/global-gender-index-
2013/2003517.article#survey-answer Erişim tarihi: 02.07.2019.
- Watts, Ruth (2007). Women in Science: A Social and Cultural History. London:
Routledge.
- West, Jackie (1995). “The Trouble With Equal Opportunities: The Case of Women
Academics.” Gender and Education 7: 51-68.
- Zeytinoğlu, Işık Urla (1999). “Constructed Images As Employment Restrictions:
Determinants of Female Labour in Turkey” Deconstructing Images of the
Turkish Woman. Zehra F. Arat (der.) içinde. New York: Palgrave. 183-197.