Balören Köyü Yöresi Alevi Topluluğunun Lokma Anlayışı ve Uygulamaları

Kimliğin bir ifadesi olarak toplumsal bağları güçlendiren yemek kültürü, taşıdığı mitsel ve sembolik anlamlarla bir grubun gelenek ve göreneklerini, tarihini ve inanç sistemini yansıtabilmektedir. Bu çalışmada, Alevi topluluğunda yemek erkânının, mitler ve semboller bağlamında gündelik hayat pratiği ve inanç sistemi ile ilişkisini araştırmak amaçlanmaktadır. Çalışmada, yemek kültürü ve kimlik arasındaki ilişkiyi inceleyebilmek amacıyla öncelikle yemek kültüründe ritüel, mit ve sembollerin işlevleri ele alınmıştır. İkinci bölümde ise söz konusu bu erkân, mit ve semboller ile ortak atalar, soy ve köken arasındaki ilişki değerlendirilmiştir. Son olarak, Alevi geleneğinin yemek erkânında bölgeler arası farklılıkları analiz edebilmek amacıyla literatürdeki çalışmalara yer verilmiştir. Çalışmada, Kocaeli Balören Köyü’nde ikamet eden ya da kendisini Alevi kimliğiyle tanımlayan 18 kişi ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca, 1 Nisan 2023 tarihinde yapılan Bağlantı Cemi ve 14 Mayıs 2023 tarihinde gerçekleştirilen Gönül Birliği lokması, katılımcı gözlemci olarak incelenmiştir. Araştırma sonuçları, Kocaeli Balören Köyü yöresi Alevilerinin cemlerde, geçiş ve özel gün sofralarında lokma geleneğini sürdürdüğünü göstermiştir. Muharrem, Hızır ve Kasım oruçlarında ve musâhiblik, düşkünlük, görgü, dardan indirme ve bağlantı cemlerindeki erkânlarda kurban edilerek yapılan yemekler (lokmalar) ve bulgur/pirinç pilavı, gözleme, lokum, börek, yufka, poğaça, kıvırma tatlısı, aşure, tulumba tatlısı ve un helvası yapıldığı tespit edilmiştir. Musâhiblik ceminde, musâhibler tarafından yenilen süt, elma, bal ve üzüm yiyeceklerinin kutsal sayıldığı ortaya çıkmıştır. Ayrıca, cemlerde yapılan yemek erkânları aracılığıyla grup kimliğine yönelik sadakatin tesis edildiği ve Balören Köyü’nde ikâmet eden Alevi topluluğuna mensup bireylerin kolektif yükümlülük ve fedakârlık pratiklerinin güçlendirildiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Balören Köyü, Alevilik, Bazı Erkânlar, Lokma Anlayışı, Lokma Hizmeti.

Lokma Understanding and Practices of Balören Village Region Alevi Community

Culinary culture, as an expression of identity, strengthens social bonds and has the ability to reflect a group’s tradition, customs, history, and belief system with its mythical and symbolic meanings. The aim of this study is to investigate the relationship between the ritual of food in the Alevi community, its myths and symbols, the practice of daily life and the belief system. In order to examine the relationship between food culture and identity, firstly the functions of rituals, myths and symbols in food culture are discussed. Secondly, the relationship between these erkân, myths and symbols and common ancestors, lineage and origin is analyzed. Finally, studies in the literature are included in order to analyze the differences between regions in the food manners of Alevi tradition. In the study, face-to-face interviews were conducted with 18 individuals residing in the Balören Village of Kocaeli who identify themselves with Alevi community. Additionally, the “Bağlantı Cemi” held on April 1, 2023, and the “Gönül Birliği” communal meal event on May 15, 2023, were examined with participant observation. The research results have shown that Alevi communities in the Kocaeli Balören Village region continue the tradition of communal meals, passage rites, and special occasion gatherings. It has been determined that in the religious rituals of Muharram, Hızır, and Kasım fasting periods, as well as in religious ceremonies like “musâhiblik, düşkünlük, görgü, dardan indirme, and bağlantı” offerings include qurban, bulghur/rice pilaf, “gözleme”, “lokum”, “börek”, “yufka”, “poğaça”, “kıvırma” dessert, ashoura, tulumba dessert and flour halva. It has been revealed that in the “musâhiblik” ceremony, the foods consumed by the “musâhib” including milk, apples, honey, and grapes, are considered sacred. Furthermore, it has been determined that through the meal rituals conducted in communal gatherings (cem), loyalty to ethnic identity is established, and the collective responsibilities and sacrificial practices of individuals belonging to the Alevi community are strengthened.

Keywords:

Balören Village, Alevism, erkân, understanding of lokma, lokma service.,

PDF

___

Ahn, R. J., Nelson, M. ve Ferguson, G. (2020). Local And Standardized Strategies: A Content Analysis of Newspaper Food And Beverage Advertising in Jamaica. Newspaper Research Journal, 41(2), 179-203.
Appadurai, A. (1988). How to Make a National Cuisine. Comparative Studies in Society and History, 30, 3-24.
Armstrong, J. A. (2018). Milliyetçilikten Önce Milletler (Çev. Türközü, S. E.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Angrosino, M. (2007). Doing Ethnographic and Observational Research. Los Angeles, London, New Delhi, Singapore: Sage Publications.
Barth, F. (Ed.). (2001). Etnik Gruplar ve Sınırları (Çev. Kaya, A., Gürkan, S.). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Barthes, R. (2013). Toward a Psychosociology of Contemporary Food Consumption. Food and Culture. (Ed. Carole Counihan, Penny Van Esterik). London and New York: Taylor & Francis
Beardsworth, A., Keil, T. (2002). Sociology on the Menu: An Invitation to the Study Of Food and Society. London, New York: Taylor & Francis.
Bekar, A., Gümüş Dönmez, F. (2016). Tüketicilerin Dışarıda Yemek Yeme Nedenlerine İlişkin Bir Değerlendirme. Social Sciences, 11(1), 1-15.
Bell, C. (2009). Ritual Theory, Ritual Practice. New York: Oxford University Pres.
Bourdieu, P. (2013). Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste. Food and Culture. (Ed. Carole Counihan and Penny Van Esterik). London, New York: Taylor & Francis.
Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi (Çev. Şannan, D. F. ve Berkkurt, A. G.). Ankara: Heretik Yayınları.
Chan, E., Kwortnik, R. ve Wansink, B. (2017). McHealthy: How Marketing Incentives Influence Healthy Food Choices. Cornell Hospitality Quarterly, 58(1), 6-22.
Chaney, D. (1999). Yaşam Tarzları (Çev. Kutluk, İ.). Ankara: Dost Kitabevi.
Chernin, A. (2008). The Effects of Food Marketing on Children’s Preferences: Testing The Moderating Roles of Age and Gender. The Annals of the American Academy, 102-118.
Corm, G. (2011). 21. Yüzyılda Din Sorunu (Çev. Sönmez, Ş.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çıblak Coşkun, N. (2014). Anadolu Alevilerinde Cemler ve Bu Cemlerin Sosyokültürel Hayattaki İşlevleri. Folklor/Edebiyat Dergisi, 20(78), 9-28.
DedeKargınoğlu, H. (2016). Dede Garkın Ocağı’nda Musahiplik Uygulaması Örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 78, 91-112.
Demir, A. (2017). Alevi-Bektaşilerde Yemek ve Sofra Kültürü. http://www.turkish-cuisine.org/print.php?id=25&link=http://www.turkish-cuisine.org/food-and social-life-2/food-culture-of-alevis-and-bektashis-25.html. [Erişim tarihi: 12.01.2013].
Demirel, G., Karanfiloğlu, M. (2020). Sosyal Medyada Yemek Fotoğraflarının Kimlik İnşası Bağlamında Tüketimi: İnstagram Örneği. Akdeniz İletişim Dergisi, 34, 236-259.
Dhar, T., Baylis, K. (2011). Fast-Food Consumption and the Ban on Advertising Targeting Children: The Quebec Experience. Journal of Marketing Research, 48(5).
Douglas, M. (2003). Food in the Social Order. London, New York: Taylor & Francis.
Durkheim, E. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. İstanbul: Ataç yayınları.
Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri (Çev. Rifat, S.). İstanbul: Om Yayınevi.
Ersal, M., Görgülü, E. D. (2017). Yemekten Ritüel Yaratmak: Alevi İnanç Sisteminde Yemek Kültü. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 16, 139-199.
Fieldhouse, P. (1995). Food and Nutrition: Customs and Culture. London: Springer-science+business media, B.V.
Goffman, E. (2014). Gündelik Yaşamda Benliğin Sunumu (Çev. Cezar, B.). İstanbul: Metis Yayınları.
Goody, J. (1982). Cooking, Cuisine and Clas. Cambridge, New York:
Goode, J. (1992) Food. Folklore, Cultural Performances, and Popular Entertainments, (Ed. Richard Bauman). New York: Oxford University Pres.
Gündüzöz, G. (2017). Anadolu Derviş Sofrasında Hoca Ahmed Yesevî’nin İzleri Derviş Lokmasının Menkıbevî Referansları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21 (2), 1217-1247.
Gürhan, N. (2017). Yemek ve Din: Yemeğin Dini Simgesel Anlamları Üzerine Bir İnceleme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6 (2), 1204-1223.
Hershko, S., Cortese, S., Ert, E., Aronis, A., Maeir, A. ve Pollak, Y. (2021). Advertising İnfluences Food Choices Of University Students with ADHD. Journal of Attention Disorders, 25(8), 1170-1176.
Kanbir, F. (2021). Siirt Kenti Yöresel Yemek Kültüründe Büryan: Bahattin Büryan Sarayı Örneği. Folklor/Edebiyat, 27(107), 905-925.
Karyelioğlu, S. (2021). Yemek ve Göç: Türkiye’ye Göç Etmiş Suriyelilerin Yemek ile İlgili Kültürel ve İktisadi Deneyimleri. Journal of Social and Cultural Studies, 8, 1-22.
Kıranatlıoğlu, M. (2018). Alevi-Bektaşi Geleneğinde Yemek Duaları. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, 65-74.
Kittler, P. G., Sucher, K. P. ve Nelms,M. N. (2018). Food and Culture. Boston: Cengage Learning.
Lawson, E. T. (2005). Ritual Form and Ritual Frequency: From Ethnographic Reports to Experimental Findings. Mind and Religion (Ed. Harvey Whitehouse, Robert N. McCauley). Walnut Creek: Altamira Pres.
Levi-Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam (Çev. Demir, G. Y.). İstanbul: İthaki Yayınları.
Maden, F. (2014). Keçeci Baba Ocağı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 71, 147-169.
Özdemir, C. (2018). Alevi-Bektaşi Kültüründe “Lokma” Geleneği. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı: 247-264.
Rokach, A. (2020). Belonging, Togetherness and Food Rituals. Open Journal of Depression, 9, 77-85. https://doi.org/10.4236/ojd.2020.94007.
Sadakoğlu, M., Alkan, T. (2021). Hazır Yemek Firmalarının Covid-19 Salgını Esnasında Dijital Pazarlama Etkinliklerinin İncelenmesi. İletişim Çalışmaları Dergisi, 8(1), 47-66.
Segal, R. A. (1980). The Myth-Ritualist Theory of Religion. Journal for the Scientific Study of Religion, 19 (2), 173-185
Smith, A. D. (2002). Ulusların Etnik Kökeni (Çev. Bayramoğlu, S. ve Kendir, H.). Ankara: Dost Kitapevi Yayınları. Smith, A. D. (2017). Etno-Sembolizm ve Milliyetçilik (Çev. Çallı, B. F.). İstanbul: Alfa Kitap.
Şahin, K., Bağcı, H. R., Özlü, T. ve Usta, S. (2017). Bulancak’ta (Giresun) Coğrafi Özelliklerin Yemek Kültürüne Etkileri. Studies of The Ottoman Domain, 7(13), 245-265.
Uçan, B. Z., Girgin, G. K. ve Karaman, N. (2021). Youtube Yemek Kanallarının Tatma Davranışsal Niyeti Üzerine Etkisi. Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 1-27.
Uzel, R. A. (2015). New Dimension of Slow Food Movement Using Supercritical Fluid Technology and Methods to Influence Society by Effective Marketing Strategies. Food Science and Technology International, 22(5), 365-376.
Üçer, C. (2018). Alevî Nitelemeli Ocak / Gruplara Ait Tekke, Zâviye ve Dergâhlardaki Cami ve Mescidler. Mezhep Araştırmaları Dergisi, 11(2), 271-307.
Üçer, C. (2018). Cemevi: Âdâb ve Erkânın İcrâ Edildiği Mekân. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 88, 59-84.
Üçer, C. (2020). Musâhiblik Konusunun Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Müfredatında Yer Alış Şekli Üzerine Bir Değerlendirme. Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13(1), 3-37.
Wakamatsu, H. (2013). Küreselleşen Alevilik’te Ocak Dedelik-Seyitlik Hakkında Bir Antropolojik İnceleme. Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu, 95-111.
Warde, A. (2016). The Practice of Eating. Cambridge: Polity Pres.
Yaman, A. (2012). Geçmişten Günümüze Alevi Ocaklarında Değişime Dair Sosyo-Antropolojik Gözlemler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63, 17-38.
Yıldız, H. (2011). Amasya Yöresi Örneğinde Alevî/Bektaşî Kültüründe İnanç Merkezleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(16), 471-480.
Yu, X., Liu, S. (2021). Is Your Food Organic? Examining the Role of Food Aesthetics in Restaurant Marketing. Journal of Hospitality & Tourism Research, 20(10), 1-23