Kırgızların İlk Romanı Uzak Col’da Ötekileştirme ve İdeolojik Propaganda

Savaş, göç, sel gibi felaketler toplumların belleklerinde derin izler bırakır. Bundan dolayı bu konular düz yazı türlerinin en elverişli malzemeleridir. “Ürkün” olarak adlandırılan büyük göç hadisesi de Türkistan halklarının hafızasında derin izler bırakmış acıklı bir olaydır. Ürkünü yaşayan bazı aydınlar eserlerinde bu olayı işlemişlerdir. Uzak Col romanın yazarı da Ürkün hadisesini yaşadığından eserini bu trajik olay temelinde oluşturmuştur. “Uzak Col” romanı Kırgız yazı dilinin ilk nesir örneklerinden birisidir. Bu eserin muhtevası ise Sosyalist-Realizm akımına göre tasarlanır. Eserde ilk öncelikle Çarlık rejiminin haksız uygulamaları ve zalimlikleri yoğun bir biçimde dile getirilir. Akabinde ise “Ürkün” hadisesinin yaşanması ve halkın çektiği sıkıntılar ayrıntılı tasvirler ile ele alınır. Sonlara doğru ise yoğun bir Bolşevik propagandası göze çarpar. “Uzak Col” romanı üzerine yapılan araştırmalarda Çarlık yönetiminin kötü uygulamaları ve Ürkün hadisenin trajedileri temel alınmaktadır. İncelemelerde gözden kaçırılan hususlar ise eserin tamamında olumsuz kahramanlar üzerinden Kırgız kültürünü, İslam dinini, Kırgızların akraba halklarını kötü gösterme politikasının işlenmiş olması ve Bolşevik propagandasıdır. Bu çalışmamızda eserden alıntılara yaparak gözden kaçırılan bu noktaları somut düzlemde incelemeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler:

Roman, Bolşevik, Propaganda, Kırgız Edebiyatı.

Othering and Ideological Propaganda in the Kyrgyz’s First Novel Uzak Col

Natural disasters such as war, migration and flood leave deep traces in the memories of societies.Therefore, these subjects are the most suitable materials of prose types.The great migration event called “Urkun” is a sad event that has left deep traces in the memory of the peoples of Turkistan.Some intellectuals living in Ürkün have treated this event in their works.Since the author of the novel “The Distant Col” also experienced the event of Ürkün, he created his work on the basis of this tragic event.The novel Uzak Col is one of the first prose examples of the Kyrgyz written language. The content of this work is designed according to the socialist realism movement.In the work, first of all, the unfair practices and cruelties of the Tsarist Regime are intensely expressed. Subsequently, the “Urkun” incident and the troubles of the people are discussed with detailed descriptions. Towards the end, an intense Bolshevik propaganda draws attention.Studies on the novel “Uzak Col” are based on the bad practices of the Tsarist Regime and the tragedies of the Ürkün incident. The points that are overlooked in the examinations are that the policies of the Kyrgyz culture, Islam religion and the Kyrgyz’s relative peoples are asimilated and processed through negative heroes throughout the work, and Bolshevik propaganda. In this study, we tried to examine these points, which were overlooked by quoting from the work, on a concrete level.

Keywords:

Novel, Bolshevik, Propaganda, Kyrgyz Literature.,

PDF

___

Abdıkulova, R. (2016). 1916 Türkistan İsyanı’nın Kırgız Edebiyatına Yansıması. Ürkün. Bilig Kış, 76, 159-165.
Adıgüzel, S. - vd. (2023). Sovyet Devri Azerbaycan Anlatılarında Kahramanın İnanç Problemi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 12(1), 81-83.
Adil Hikmet, (2022). Asyada Beş Türk, (Osmanlıcadan aktaran. Yusuf Gedikli). İstanbul : Ötüken Neşriyat Yayınları. 8. Basım.
Akmataliev, A. (2015). Kırgız Adabiyatının Tarıhı XX Kılımdın Kırgız Adabiyatı (20-60- Cıldar). Bişkek: Avrasiya-Press.
Artıkbayev, K. (2004). XX. Yüzyıl, Kırgız Edebiyatı Tarihi, çev. M. Dıykanbayeva. Ankara: Bengü Yayınları.
Aşlar, H. (2006). Mukay Elebayev’in Hayatı, Edebî Kişiliği, Nesir Eserleri ve Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
Aşlar, H. (2018). Modern Kırgız Edebiyatında İlk Yazarlar ve İlk Hikâyeler, Türkologiya, 3, 16-40.
Cigitov, S. (2006). Çağdaş Kırgız Edebiyatına Dair (çev. K. Göz). Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(1), 7-20.
Dıykanbayeva, M. (2017). Uzun Yol İlk Kırgız Romanı Üzerine Oluşumsal Yapısalcı Bir İnceleme. Konya: Kömen Yayınları.
Duman, G.B. (2017). Ürkün Olayının Kırgız Nesrine Yansıması. 1. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 11-14 Mayıs 2017, Türklerin Dünyası Enstitüsü, Antalya: Türklerin Dünyası Enstitüsü Yayınları, 159-165.
Elebayev, M. (1936). Uzak Çol. Frunze: Lenin Çolu Basmakanası Samarqant.
İlkan, A. (2009). Soğuk Savaş Döneminde ABD-SSCB Kültürel Politikalarının Sanata Yansıması: Soyut Dışavurumculuk ve Sosyalist Realizm. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Karakaş, Ş. (2009). Sosyalist Realizm (Toplumcu Gerçekçilik) ve Sovyet Edebiyatı Hakkında Resmî Bir Yazı. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Temmuz 2009, c. 29, Özel sayı: Prof. Dr. Reşat Genç Armağanı, Ankara, 595-617.
Kılıç, F. (2013). Kırgızistan’daki Dunganlar: Tarihleri, Göçleri, Yaşamları, Dil Durumları, Türkbilig, 26, 2-21.
Kınacı, C. (2014). Kazak Sovyet Edebiyatında İmaj ve Kimlik. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Koraş, H. (2019). Ulpan Romanı Örneğinde Edebî Eserde Siyasi Propaganda. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmalar Dergisi, 2(3), 16-17.
Moran, B. (1994). Edebiyat Kuramları ve Eleştirisi, 9. Baskı İstanbul: İletişim Yayınları.
Naskali, E. G. (1996). Sovyet Türk Edebiyatı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 1: 54.
Öztürk, Z. (2022). Sovyet Adamı Yaratma Çabalarının Orta Asya’ya Yansıması. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmalar Dergisi, 5(3), 206-207.
Sooronov, O. (2015). Mukay Elebayev, Kırgız Adabiyatının Tarıhı, Cilt. III. Ed : Akmataliev, A. Bişkek : İmak Ofset. Şirin, H. (2020). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı sistemleri, 2.Baskı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Tagızade, L. (2006). Sosyalist-Realizm: Kökeni, Oluşum Süreci ve Kavramı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3 (4), 8-21.
Tolubayeva, Ç. (2001), Mukay Elebayev-Uluttuk Adabiyatta Psihologiyalık Prozanın Baştooçusu. Doktora Tezi. Karakol.
Uygur, E. (2005). Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1), 23-30.
Yalçın, S. K. (2008). Rusya’da Yaşayan Türklerin Konuşma Dillerinin Yazı Diline Dönüştürülme Süreci ve Ötekileştirme Ekseninde İzlenen Dil Politikaları. Türkish Studies, 3(3), 1938-1951.
Yavuz, F. ve Topsakal, İ. (2020). 1916 Ayaklanmasında Kırgızlar ve Ürkün. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 125(247), 341-343.
Yıldız, R. (2020). Maksim Gorki’nin Ana Eseri Üzerinden Sosyalist-Realizm ve Edebiyatta Propaganda-Antipropaganda, Turkish Studies, 14(4), 2247-2260.