NÂBÎ’NİN TEVHİD’İNİN GAYE VE NİZAM DELİLİ IŞIĞINDA İNCELENMESİ

Tevhidlerde Allah’ın zat, sıfat ve fiillerinden bahsedilerek O’nun varlığı, birliği, tek ve eşsiz oluşu, yüceliği gibi konular üzerinde durulur. Kelam ilminin inceleme sahasına giren bu mevzular, şiir dairesinde vezin, kafiye ve sanat endişesinden kaynaklı olarak ilmî olmaktan ziyade edebî bir hüviyet kazanmakta, her biri müstakil birer madde gibi beyitlere dağılmaktadır. Birçok tevhid manzumesinde ilmî bir plan dairesinde olmasa da edebî bir form içerisinde Allah’ın varlığının ispatına dönük ifadelere sıkça yer verildiği gözlenmektedir. Kelam âlimlerinin isbat-ı vacib için başvurdukları kanıtlardan biri olan gaye ve nizam delili de bunlardan biridir. Bu çalışmada 17. Yüzyıl klasik Türk edebiyatının önde gelen temsilcilerinden Nâbî’nin Halep Valisi İbrahim Paşa’ya ithafen yazdığı tevhidine gaye ve nizam delilinin ne şekilde yansıdığı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

ısbat-ı vacib, gaye ve nizam, delil, Nâbi, tevhid

AN ANALYSİS OF NÂBÎ’S TAWHİD İN THE LİGHT OF EVİDENCE OF TELEOLOGİCAL ARGUMENT

In tawhids, God’s personality, attributes and actions are mentioned and subjects such as His existence, unity, uniqueness and exaltation are emphasized. These subjects, which are in the field of study of the science of kalam, gain a literary identity rather than a scientific one due to the concern of meter, rhyme and art in poetry, and they are scattered into couplets, each of which is like a separate article. It is observed that in many tawhid poems, expressions aimed at proving the existence of God are frequently included in a literary form, although not in a scientific plan. The proof of teleological argument, which is one of the proofs used by the scholars of kalam for proof of the existance of God, is one of them. In this study, it will be focused on how the proof of teleological argument is reflected in the tawhid written by Nâbî, one of the leading representatives of 17th century classical Turkish literature, dedicated to the Governor of Halab, İbrahim Pasha.

Keywords:

(Proof of the Existence of God), Teleological, Argument, Nabi, tawhid,

PDF

___

Alpyağıl, Recep (2012). Geleneksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dair Okumalar. İstanbul: İz Yayıncılık.
Alpyağıl, Recep (2021). Din Felsefesi Dersleri İçin Yardımcı Kitap. İstanbul: İz Yayıncılık.
Aydın, Mehmet 2012). Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı I. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Büyükağaçcı, Ayşe (2019). Modern Çağda Gaye ve Nizam Delili ile İsbat-ı Vacib. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
Doğan, Muhammet Nur (2020). “Lafız Mana İlişkisi Bağlamında Klasik Türk Şiirinin Poetikası”. Divan Toplantıları. Harmancı Esat vd. Kocaeli: İKSAD, 89-97.
Eryiğit, Adem (2021). “Kadîm Kozmolojik Deliller Karşısında Kadim ve Modern Bir Delil Olarak Gaye ve Nizam Delili”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (27): 372-390.
Gökalp, Haluk (2006). “İslam Felsefesinin ve Kelamının Divan Şiirine Yansımaları: Tevhid Kasidelerinde İsbat-ı Vacib”. Osmanlı Araştırmaları. 27 (27): 47-81.
Kadıoğlu, İdris (2008). “Niyâzî-i Mısrî’nin Tevhîdindeki Tasavvufî kelime Örüntüsünün Yorumu ve Şiirin Tahlili”. Eletronik Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (24): 152-170.
Kaplan, Mahmut (2016). “Nâbî’nin Güzellik Anlayışı”. Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi. 3(63): 63-72.
Kutluer, İlhan (1996). “Gâiyyet”. İslam Ansiklopedsi. C 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 292-295.
Özgökman, Fatih (2009). Teleolojik Delil ve Evrim Teorisi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Pay, Metin (2014). Teleolojik Kanıt Bağlamında Akıllı Tasarım Kuramı. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
Şimşek, İsmail (2014). “Tanrının Varlığının Delili Olarak Güzellik Kanıtı”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5 (10): 68-84.
Tarlan, Ali Nihad (2018). Divan Edebiyatında Tevhidler ve Muamma. İstanbul: Ketebe Yayınları.
Tezel, Ruveyda (2019). Bereketzâde İsmail Hakkı’nın “Metâlib-i Âliye” Adlı Eserinin Çeviri Yazısı ve Eserin Teleolojik Delil Bağlamında Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Tokat, Latif (2018). Din Felsefesi. Ankara: Bilay Yayınları.
Topaloğlu, Bekir (2012). Allah’ın Varlığı. Ankara: DİB Yayınları.
Uludağ, Süleyman (1993a). “Celal”. İslam Ansiklopedsi, C 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 240.
Uludağ, Süleyman (1993b). “Cemal”. İslam Ansiklopedsi, C 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 296.
Yeğin, Abdullah (1989). İslamî, İlmî, Edebî, Felsefi Yeni Lugat. Hizmet Vakfı Yayınları: İstanbul.