HZ. ALİ’YE AİT BAZI GÜZEL SÖZLERİN MENSUR BİR TERCÜMESİ: TERCEMET-İ KELÂM-I ALÎ RADIYA’LLÂHÜ [ANH]

Hazret-i Muhammed’in (a.s.) amcasının oğlu, tebliğ ettiği İslam dinini ilk kabul edenlerden biri, damadı ve dördüncü halifesi olan Hz. Ali’ye (ö. 661) ait vecize, şiir, hitabe, öğüt ve mektuplar, asırlar boyunca rağbet görmüş; çeşitli dillere çevrilmiştir. Onun bilgece sözleri arasından Tabersî’nin (ö. 548/ 1154) seçerek elifba sırasına göre dizdiği rivayet edilen vecizeler, Türk edebiyatı tarihinde birçok şair ve yazar tarafından çevrilmiş; zaman zaman şerh de edilmiştir. “Nesrü’l-leâlî” adı verilen bu derlemeyi tercüme eden edebî şahsiyetlerin çoğu, isim veya mahlasını bildirmiş; bir kısmı ise hüviyeti hakkında bilgi vermemiştir. Bu yazıda, anılan güzel sözler metninin hangi tarihte ve kimin tarafından meydana getirildiği belli olmayan mensur bir tercümesi tanıtıldıktan sonra onun Latin harflerine ve günümüz Türkçesine çevirisi okuyucuların ilgisine arz edilmiştir. “Tercemet-i Kelâm-ı Alî Radıya’llâhu [Anh]” başlığını taşıyan eserde mukaddime, telif sebebi, hâtime gibi bölümler bulunmamakta; 285 Arapça sözün çevrildiği, bunların Nesrü’l-leâlî adlı derlemede yer alan özdeyişler olduğu görülmektedir. Mütercim, Hz. Ali’ye nisbet edilen vecizelerin büyük bir kısmını doğru çevirmiş; ancak az bir kısmına isabetli karşılık verememiştir. Daha çok ahlâk ve adap hakkında İslam esaslarına ve Hz. Ali’nin şahsiyetine uygun fikir, tecrübe, tavsiye ve öğütleri ihtiva eden Tercemet-i Kelâm-ı Alî Radıya’llâhu [Anh], dil, edebiyat, ahlak, eğitim, tercüme gibi çeşitli yönlerden incelenebilecek bir metindir.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Ali, Nesrü’l-leâlî, vecize

PDF

___

el-Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (1418/1997). Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ‘amme’ştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs. Beyrut.
Ahmet Nazmi. Emsâl-i Alî. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, O. Ergin Yazmaları, No: 68/2.
Ali Haydar (1299/1881). Merâsıdü’l-hikem. Saruhan Sancağı Matbaası.
Ali Şir Nevâî. Nazmü’l-cevâhir. Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Kılıç Ali Paşa No: 781/1.
Ali Şir Nevâyî. Nazmü’l-cevâhir. (Hz. Ali’nin Hikmetleri), haz. Vahit Türk, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2006.
Altunağa, Ahmet Oğuz (2019). Mustafa bin Şücâ’nın Nesrü’l-leâlî Şerhi (İnceleme- Metin). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
Avcı, İsmail (2016). “16. Asır Şairlerinden Lutfî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul, (16), 1-32.
Ceyhan, Âdem (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap.
Ceyhan, Âdem (2022). “Nesrü’l-leâlî isimli Arapça Güzel Sözler Derlemesinin Mütercimi meçhul Bir Tercümesi”. Littera Turca, c. 8, Sayı 1, s. 45-85.
Ceyhan, Âdem (2018). “Aksaraylı Dânişî’nin Nesrü’l-leâlî Tercümesi”. Bir Devr-i Kadim Efendisi- Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan, (Ed: Üzeyir Aslan, Hakan Taş, Ömer Zülfe), Ankara: Yayınevi, s. 167-247.
Ceyhan, Âdem, F. Ş. Elgeren (2017). “Osman Salâhaddîn el-Mevlevî’ye Ait Olduğu Sanılan Bir Eser: Nesrü’l-leâlî Tercümesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (18), 29-84.
Ceyhan, Âdem (2012). “Sade Nesir Örneği Bir Vecize Derlemesi: Nesrü’l-leâlî’nin Mütercimi Meçhul Bir Tercümesi”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Kış (5), 51-92.
Ceyhan, Âdem, H. Yılmaz (2018). “Arapça Güzel Sözler Derlemesi Nesrü’l-leâlî’nin Mensur Bir Tercümesi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (3), 96-136.
Ceyhan, Âdem, T. Aydoğan (2013). “Sultan II. Murad İçin Dizilmiş İnciler: Hâfız’ın Nesrü’l-leâlî Tercümesi (Lü’lü’-i Mendûd)”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume Fall, 8 (13), 37-73.
Ceyhan, Âdem (2003). “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (2) 45-58.
Dânişî. Terceme-i Nesrü’l-leâlî, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Mikrofilm Arşivi, No. 3273.
Hâfız. Lü’lü’-i Mendûd. Yapı Kredi Sermet Çifter Ktp. No: 786.
Kāsım. Nazmü’l-Leâlî Der Terceme-i Nesrü’l-leâlî. İstanbul Üniversitesi Ktp. Nadir Eserler Bölümü TY No. 2210.
Kuzai (1999). Şihâb’ül-ahbâr Tercümesi. Çev. Ali Yardım, İstanbul.
Latîfî. Nazmü’l-cevâhir. İstanbul Arkeoloji Müzesi Ktp. No: 341, vr. 40b-68a.
Mâtemî. Terceme-i Nesrü’l-leâlî Min Kelâmi Ali bin Ebî Tâlib. Süleymaniye Ktp. Fatih, No. 5404/8.
Muallim Nâcî (1307/1890-91). Emsâl-i ‘Alî. (2. Basım) İstanbul.
Mustafa bin Şücâ‘. Terceme-i Nesrü’l-leâlî. Millet Yazma Eser Ktp. Ali Emirî, Şer’iyye, No. 629.
Nesîb Yusuf Dede (1257/1842). Rişte-i Cevâhir. İstanbul, Takvîm-i Vekāyi’ Matbaası.
Özkan, Ferudun Hakan (2019). “Mâtemî’nin Nesrü’l-Le’âlî Tercümesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Dergisi. Güz, (91), 107-146.
Öz, Mustafa (2010). “Tabersî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 324-325.
Rıhletî. Tercemeti’l-leâlî. Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Esad Efendi. No. 1350.
Semen, Gürdal (2006). Nesîb Dede Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Rişte-i Cevâhir. (İnceleme-Metin-İndeks). Yüksek lisans tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
Vâhidî. (2013). Cinânü’l-Cenân (Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Dizinler), Haz. Süleyman Efendioğlu, Fenomen Yayınları, Erzurum.