Afganistan’da Üç Şehir: Kâbil, Herat, Gazne

1747 yılından itibaren, Afganistan topraklarında çeşitli Afgan kavimleri giderek daha fazla etkili olmaya başladılar ve bu uzun süreç boyunca ülkenin siyasi haritası önemli değişikliklere uğradı. Bu sürecin başlangıcında, Ahmed Şah Dürrani gibi liderler Afganistan’ı birleştirmeye ve bağımsızlığını ilan etmeye yönelik çabalar başlattılar. Ardından, Dürrânî (Sadozai) Hanedanı’nın kurulmasıyla bu liderlik daha da güçlendi. Daha sonraki dönemlerde, Afganistan’da farklı liderlikler ve hanedanlıkların hükümeti ele geçirmesiyle siyasi harita sürekli olarak şekillendi. Örneğin, XIX. yüzyılın başlarında, Barakzai Hanedanı ve Dürrânî (Sadozai) Hanedanı gibi hanedanlar Afganistan’ın yönetiminde önemli roller oynadılar. Bu süreç içinde, bölgedeki çeşitli güçler, İngiliz İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu gibi dış etkenler de Afganistan’ın siyasi kaderini etkiledi. Özellikle Büyük Oyun olarak bilinen İngiliz-Rus rekabeti, Afganistan’ın bağımsızlığını ve sınırlarını belirlemede büyük bir etkendi. 1800’lerin ortalarına gelindiğinde, Afganistan’ın siyasi sınırları daha net bir şekilde biçimlenmeye başladı, ancak bu süreç karmaşık ve çatışmalıydı. 20. yüzyılın başlarına gelindiğinde, Afganistan bağımsızlığını kazandı ve modern siyasi sınırları tanımlandı. Sonuç olarak, Afganistan’ın tarihi ve siyasi haritası, farklı Afgan liderlikleri, hanedanlıkları ve dış güçlerin etkisi altında uzun bir süreçte şekillendi. Bu tarih boyunca yaşanan çeşitli olaylar ve değişimler, günümüz Afganistan’ının siyasi sınırlarını belirlemede önemli rol oynadı. Bu bağlamda Afganistan, coğrafi özelliklerini göz önünde bulundurarak kurulmuş bir ülke olup, çeşitli önemli merkezleri barındıran bir şehir sistemine sahiptir. Çalışma bu önemli merkezlerden üçünü ele alarak incelemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Afganistan, Kâbil, Herat, Gazne.

Three Cities in Afghanistan: Kabul, Herat, Ghazni

Starting from the year 1747, various Afghan tribes began to exert increasing influence on the territories of Afghanistan, leading to significant changes in the country's political map over the course of a long process. At the outset of this process, leaders like Ahmed Shah Durrani initiated efforts to unite Afghanistan and declare its independence. Subsequently, with the establishment of the Durrani (Sadozai) Dynasty, this leadership became even more powerful. In later periods, the political map of Afghanistan continued to evolve as different leaderships and dynasties took control of the government. For example, in the early 19th century, dynasties like the Barakzai Dynasty and the Durrani (Sadozai) Dynasty played significant roles in the governance of Afghanistan. Throughout this process, various external factors such as the British Empire and the Russian Empire also influenced the political destiny of Afghanistan. The British-Russian rivalry known as the Great Game, in particular, had a significant impact on Afghanistan's independence and the determination of its borders. By the mid-1800s, the political boundaries of Afghanistan began to take clearer shape, although this process was complex and marked by conflicts. By the early 20th century, Afghanistan gained its independence, and modern political boundaries were defined. As a result, Afghanistan's historical and political map took shape over a long period under the influence of various Afghan leaderships, dynasties, and external powers. Various events and changes throughout this history played a crucial role in determining the political borders of present-day Afghanistan. In this context, Afghanistan is a country with its geographical features considered, hosting a city system with various important centers. The study has examined three of these important centers.

Keywords:

Afghanistan, Kabul, Herat, Ghazni.,

PDF

___

Ağarı, M. (2015). İstahrî ve Mesâlikü’l-Memâlik’i. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 4(1), 80-104.
Avcı, M. (2019). Bâbürnâme’de Şehir Tarihçiliği: Herat Örneği. Kadim Akademi SBD, 3(2), 156-178.
Avcı, M. (2021). Bâbür Şah ve Kâbil. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 605-631.
Bâbür. Bâbürnâme-Bâbür’ün Hatıratı (1970). C. I-II-III, (Çev. Reşit Rahmeti Arat), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Barthold, W. (1973). Herât ve Herirurüd Boyu. (Çev. İsmail Aka). Tarih Dergisi. (2011), 27, 179-192.
Burhan, Abdul Mannan. (2020). Afganistan’ın Turizm Coğrafyası. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Çelik, M. B. ve Sadat, S. S. (2020). Nadirşah’ın Afganistan Seferi ve Burada Kurduğu Düzen. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67, 471-479.
Çerkezoğlu, S. (2023). Afganistan’ın Siyasi ve Kültürel Tarihi. Doktora Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
Çiftçi, F. (2018). Batılı Seyyahlara Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Afganistan Şehirleri. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
Doğan, O. ve Erkoç, M. (2022). Tarihi İpek Yolu Üzerindeki Türkistan Şehirleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
Eker, A. F. (2010). İbn Rüsteh’in A’lâki’n-Nefîse adlı eseri. Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 19(1), 306-323.
Erden, G. ve Sivrioğlu, U. T. (2019). Peştunların Kökeni: Benî İsrail Teorisi/Etnolojik, Tarihi, Dilbilimsel ve Genetik Kaynakların Işığında Bir Tartışma. İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi. 5, 23-39.
Erman, K. (2013). Ahmet Şah Dürrani Öncesine Kadar Afganistan Tarihinde Türkler ve Diğer Kavimler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(2), 479-495.
Farmani, N. (2019). İslam Medeniyetinde Herât (İlmi ve Kültürel Açıdan). Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
Frye, R. (1983). The History of Ancient Iran. München: C. H. Beck.
Gömeç, S. Y. ve Fidan, A. G. (2022). Oguz Kagan Destanı’na Göre Hindistan’ın Kuzeyi. Selçuk Türkiyat, (54), 1-22. Hamevî, Y. A. (1977). Mu’cemû’l-buldân. I-V. Darû Sadîr.
Hudûdü’l Âlem Mine’l- Meşrik İle’l- Magrib (2020). (Çev. Abdullah Duman ve Murat Ağarı), İstanbul: Ayışığı Kitapları.
İbadi, M. Q. (2018). Bir İslâm Şehri Olarak Gazne(338/949-492/1099). Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
İbn Haldun. (2013). Mukaddime. C. 1-2. (Haz. Arslan Tekin), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
Kavas, A. (2001). Kâbil. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 28-29). İstanbul: TDV Yayınları.
Konukçu, E. (1996). Gazne. TDV İslâm Ansiklopedis (C. 13, s. 479-480) İstanbul: TDV Yayınları.
Merçil, E. (2003). Mahmûd-ı Gaznevî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 27, s. 362-365) İstanbul: TDV Yayınları.
Merçil, E. (2004). Mes‘ûd b. Mahmûd-ı Gaznevî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 29, s. 346-347) İstanbul: TDV Yayınları.
Orhan, T. (2019). XIX. Yüzyılda Herât. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Öntürk, V. (2020). Alâeddin Hüseyin Cihansûz’un Gazne Şehrini İstilası. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(4), 1715-1733.
Seyhan Oral, T. (2007). Çağatayca iki Zafernâme Tercümesinde Kullanılan Bazı Uzunluk Ölçüsü Birimleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(2), 116-145.
Sivrioğlu, T. ve Türkoğlu, A.J. (2017). Afganistan Tarihi. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
Söylemez, Y. Z. (2022). Gazneliler Döneminde Herat’taki Mimari Eserler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(134), 429-437.
Şahin, M. (2013). Orta Çağda Herât Bölgesi (Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların Yıkılışına Kadar (961-1507). Doktora Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
Şen, A. (2022). Afganistan: ABD Müdahalesi ve Taliban’ın Dönüşü. SDE Akademi Dergisi, 2(4), 76-102.
Togan, Z.V. (1988). Herât. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 5, s. 429-442). İstanbul: TDV Yayınları.
Uslu, R. (1997). Hicri I. ve II. Yüzyıllarda Horasan Tarihi. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
Uslu, R. (1998). Herat. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 17, s. 215-218). İstanbul: TDV Yayınları.
Yazıcı, O. (2011). Modern Afganistan’ın Kuruluşu 1834-1922. Malatya: Mengüceli Yayınları.
Yazıcı, O. (2019). Doğu’da Şehir İmgesi ve Tarihten Bir Örnek: Şehr-i Ahmedşahi (Kandahar). İRTAD, 8, 1-16.
Yılmaz, E. (2017). İpek Yolu Hakkında Kısa Bir Değerlendirme. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 9(2), 672-683.
Yılmaz, A. (2018). Alp Tegin’in Sâmânî Emîrleriyle Olan Münasebetleri, Gazne ve Tohâristan’daki Faaliyetleri. Tarih Okulu Dergisi, 11 (XXXIII), 103-119.
İnternet kaynakları
https://paintmaps. com/tr [Erişim Tarihi: 31.8.2023].