Türkiye’de Sıtma Mücadelesinin Önemli Tanığı: Milaslı İsmail Hakkı ve ‘Sıtma Hakkında Kimler Neler Biliyor’ Risalesi

Amaç: Türkiye’de sıtma mücadelesinde halkı bilgilendirmek amacıyla sıtma ve korunma yolları konusunda yayınlar da yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı 1925 yılında yazılan Milaslı İsmail Hakkı’nın Malarya yani sıtma hakkında kimler neler biliyor? başlıklı eseri perspektifinden Cumhuriyetin ilk yıllarında sıtma mücadele önerilerini tıp tarihi açısından değerlendirmektir.Gereç ve Yöntem: Türkiye’deki yazma eser katalogları incelenerek sıtma ile ilgili kitaplar taranmış, sıtma mücadelesinde tarafların sorumluluklarını sade bir dille aktaran Osmanlıca alfabeyle 1925 yılında yazılmış olan kitap Latin alfabesine çevrilerek değerlendirilmiştir.Bulgular: Osmanlı’da ücretsiz kinin dağıtımına başlandığı 1910 yılı ile sıtma mücadele kanununun yayınlandığı 1926 yılları arasında çeviri kitaplar ve sıtma mücadele komisyonu raporları da dâhil en az on adet kitap basılmıştır. Milaslı İsmail Hakkı’nın sıtma hakkında ilk kitabı 1910, bu makalenin konusu olan ikinci kitabı 1925 yılında yayımlanmıştır. İsmail Hakkı kitapta sıtma savaş mücadelesinin adımlarını, köylülerin, hekimler ve uzman hekimler dâhil aydınların ve devletin sıtma mücadelesindeki sorumluluklarını ve bunları yerine getirmek için gerekenleri aktarır. Sonuç: İlk kitabını Osmanlı’da sıtma mücadelesinin, son kitabını Cumhuriyet döneminde örgütlü sıtma mücadelesinin başında yazmış bir hekim olarak Milaslı İsmail Hakkı Türkiye’de sıtma mücadelesinin önemli tanığıdır. Köylülerin, hekimlerin, uzman hekimlerin, aydınların ve devletin sorumluluklarını yazdığı kitabı salgın hastalıklarla mücadelede bütüncül bir yaklaşımı vurgulaması, halkın değerlerini göz ardı etmeyerek ikna edici argümanlar kullanması, devlet politikalarının belirlenmesinde ve sürecin yönetilmesinde aktif katılımcı bir hekim tutumunu yansıtması açısından dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler:

Tıp tarihi, Türkiye, sıtma

The Important Witness of the Malaria Struggle in Turkey: Milaslı İsmail Hakkı and His Pamphlet Entitled “Who Knows What About Malaria?”

Objective: One of the malaria struggle methods in Turkey was informing public and professionals by publications. The aim of this study was to assess malaria struggle works at first years of the Turkish republician era in the perspective of a book entitled 'Who Knows What About Malaria?' by Milaslı İsmail Hakkı in terms of history of medicine.Methods: Library catalogues were reviewed, the book dated 1925 was written in a plain language was transcribed from Ottoman alphabet into Latin alphabet and was reviewed. Results: Between the 1910, in which it was started to distribute quinine free of charge in Ottoman Empire, and 1926, in which Law on Malaria Warfare was introduced, at least ten books about malaria were published. Milaslı İsmail Hakkı’ two book about malaria were published in 1910, and in 1925. In the second book, İsmail Hakkı introduced the steps of malaria struggle, responsibilities of the public, intellectuals -including physicians and specialists-, and the state. Conclusion: Milaslı İsmail Hakkı a physician who wrote his first medical book in the beginning of Ottoman malaria struggle and last book in the beginning of organized malaria struggle in the republican era was an important witness of the malaria struggle in Turkey. His book on question in which responsibilities of public, intellectuals including general practitioners and specialist physicians and state is significant since it emphasize a holistic approach for fighting against epidemics, using persuasive arguments considering public values, and reflects the remarkable attitude of a physician who actively participated in determination of state policies.

Keywords:

Medicine history, Turkey, malaria,

PDF

___

1. World Health Organisation. 2016 World Malaria Report. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/252038/1/9789241511711-eng.pdf?ua=1 [Erişim: 20.05.2017].
2. Günergün F, Etker Ş. From Quinaquina to ‘Quinine Law’: A Bitter Chapter in the Westernisation of Turkish Medicine. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2013;14(2):41-68.
3. Özgün C. Osmanlı ağaç kültüründe yeni ve egzotik bir tür: Okaliptüs. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 2013;13(26):5-29.
4. Sert G, Dölen E. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Kinini. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2013;14(2):69-86.
5. Yücel A. Türkiye’de Sıtma Savaşı. İçinde: Ed. Unat EK. Türkiye’de Atatürk Döneminde Bulaşıcı hastalıklarla Savaş Toplantısı. İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 1981:44-53.
6. Akagündüz Ü. II. Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Bir Sorun Olarak Sıtma ve Sıtmadan Korunma Çareleri. Kebikeç 2016;41:95-125.
7. Aydın E. Türkiye’de Sıtma Savaşı. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları, 1998.
8. Milaslı İH. Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare. İstanbul: İkdam Matbaası, 1910.
9. Feyzi Paşa. Maraz-ı merzagi (Sıtma). İstanbul: Tanin Matbaası, 1913.
10. Aras TR. Isıtma. İstanbul: Arşak Garoyan Matbaası, 1913.
11. Olcay HO. Sıtma: Malarya. İstanbul: Kader Matbaası, 1914 TBMM Kütüphanesi Yer Numarası: 74006065.
12. Salim T. Sıtma: seririyat, parazitoloji ve mücadelesine bir medhal Nuht, Bernhart ve MartinMayer’in çevirisi. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1922.
13. 15 Eylül - 5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratından kenin ve sivri sineklere karşı mücadele talimatnameleri. Ankara: Vilayet Matbaası, 1924.
14. 15 Eylül-5 Teşrin-i Evvel İstanbul'da inikad eden Sıtma Mücadele Komisyonu mukarreratı. Ankara: Vilayet Matbaası, 1924.
15. Cevad N. Malarya mücadelesinde nakil ve müntin sivrisineklerin teşhis ve teşrihi usulleri. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1925.
16. Saim M. Sıtma mücadelesinde esaset ve korunma usulleri, 1925. TBMM Kütüphanesi Yer Numarası: 74006245.
17. Edhem R. Sineklerle mücadele. İstanbul: Hilal Matbaası, 1926.
18. Milaslı İH. Malarya Yani Sıtma Hakkında Kimler Neler Biliyor? İstanbul: Hilal Matbaası, 1925.
19. Başbakanlık Osmanlı Arşivi: Fon Kodu: Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH.SAİD). Tarih: 12.04.1869, Dosya No:71, Gömlek No:277.
20. Özcan M, Bulut N. Tıp Dışındaki Farklı Alanlarda Da İz Bırakan Muğlalı Üç Hekim. Lokman Hekim Dergisi 2013;3(2):1-10.
21. Akçay Y. Osmanlı Dönemi Alfabe Tartışmaları Bağlamında Dr. İsmail Hakkı Bey ve Islah-ı Huruf Cemiyeti Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, 2007. http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/yusuf_akcay_alfabe_tartismalari.pdf [Erişim: 20.05.2017].
22. Çatalbaş R. Milaslı Dr. İsmail Hakkı’nın Hayatı, Eserleri ve İslam ile İlgili Görüşleri. Journal of Artuklu Academia 2014;1(1): 99-129.
23. Özcan M, Demir Küreci H. Yüz yıl öncesinde yanıt aranan soru: Teşkilat-ı Sıhhiyemiz Nasıl Olmalı? Lokman Hekim Dergisi 2016;6(2):53-60.
24. Efe A. Sebilürreşad. İslam Ansiklopedisi C. 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 2009:251-253.
25. Tuğluoğlu F. Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950). Türkiye Parazitoloji Dergisi 2008;32(4):351 – 359.
26. Yaylagül Ö. Anadolu’da Yaşayan Halk Hekimliği Uygulamalarının Eski ve Orta Türkçe Tıp Metinlerindeki Temelleri. Millî Folklor 2014;26(103):48-58.
27. Vasconcelos AB. The algae of the genus chara and mosquito larvae. Am J Public Health 1923;13(7):543-546.

ISSN: 1309-3878
Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
Başlangıç: 2009
Yayıncı: Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD adına Yrd.Doç.Dr.Cemil Işık Sönmez