Dua/İnanç Tekerlemelerinin Geçmişten Bugüne İşlevleri Üzerine Bir Değerlendirme

Anonim halk edebiyatı ürünlerinden olan tekerlemeler, anlatıları türleriyle beraber kullanılarak dinleyiciyi anlatıya hazırlama, oyunlarda ebe ya da eş seçimini belirleme, bireyi eğlendirme vb. işlevlere sahiptirler. Tekerlemeler genellikle bağlı bulundukları türle beraber değerlendirilmektedir. Araştırmacılarca tekerlemeler çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmalardan biri de dua/inanç tekerlemeleridir. Dua/inanç tekerlemelerinin de çeşitli alt başlıkları bulunmaktadır. Bu çalışmada dua/inanç tekerlemelerinden yatak/uyku duaları olarak adlandırılan tekerlemelerin işlevi ve bugünkü aktarım durumu üzerinde durulmuştur. Yatak ya da uyku tekerlemeleri olarak adlandırılan bu tekerlemeler genellikle aile büyükleri tarafından ilk çocukluk döneminde dua olarak öğretilmektedir. Yatak/uyku tekerlemeleri aktaran ve dinleyen için dua niteliği taşımaktadır. İslam dininin gerekleri ve temel unsurları tekerleme formunda küçük yaşta çocuklara öğretilmektedir. Günümüz modern dünyasında ise bu tekerlemelerin aktarımı, dinleyeni noktasında değişmeler görülmektedir. Bu çalışmada uyku/yatak tekerlemeleri işlevsel açıdan değerlendirilmiştir. Tekerlemelerin içeriği, uyumadan önce tekrar edilen bu tekerlemelerin uyuyup uyanma sürecindeki işlevi, dinin temel öğelerini ezberletme ve hatırlatma noktasındaki etkisi çeşitli açılardan ele alınarak tartışılmıştır. Konuyla ilgili olarak daha önce yapılan çalışmalarda yer alan ve kişisel arşivimizde bulunan metinlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

tekerleme, inanç, dua, işlev, değişim

An Assessment of the Functions of Prayer/Belief Rhymes from Past to Present

Nursery rhymes, which are among the products of anonymous folk literature, have the functions of preparing the audience for narration by using the narratives with their genres, determining the choice of midwives or spouses, entertaining the individual, etc. Rhymes are generally evaluated together with the species to which they belong. Rhymes with researchers are classified in several ways. One of these classifications is prayer / belief rhymes. Prayer / belief rhymes also have several subheadings. In this study, the function of rhymes called bed / sleep prayers from prayer / belief rhymes and current transfer status will be emphasized. These rhymes, called bed or sleep rhymes, are usually taught by family elders as prayers in their first childhood. Bed / sleep rhymes have the quality of prayer for those who listen and listen. The requirements and basic elements of the religion of Islam are taught to children at a young age in the form of rhymes. In today's "modern" world, there are changes in the transfer of these rhymes and the point of listeners. In this study, sleep / bed rhymes will be evaluated functionally. The content of the rhymes will be discussed from various perspectives on the function of these rhymes, which are repeated before going to sleep, in the process of sleeping and waking, to memorize the basic elements of religion and to remind them. The texts in our personal archive, which were included in the previous studies on the subject, will be used.

Keywords:

belief, prayer, nursery rhyme, function, change,

PDF

___

Aça, Mehmet (2011). “Anonim Halk Şiirinde Tür ve Şekil”. Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları, 545-561.
Aça, Mehmet (2016). “Türklerde Gölge Algısı”. Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Sempozyumu Özel Sayısı (02-04.06.2016). Trabzon: Eser Ofset, 16-25.
Boratav, Pertev Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Boratav, Pertev Naili (2000). Tekerleme. Çev. İ. Yerguz. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
Boratav, Pertev Naili (2013). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayınevi.
Çelebioğlu, Amil (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları.
Durkheim, Emile (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. Çev. F. Aydın. İstanbul: Ataç Yayınları.
Duvarcı, Ayşe (2012). “Uyku Folkloru”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu 20-21 Ekim 2011, Bildiri Kitabı. Adana, 495-512.
Duymaz, Ali (2002). İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Duymaz, Ali (2005). “Azerbaycan Tekerlemeleri (Sanamaları) Üzerine Mukayeseli Bir Değerlendirme”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5/1: 37-46.
Frazer, James G. (1991). Altın Dal, Dinin ve Folklorun Kökenleri-I. Çev. M. H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınları.
Harva, Uno (2015). Altay Panteonu (Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar). Çev. Ö. Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Kaya, Doğan (1999). Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınevi.
Lvova vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri 1-3. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
Malinowski, Bronislaw (1990). Büyü, Bilim ve Din. Çev. S. Özkal. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Okumuş, Necdet (1992). “Uyku Duaları Üzerine Bir Deneme”. Milli Folklor, 15: 33-34.
Öztürk, A. Osman (2018). “Türkçe Uyku Dualarının Telkin Ettiği Toplumsal Değerler”. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (Gelenek-Görenek-İnançlar). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 281-300.
Polat, Kemal (2007). “Kırgız Halk Dindarlığında Dua Fenomeni”. Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkısı Sempozyumu (31 Mayıs-1 Haziran 2007). Isparta: Fakülte Kitabevi, 427-439.
Toprak, Süleyman (2006). “Münker ve Nekir”. İslam Ansiklopedisi-32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 14-15.
URL-1: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 16.05.2020).