Ağrı İli Tunç Çağı Mezarlarının Sınıflandırılması ve Değerlendirilmesi

Kafkaslardan Anadolu’ya geçiş güzergâhında yer alan Ağrı, Geç Kalkolitik Çağ’dan itibaren yerleşim görmeye başlamıştır. Bölgede İlk Tunç Çağı’ndan, Demir Çağı’na kadar Karaz Kültürü etkili olurken, Demir Çağı’nda bölgeye Urartuların hâkim olduğu görülmüştür. Karaz Kültürü’nde en yaygın mezar olarak kurganlar ile karşılaşılmaktadır. Ağrı ilinde tespit edilen ve çoğunluğu soyulmuş olarak karşımıza çıkan kurganların en önemlileri, Yaygınyurt, Suluçem ve Bozkurt Kurgan Mezarlıklarıdır. Kurganlarda yapılan yüzey araştırması ve kazılardan ele geçen seramikler, bu mezarların Güney Kafkasya ve İran Azerbaycan’ında olduğu gibi Erken Transkafkasya Dönemi’nin sonundan, Orta Demir Çağı’na değin uzanan bir süreç içinde kullanıldıklarını ortaya koymaktadır. Bu çalışma ile Ağrı ilinde Tunç Çağ’ında, bölgenin konumu gereği Ağrı ilinin üstlendiği stratejik önemi, bölgede yaşamış olan kültürlerin yansımaları olan mezar tipleri ışığında ortaya koymak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ağrı, Karaz Kültürü, Kurgan, Bronz Çağ, Doğubayazıt

The Classification And Evaluation Of The Tombs During Bronze Age ln Ağri Province

Ağrı, which is located on the transition route from the Caucasus to Anatolia, has been inhabited since the Late Chalcolithic Age. While the Karaz Culture was influential in the region from the First Bronze Age to the Iron Age, It was seen that the Urartian dominated the region in the Iron Age. Kurgans are the most common tombs in Karaz Culture. The most important of the kurgans identified in the province of Ağrı and the majority of which are found to be robbed are Yaygınyurt, Suluçem and Bozkurt Kurgan Cemetery. The ceramics recovered from the surveys and excavations in the Kurgans reveal that these tombs were used in a period from the end of the Early Transcaucasian Period to the Middle Iron Age, as in the South Caucasus and Iranian Azerbaijan. It is aimed to reveal once again the existence of the cultures that dominated the region in the Bronze Age in the Eastern Anatolia Region in the province of Ağrı in the light of the tomb types that are the reflections of the cultures that lived in the region in this study.

Keywords:

AĞRI, Karaz Culture, Kurgan, Bronze Age, Doğubayazıt,

PDF

___

Altunkaynak, G., Işıklı, M. & Erkmen, M. (2018). Erzurum Ovası’ndan Yeni Kanıtlar Işığında Doğu Anadolu’daki Kura-Aras Ölü Gömme Uygulamalarına Genel Bir Bakış. TÜBA-AR 2018 Özel Sayı,73-91.
Arsebük, G. (1974). Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak- Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu. İstanbul Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Biber, H. & Çiftçi, Y. (2016). Malazgirt ve Bulanık Ovalarında Erken Transkafkasya Dönemi Yerleşmeleri ve Çanak-Çömlekleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 35, 1- 43.
Burney, C. A. (1958). Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age. Anatolian Studies VIII, 157-209.
Ceylan, N., (2020) 2019 Yılı Ağrı İli, Patnos İlçesi Yüzey Araştırması. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. Kış Sayısı, 360-373.
Çelik, A. & Aydın, E. (2021.) Fırat- Dicle Havzası Nehir Kollarında Su Kalitesi Karakterizasyonu için Antibiyotik Grubu Tetrasiklin ve Bazı Minerallerin Takibi ve Değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Fen Bil. Dergisi 33(1), 103-113.
Dadak, N. (2019). Tunç ve Demir Çağlarında Doğubayazıt ve Yakın Çevresi. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
Efendioğlu, S. (2018). Ağrı İli Ağızlarından Derlemeler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1415-1435.
Işıklı, M.& Ergürer, H. (2017) Erken Tunç Çağı Doğu Anadolu Bölgesi Kura-Aras Kültürü’nde Mekân ve mekân Kullanımına Dair Gözlemler. Dumlupınar Üniversitesi V. Arkeoloji Sempozyumu, 10-12 Ekim 2016, Ankara, 43-64
Işıklı, M. & Köse, S. (2018) A Short History Of The Researches On The East Anatolian Kura-Aras Culture: Two Key Settlements Two Leading Figures, Arslantepe Proceedıngs of the I. Internatıonal Archaeology Symposıum, Malatya, Turkey , 4 - 06 October 2018, pp.191-202
Kalmış, G. & Karageçi, M.( 2021). Tarihe Tanıklık Eden Önemli Yapılar: Yalçınkaya Kaleleri (Patnos). Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 13(25) , 616-628.
Özfırat, A. (2001). Doğu Anadolu Yayla Kültürleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Özfırat, A. (2002). Doğu Anadolu Yüksek Yaylası’ndan M.Ö.2. Binyıl Kurganları. Belleten, Ankara: TTK. LXVI, (246) 343-350
Özfırat, A. (2008). Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı”, Türkiye Arkeolojisi, Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nun 30. Yıl Anısına, Ankara.
Özfırat, A. (2009a). Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması, 2007. 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara 2009, 345-366.
Özfırat, A. (2009b). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazıları. Belleten. 73 (268) DOI: 10.37879/belleten.2009. 635-644.
Özfırat, A. (2009c). Van Gölü Havzası Yüzey Araştırması: Patnos Ovası Demir Çağ Yerleşimleri. Altan Çilingiroğlu'na Armağan Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı'na Adanmış Bir Hayat, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.455-477
Özfırat, A. (2011). Van, Ağrı ve Iğdır Yüzey Araştırması, 2010, AST 29, Ankara: Kültür Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 155-171.
Özfırat, A. (2012a). Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması, 2011, AST 30, Ankara: Kültür Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 30 (II) 293-302.
Özfırat, A. (2012b). “Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazısı, 2009-2010”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti, Ankara 2012, 533-551.
Özfırat, A. (2017). Erıqua and Mınuahınılı: An Early Iron Age-Naırı Kıngdom and Urartıan Provınce on The Northern Slope of Mt Ağrı (Settlement Complexes at Meleklı and Karakoyunlu) Eriqua ve Minuahinili: Ağrı Dağı‟nın Kuzey Eteğinde Bir Erken Demir Çağ-Nairi Krallığı ve Urartu Eyaleti (Melekli ve Karakoyunlu Yerleşim Kompleksleri), TÜBA-AR 21, 63-92.
Özfırat, A. & Marro, C. (2004). 2002 Yılı Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması, AST 21 (1), Ankara: Kültür Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 15-32.
Özfırat, A.& Marro, M. (2007). 2004 Yılı Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi (7) 1-20.
Özfırat, A. & Coşkun, N., (2013). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazısı, 2012. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. XXXV. Muğla KST, ( I) 146-158.
Özfırat, A., (2014). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazısı (2007-2013). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı XXXVI Gaziantep KST ( II) 209-226.
Özgül, O. (2016). Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba). TÜBA-AR (19) 137-157.
Salvini, M. (1967). Nairi e Ur(u)atri: Contributa alla Storia della Formazione del regno di Urartu, Roma.
Sevin, V. (1984). Urartu Mezar Mimarisine Yeni Katkılar. Anadolu Araştırmaları. 0 (10), 329-350.
Parlıtı, U. (2019). MÖ III. Binyıl Doğu Anadolu Bölgesi’nin Ölü Gömme Gelenekleri ve Mezar Tipleri. Erzurum Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
Tarhan, M. T. (1978). M.Ö. XIII. Yüzyılda “Uruatri” ve “Nairi” Konfederasyonları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi). İstanbul.
Yardımcıel, A. & Gizlenci, E. (2017). Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Işığında Ağrı-Doğubayazıt Bölgesi’nin Orta Tunç Çağı Kültürü, IV. Uluslararası Ağrı Dağı Ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, Ağrı 58-63