Lirik Olan Politiktir: 1980 Sonrası Türk Şiirinde Dişil Dilin Oluşumu

Hem dünyada hem Türkiye’de siyasal ve kültürel olarak bir kırılma noktasını imleyen1980’lerde Türk şiiri, askeri darbe sonrası oluşan baskı ortamında “içe dönmüş” ve “kişisel”olana yönelmiştir. Bu durum kimi eleştirmenlerce şiirin apolitizasyonu olarak yorumlansa da1980’ler, daha önceki siyaset biçimlerine benzemeyen, daha farklı politik akım ve oluşumlarasahne olmuştur. Türkiye’de yükselen radikal feminizm de bu farkı politik akımlardan biridir.Batı’da 1960’larda ortaya çıkan radikal feminizmin “kişisel olan politiktir” sloganı ve Fransızfeministlerin, kadınların eril dili kırarak kendi dil ve kültürlerini oluşturmalarının kadınözgürlüğü için şart olduğu argümanı, 1980 sonrası Türk edebiyatında ve kültürel üretimalanında karşılık bulmuştur. Bu çalışmada 1980 sonrası Türk şiirinin üç önemli kadın ismiNilgün Marmara, Birhan Keskin ve Didem Madak’ın şiirlerini, lirik şiirin barındırdığı politikpotansiyel ve dişil dilin inşası bağlamında analiz ettim. Bu üç şairin ortak yönlerineodaklanarak bir “dişil dil iskeleti” çıkarmaya çalıştım. Sonuç olarak bu üç şairin, “ev”i (yaniözel alanı) sorunsallaştırarak; Tanrı/baba/erkeğe isyan ederek; betonlaşma ve doğatahribatıyla yükselen kapitalist kültüre karşı doğaya dönüşü savunarak ve en önemlisi kadınbedenini, kadınların kendi ağızlarından, kendi “dil”leriyle yazarak dişil bir dil kurduklarınıgözlemledim. Ev içi deneyimlerin (evden kaçış, evi kurmak, evi düzeltmek de dâhil) ve kadınbedeninin (menopoz, adet görme, cinsellik vs.) şiire taşınması, ataerkil ideolojinin yok saydığıve üstünü örttüğü gerçeği gösterdiği ölçüde politiktir. Keskin, Madak ve Marmara, lirik şiirihem politik hem de dişil bir yerden kurmuşlardır.

Anahtar Kelimeler:

Dişil dil, lirik şiir, Didem Madak, Birhan Keskin, Nilgün Marmara

PDF

___

Adorno, Theodor W. (2004), Edebiyat Yazıları. Çev., Sabir Yücesoy. İstanbul: Metis.
Adorno, Theodor W. ve Max Horkheimer (2014). Aydınlanmanın Diyalektiği. Çev., Nihat Ülner ve Elif Öztarhan İstanbul: Kabalcı.
Ak, Gülşah (2018). Didem Madak’ın Hayatı ve Şiirleri Üzerine Bir Çalışma. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
Asiltürk, Baki (2013). Türk Şiirinde 1980 Kuşağı. İstanbul: Yapı Kredi.
Atayurt, Didem (2009). “Dişil Dil”: Bir Örneklem Olarak 1990’larda Türk Edebiyatında “Kadın” Şairler. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kadın Çalışmaları Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Bristow, Joseph (1996). “Coventry Patmore and the Womanly Mission of the Mid- Victorian Poet”. Sexualities in Victorian Britain. Andrew H. Miller ve James Eli Adams (der.) içinde. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
Cixous, Hélène (1976). “The Laugh of the Medusa”. Çev., Keith Cohen ve Paula Cohen. Signs 1(4): 875-893. http://www.jstor.org/stable/3173239?seq=1#page_scan_tab_contents Erişim tarihi: 28.04.2017
Cixous, Hélène (2011). “Medusa’nın Kahkahası.” Çev., Senem Timuroğlu. Yeni Yazı 11: 152-153.
Chibber, Vivek (2016). Post-Kolonyal Teori ve Kapitalizmin Hayaleti. Çev., Afife Yasemin Yılmaz. İstanbul: İletişim.
Eagleton, Terry (1998). “Postcolonialism and‘Postcolonialism’ ” Interventions 1(1): 24-26. DOI: 10.1080/13698019800510071.
Eagleton, Terry (2014). Edebiyat Kuramı. Çev., Tuncay Birkan. İstanbul: Ayrıntı. Encyclopædia Britannica Editörleri (2017), “Lyric Poem”, Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/art/lyric Erişim Tarihi: 8.08.2019
Eradam, Yusuf (2006). “Kadından Şair Olmaz” Bianet, 16. 12. 2006 https://m.bianet.org/biamag/kultur/89083-kadindan-sair-olmaz Erişim Tarihi: 20. 08. 2019.
Erdoğan, Veysi (2013). “Birhan Keskin Şiirinin Topografyası.” 10. Altın Portakal Şiir Ödülü Sempozyumu Birhan Keskin Şiiri ve Ba. Ahmet Tüzün ve Yüksel Büyükuysal (der.) içinde. İstanbul: Metis.
Ergülen, Haydar (2005). “Söyleşi: Biz yenilginin şiirini yazdık. Artık bu bitmeli.” Derkenar 11(Ekim): 10-20.
Grimes, Linda Sue (2019). “Lyric Poetry: A Brief Introduction.” Owlcation, 1.05.2019, https://owlcation.com/humanities/Lyric-Poetry-A-Brief-Introduction Erişim Tarihi: 8.08.2019.
Gürbilek, Nurdan (2009). Vitrinde Yaşamak 1980’lerin Kültürel İklimi. İstanbul: Metis.
Hanisch, Carol (2013). Kişisel Olan Politiktir: Radikal Feminizm Üzerine. Çev. A. Nazar Erişkin ve Halil Duranay. Kocaeli: Kült.
Ives, Kelly (2007). Cixous, Irigaray, Kristeva: The Jouissance of French Feminism. United Kingdom: Crescent Publishing.
Keskin, Birhan (1999). 20 Lak Tablet+ Yolcunun Siyah Bavulu, İstanbul: Yapı Kredi.
Keskin, Birhan (2006). Y’ol, İstanbul: Metis.
Keskin, Birhan (2014). Kim Bağışlayacak Beni. İstanbul: Metis.
Keskin, Birhan (2015). Ba. İstanbul: Metis.
Aras, Bora (2001). “Obur bir şiirim var, hayatımı yiyor durmadan.” Didem Madak’la söyleşi, Varlık 1121: 63-65.
Madak, Didem (2015). Pulbiber Mahallesi. İstanbul: Metis.
Madak, Didem (2016). Ah’lar Ağacı. İstanbul: Metis.
Madak, Didem (2016). Grapon Kağıtları. İstanbul: Metis.
Marmara, Nilgün (2006). Daktiloya Çekilmiş Şiirler. İstanbul: Everest.
Marmara, Nilgün (2016). Kağıtlar. İstanbul: Everest.
Marmara, Nilgün (2016a). Defterler. İstanbul: Everest.
Metin, Ali K. (2015). Şiirin Adaleti:1980 Sonrası Türk Şiiri Üzerine Eleştiri ve Tahliller. İstanbul: Metamorfoz.
Oğuz, Birgül (2017). “Cinsel Kimlik ve Biyolojik Cinsiyet Arasında Edebiyatta ‘Kadın’” Varlık 1314: 10.
Oktay, Ahmet (2004). İmkânsız Poetika. İstanbul: Alkım.
Öğüt, Hande (2009). “Kahkaha: Kadının Vahşi Cinselliği, Vurucu Silahı.” Fotografya 22, http://fotografya.fotografya.gen.tr/cnd/index.php?id=463,0,0,1,0,0 Erişim tarihi: 11.09.2019.
Öz, Cansu (2014). Nilgün Marmara’nın Hayatı ve Şiirlerinin İncelenmesi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Rize.
Seidler, Victor J. (1997). Man Enough: Emboying Masculinities. Londra: SAGE.
Showalter, Elaine (1972). “Killing the Angel in the House: The Autonomy of Women Writers.” The Antioch Review 50(1/2): 207-220. http://www.jstor.org/stable/4612511 Erişim tarihi: 8.08.2019.
Şakir, Şükran (2019). “17 Mayıs 1987: Dayağa Karşı Dayanışma Yürüyüşü.” Çatlak Zemin, 17 Mayıs 2019. https://catlakzemin.com/17-mayis-1987-dayaga-karsidayanisma- yuruyusu/ Erişim tarihi: 17.06.2019.
Temizyürek, Mahmut (2015). “Didem Zamanı (ve kadın ve şair)”. T24. 20 Nisan 2015. http://t24.com.tr/k24/yazi/didem-zamani,156 Erişim Tarihi: 27.04.2019.
Yeni, Hacer (2019). “Birhan Keskin’le Birkaç Saat” Elle, Eylül 2019 https://www.metiskitap.com/catalog/interview/3028, Erişim tarihi: 11.09.2019