Hadis İlminde “Manası Sahihtir” Denilen Hadisler Üzerine Bir Tasnif Denemesi

İslâm tarihi boyunca farklı zaman ve mekânlarda çeşitli sebeplerle birçok hadis uydurulmuştur. Uydurulan bu hadisler -günümüzde olduğu gibi- özellikle camilerdeki vaazlar yoluyla halk arasında yaygınlaşabilmiştir. Bu tür hadisler arasında manasının sahih olduğu ifade edilenlerin varlığı ise dikkat çekmektedir. Bu makalede, sened cihetiyle Hz. Peygamber’e dayanan herhangi bir aslı olmayan, mevzû olan veya zayıf bir hadisin manasını sahih kabul etmenin hangi açılardan doğru olup olmadığı, doğru kabul edilecekse bunun belli sınırlarının ve şartlarının olup olmadığı, böyle bir hadisin manasının kim/ler tarafından hangi gerekçe veya gerekçelerle doğru kabul edildiği, bu gerekçelerin yeterli olup olmadığı tartışılacaktır. Özellikle ilgili rivayetleri belli bir tasnife tâbi tutarak bunlara doğru bir şekilde yaklaşmanın yolu aranacaktır. Mesele, halk arasında hadis olarak dolaşan sözlerin Resûlullah’a (s.a.s.) aidiyetinin doğru olup olmadığının tespit edilmeye çalışıldığı kitapların en genişlerinden biri olan Aclûnî’nin (öl. 1162/1749) Keşfü’l-hafâ’sı üzerinden sunulacaktır. Zira mezkûr eser incelendiğinde ekseriyetinin aslı olmadığı veya mevzû olduğu, çok az bir miktarının da zayıf olduğu tespit edilen birçok rivayet hakkında manasının sahih/sabit (doğru) olduğuna dair ifadelerin kullanıldığı gözlemlenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Aclûnî, Keşfü’l-hafâ, Mevzû Hadis, Zayıf Hadis, Kudsî Hadis

A Classification Attempt on the Hadiths Called “The Meaning is Authentic” in the Science of Hadith

Throughout the history of Islam, many hadiths have been fabricated for diverse reasons in different times and places. These fabricated hadiths were able to become widespread among the people, especially through the sermons in mosques, as they are today. Among such hadiths, the existence of those whose meanings are stated to be authentic (sahıh) draws attention. In this article, it will be discussed whether it is authentic to accept the meaning of a hadith that is based on the Prophet (pbuh), without any root and forged (mawdû‘) or weak (da‘îf) and if it is to be accepted as correct, whether there are certain limits and conditions, and who(s) determines the meaning of such a hadith. It will be discussed on what grounds or reasons it is accepted as correct, and whether this justifications is sufficient. In particular, by classifying the related narrations in a certain way, the way to approach them correctly will be sought. The issue will be presented through al-Ajlounia’s (d. 1162/1749) Kashf al-khafâ, which is one of the largest books in which it is tried to determine if the words circulating as hadiths among the people are true or not, if they belong to the Messenger of Allah (pbuh). Because, when the aforementioned work is examined, it is observed that many of the narrations, of which most of them are rootless or forged, and a very small amount of them are weak, are expressed that their meaning is authentic/fixed (correct).

Keywords:

Hadith, al-Ajlounia, Kashf al-khafâ, Forged Hadith, Weak Hadith, Qudsi Hadith,

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ‘ammâ iştehera mine’l-ehâdîsi ‘alâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1408/1988.
Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ Halk Arasındaki Rivayetlerin İlmî Değeri. çev. Mustafa Genç. 4 Cilt. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2019.
Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmemd b. Hanbel. nşr. Şuayb Arnaût v. dğr. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1995-1421/2001.
Ali el-Kârî, Nûrüddîn Ali b. Muhammed. el-Esrârü’l-merfû‘a fi’l-ahbâri’l-mevzû‘a (el-Mevzû‘âtü’l-kübrâ). nşr. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1406/1986.
Ali el-Kârî, Nûrüddîn Ali b. Muhammed. el-Masnû‘ fî ma‘rifeti’l-hadîsi’l-mevzû‘ (el-Mevzû‘âtü’s-suğrâ). nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1414/1994.
Âşıkkutlu, Emin. “Bir İsnad Tenkid Yöntemi Olarak Şartlı Cerh-Ta’diller ve Uygulamadaki Sonuçları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2001), 49-80.
Boynukalın, Mehmet. “Teyemmüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/52. İstanbul, TDV Yayınları, 2012.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-Buhârî. el-Câmi‘u’s-sahîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. nşr. Hâşim en-Nedvî v. dğr. 9 Cilt. b.y.: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, ts.
Bursevî, İsmail Hakkı. Kenz-i Mahfî Gizli Hazine. sad. Abdulkadir Akçiçek. İstanbul: Rahmet Yayınları, 1967.
Ca‘fer es-Sâdık. Misbâhu’ş-şerî‘a. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî, 2. Basım, 1403/1983.
Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye. el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb. nşr. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
Ebû Gudde, Abdülfettâh. Lemehât min târîhi’s-sünne ve ‘ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1404/1984.
Ebû Gudde, Abdülfettâh. Mevzû Hadisler. çev. Enbiya Yıldırım. Ankara: Takdim Yayınları, 2020.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ’. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1416/1996.
Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atıyye. Kûtü’l-kulûb fî mu‘âmeleti’l-mahbûb ve vasfi tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd. nşr. Âsım İbrahim el-Ke(i)yâlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’d-da‘îfe ve’l-mevzû‘a ve eseruhe’s-seyyi’ü fi’l-ümme, 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1412/1992-1425/2004.
Fellâte, Ömer b. Hasan Osman. el-Vaz‘ fi’l-hadîs. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1437/2016.
Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Ali. Tezkiretü’l-mevzû‘ât (Kânûnü’l-mevzû‘ât ve’d-du‘afâ adlı kendi eseriyle birlikte). b.y.: y.y., ts.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâ’ü ‘ulûmi’d-dîn ve bi-zeylihî Kitâbu’l-Muğnî ‘an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İhyâ’i mine’l-ahbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1402/1982.
Hâkim en-Nîsâbûrî. Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn ve bi-zeylihî el-Telhîs li’z-Zehebî. nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
Hatiboğlu, Mehmed Said. İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu. Ankara: OTTO Yayınları, 2. Basım, 2016.
Hût, Muhammed b. Dervîş b. Muhammed. Esne’l-metâlib fî ehâdîsi muhtelifi’l-merâtib. nşr. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn. el-Muğnî ‘an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İhyâ’i mine’l-ahbâr. nşr. Ebû Muhammed Eşref b. Abdilmaksûd. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Taberiyye, 1415/1995.
İbn Arabî, Ebû Bekr Muhyiddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. nşr. Ahmed Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
İbn Arrâk, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali. Tenzîhü’ş-şerî‘ati’l-merfû‘a ‘ani’l-ahbâri’ş-şenî‘ati’l-mevzû‘a. nşr. Abdülvehhâb Abdüllatîf - Abdullah Muhammed es-Sıddîk. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetillâh. Târîhu medîneti Dımaşk. nşr. Muhibbuddîn Ebû Saîd Ömer b. Garame el-‘Amrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415-1995-1421/2000.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Mu‘allimî el-Yemânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1371-73/1952-53.
İbn Hacer el-Heytemî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Mekkî. el-Fetâva’l-hadîsiyye. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebî Hâtim. Kitâbü’s-Sikât. 10 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. Medâricü’s-sâlikîn beyne menâzili “iyyâke ne‘büdü ve iyyâke neste‘în”. nşr. Muhammed el-Mu‘tasım-Billâh el-Bağdâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 7. Basım, 1423/2003.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1418/1998.
İbn Teymiyye, Takiyüddîn Ahmed Abdülhalim. Ehâdîsü’l-kussâs. nşr. Ahmed Abdullah Bâcûz. b.y.: Dâru’l-Mısrıyyeti’l-Lübnâniyye, 1413/1993.
İbn Teymiyye, Takiyüddîn Ahmed Abdülhalim. Mecmû‘atü’l-fetâvâ. nşr. Âmir el-Cezzâr - Enver el-Bâz. 37 Cilt. b.y.: Dâru’l-Vefâ, 3. Basım, 1426/2005.
İbnü’d-Deyba‘, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Temyîzü’t-tayyib mine’l-habîs fîmâ yedûru ‘alâ elsineti’n-nâs mine’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn. nşr. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Kitâbü’l-Mevzû‘ât. nşr. Nureddin b. Şükrü b. Ali Boyacılar. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü Edvâi’s-Selef, 1418/1997.
İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Muhammed. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1383/1963.
İbnü’l-Kayserânî, Muhammed b. Tâhir el-Makdisî. Zehîratü’l-huffâz el-muharrec ‘ale’l-hurûfi ve’l-elfâz. thk. Abdurrahman b. Abdilcebbâr el-Ferîvâî. 5 Cilt. Riyad: Dâru’s-Selef, 1416/1996.
İbnü’s-Salâh. Ebû Amr Osman b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmu’l-hadîs. nşr. Nûreddîn Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
Kandemir, M. Yaşar. Mevzû Hadisler (Menşe’i - Tanıma Yolları - Tenkidi). İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ömer b. İbrahim. el-Müfhim limâ eşkele min Telhîsi kitâbi Müslim. nşr. Muhyiddîn Dîb Müstû v. dğr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1417/1996.
Kuzudişli, Bekir. Şîa ve Hadis Başlangıcından Kütüb-i Erbaa’ya Hadis Rivayeti ve İsnad. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc Müslim. Sahîhu Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye – Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1991.
Müzekkî, Ebû İshak İbrahim b. Muhammed b. Yahyâ. el-Müzekkiyât. nşr. Ahmed b. Fâris es-Selûm. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1425/2004.
Necmüddîn el-Gazzî, Muhammed b. Muhammed. İtkânü mâ yahsün mine’l-ahbâri’d-dâireti ‘ale’l-elsün. nşr. Halîl b. Muhammed el-Arabî. 2 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1415/1995.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. nşr. Râid b. Sabri b. Ebî Alfa. Riyad: Dâru’l-Hadâra, 2. Basım, 1436/2015.
Pala, Sinan. ““Mânası Sahîhtir” Tabiri ve Ali el-Kârî’nin el-Esrâru’l-merfû‘a’sında Hakkında Bu İfadeyi Kullandığı Rivâyetler”. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Pala, Sinan. ““Mânası Sahihtir” Tabiri ve Hakkında Bu İfadenin Kullanıldığı Rivayetler”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 5/1 (2019), 115-153.
Polat, Salahattin vd. Hadis Araştırma ve Tenkit Kılavuzu. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2017.
Sagânî, Ebü’l-Fezâil Hasan b. Muhammed b. Hasan. Mevzû‘âtü’s-Sagânî. nşr. Necm Abdurrahman Halef. Beyrut: y.y. 1401/1980.
Sehâvî, Muhammed Abdirrahmân. el-Makâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdisi’l-müştehire ‘ale’l-elsine. nşr. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a‘yân. nşr. Muhammed Berekât v. dğr. 23 Cilt. Dımaşk: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 1434/2013.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürerü’l-müntesire fi’l-ehâdîsi’l-müştehire. nşr. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ. Riyad: Câmi‘atü’l-Melik Su‘ûd, ts.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Leâli’l-masnû‘a fi’l-ehâdîsi’l-mevzû‘a. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1395/1975.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. ez-Ziyâdât ‘ale’l-Mevzû‘ât (Zeylü’l-Leâli’l-masnû‘a). thk. Râmiz Hâlid Hâc Hasan. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1431/2010.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâreyâbî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Kevser, 2. Basım, 1415.
Şener, Mehmet. “Gusül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/213. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-Fevâidü’l-mecmû‘a fi’l-ehâdîsi’d-da‘îfe ve’l-mevzû‘a. thk. Rıdvan Câmi Rıdvan. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, ts.
Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Cize: Dâru Hicr, 1420/1999.
Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmânî. Kavâ‘id fî ‘ulûmi’l-hadîs. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Riyad: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1404/1984.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmi‘u’s-sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). nşr. Ahmed Muhammed Şakir v. dğr. 5 Cilt. b.y.: y.y., ts.
Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ b. Hammâd. Kitâbu’d-Du‘afâi’l-kebîr. nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
‘Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Şerhu Riyâzi’s-sâlihîn min kelâmi seyyidi’l-mürselîn. 6 Cilt. Riyad: Medâru’l-Vatan, 1426.
Ünal, Yavuz. Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2013.
Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2013.
Yıldırım, Enbiya. Hadisler ve Zihindeki Sorular Büyük Muhaddis Şuayp Arnavut’la Söyleşi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2019.
Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi Tarihî Süreç, Yeni Yaklaşımlar. Ankara: OTTO Yayınları, 2015.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1382/1963.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Mûkıza fî ‘ilmi mustalahi’l-hadîs. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebü’l-Matbû‘ati’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1416.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tertîbü’l-mevzû‘ât. nşr. Kemal b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Zerkeşî, Bedrüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Leâli’l-mensûre fi’l-ehâdîsi’l-meşhûre (et-Tezkire fi’l-ehâdîsi’l-müştehire). nşr. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.