Kamusal Alanda Fatma Aliye'nin Kadın Karakterleri

1980’lerden itibaren akademinin temel tartışma konularında biri olan “kamusal alan” kavramı, temelini Jürgen Habermas’ın 1962 yılında yayımladığı Kamusallığın Yapısal Dönüşümü adlı eserinden almaktadır. Avrupa toplumunda etkisi artan burjuvazi 18. yüzyılda eleştirel tartışmalar yürüttüğü salon, kafe, kulüp gibi mekânlarda kamusal bir topluluk oluşturur ve bu topluluğun etkisi dergi ve gazetelerin üretiminin artması ile halka doğru yayılır. İnsanların kültürel alışverişlerde bulunduğu bu liberal kamusal alan, 19. yüzyılın sonunda başlayan devrimler ve daha sonrasında devam eden savaşlar ile kesintiye uğrar ve liberal kamusal alan çöker. Osmanlı toplumunda da kahvehaneler ve kıraathaneler ile başlayan, daha sonra Meşrutiyet döneminde artan yayın faaliyetleriyle devam eden kısıtlı bir kamusal alan bulunmaktadır. Osmanlı kadınları yayın faaliyetlerine aktif olarak katılarak kadının kamusal alandaki rolünü güçlendirirler. İlk Osmanlı kadın yazarı Fatma Aliye’nin romanlarının incelendiği bu çalışmada kronolojik olarak ev içerisine hapsolan ve erkek iktidarı karşısında ikincil konumda olan kadından (Hayal ve Hakikat) kamusal alanda gittikçe öne çıkan ve kendi özerk sesine sahip olmaya çalışan kadına doğru (Muhadarat, Refet, Udi) bir geçişi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Jürgen Habermas, kamusal alan, Fatma Aliye, feminist edebiyat, Türk edebiyatı

Fatma Aliye's Women Caharacters in the Public Space

The concept of "public sphere”, which has been one of the main discussion topics of the academy since the 1980s, derives its basis from Jürgen Habermas' The Structural Transformation of Publicity, published in 1962. The bourgeoisie, whose influence has increased in European society, creates a public community in places such as halls, cafes, and clubs where it had critically discussed in the 18th century, and the influence of this community has spread to the public with the increase in the publishing of magazines and newspapers. The liberal public sphere, where people engage in cultural exchanges, was interrupted and collapsed by the revolutions that started at the end of the 19th century and the wars that continued afterward. There was limited public space in the Ottoman society that started with coffee houses (kahvehane) and reading houses (kıraathane) and continued with increasing publishing activities during the Meşrutiyet period. By actively participating in publishing activities, Ottoman women opened a new way in this public space and strengthened their positions. In this study, which considers the novels of Fatma Aliye, the first Ottoman female writer, chronologically, from the woman who is restricted to the house and has a secondary position against the male power (Hayal ve Hakikat), to the woman who becomes increasingly prominent in the public sphere and has her autonomous voice (Muhadarat, Refet, Udi) will be studied.

Keywords:

Jürgen Habermas, public space, Fatma Aliye, feminist literature, Turkish literature,

PDF

___

Ahmet Mithat (1998). Felsefe-i Zenan. Düz. Handan İnci. İstanbul: Arma Yayınları.
Ahmet Mithat (2000). Yeryüzünde Bir Melek. Düz. Nuri Sağlam. Ankara: TDK Yayınları.
Ahmet Mithat (2011). Fazıl ve Feylesof Kızım: Fatma Aliye'ye Mektuplar. Düz. F. Samime İnceoğlu ve Zeynep Süslü Berktaş. İstanbul: Klasik Yayınları.
Akagündüz, Ümüt (2015). II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
Akşin, Sina (1977). “Osmanlı-Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme”. Toplum ve Bilim, 2: 31-46.
Bachleitner, Norbert (2019). “The Beginnings of the Feuilleton Novel in France and the German-Speaking Regions”. Nineteenth-Century Serial Narrative in Transnational Perspective, the 1830s–1860s. Ed. Daniel Stein & Lisanna Wiele. Los Angeles: Palgrave Macmillan, 19-48.
Benhabib, Seyla (1998). “Models of Public Space: Hannah Arendt, the Liberal Tradition, and Jürgen Habermas”. Feminism, the Public and the Private. Ed. Joan B. Landes. Oxford: Oxford University Press, 65-99.
Çakır, Serpil (2011). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
Calhoun, Craig (1992). “Introduction”. Habermas and the Public Sphere. Ed. Craig Calhoun. Cambridge: MIT Press, 1-48.
Esen, Nüket (2012). Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Esen, Nüket (2014). Hikaye Anlatan Adam: Ahmet Mithat. İstanbul: İletişim Yayınları.
Fatma Aliye (2012a). Refet. Düz. Şahika Karaca. İstanbul: Kesit Yayınları.
Fatma Aliye (2012b). Levayih-i Hayat. Düz. Ayşe Demir. İstanbul: Kesit Yayınları.
Fatma Aliye (2012c). Udi. Düz. Şahika Karaca. İstanbul: Kesit Yayınları.
Fatma Aliye (2014). Muhadarat. (F. Gökçek, Dü.) İstanbul: Özgür Yayınları.
Fatma Aliye ve Ahmet Mithat (2002). Hayal ve Hakikat. Düz. Fatih Altuğ ve Yahya Bostan. İstanbul: Eylül Yayınları.
Fraser, Nancy (1998). “Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy”. Habermas and the Public Sphere. Ed. Craig Calhoun. Cambridge: MIT Press, 109-142.
Gençtürk Demircioğlu, Tülay (2010). “Hayattan Kurmacaya: Fatma Aliye Hanım'ın Dört Romanında Metinlerarası İlişkiler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13: 104-109.
Georgeon, François (1999). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri”. Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler. Ed. H. Desmet-Grégoire & François Georgeon. Ankara: Yapı Kredi Yayınları, 43-85.
Geuss, Raymond (1981). The Idea of a Critical Theory: Habermas & The Frankfurt School. NY: Cambridge University Press.
Gürbilek, Nurdan (2007). Kör Ayna Kayıp Şark. İstanbul: Metis Yayınları.
Habermas, Jürgen (1989). “The Public Sphere: An Encyclopedia Article”. Critical Theory and Society: A Reader. S. Eric Bronner & Douglas M. Kellner. New York: Routledge.
Habermas, Jürgen (1991). The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inquiry into a Category of Bourgeois Society. Ed. Thomas Burger. Massachusetts: The MIT Press.
Hattox, Ralph S. (1996). Coffee and Coffeehouses: The Origins of a Social Beverage in the Medieval Near East. Seattle: University of Washington Press.
Kafadar, Cemal (2009). Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken: Yeniçeri, Derviş, Tüccar, Hatun. İstanbul: Metis Yayınları.
Kefeli, Emel (2005). “Evliliği Sorgularken: Levayih-i Hayat”. Türk Kültür İncelemeleri Dergisi, 12: 191-204.
Kızıltan, Mübeccel (1993). Fatma Aliye Hanım: Yaşamı-Sanatı-Yapıtları ve Nisvan-ı İslam. İstanbul: Mutlu Yayıncılık.
Ku, Agnes (2000). “Revisiting the Notion of ‘Public’ in Habermas's Theory—Toward a Theory of Politics of Public Credibility”. Sociological Theory, 18(2): 216-240.
Landes, Joan B. (1998). “The Public and the Private Sphere: A Feminist Reconsideration”. Feminism, the Public and the Private. Ed. Joan B. Landes. Oxford: Oxford University Press, 135-163.
Özcan Demir, Nilüfer (1999). “II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı Feminizmi”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(2): 107-115.
Özön, M. Nihat (1985). Türkçede Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sancar, Serpil (2004). “Otoriter Türk Modernleşmesinin Cinsiyet Rejimi”. Doğu Batı, 20: 197-215.
Sennet, Richard (2002). The Fall of Public Man. NY: Penguin Books.
Timur, Taner (2017). Habermas'ı Okumak. İstanbul: Yordam Kitap.
Toprak, Zafer (2016). Türkiye'de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm 1908 - 1935. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Uç, Himmet (2006). Ansiklopedik Roman Eleştiri Terimleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi.