Kayıp ve Yas: Bir Gözden Geçirme

Sevilen birinin ölümü kayıp yaşayan tüm bireyler için acı verici ve zorlayıcı bir deneyim olduğu kabul edilmektedir. Kayıp veya ayrılık sonrasında toplumsal, bireysel ve duruma özgü süreçleri anlatan kayıp, matem ve yas gibi birbiri yerine kullanılan kavramlar kullanılmaktadır. Her insanın yas tutma biçimi birbirinden farklıdır. Kayıp ve yas sürecini anlamaya yönelik bu alana ışık tutmaya çalışan birçok kuramcı çeşitlik teoriler geliştirmişlerdir. Yas tepkilerinde gözlenen bireylerarası farklılıklar ve yas sürecine etki eden faktörlerin çeşitliliği sebebiyle yas; normal, patolojik ve travmatik yas olmak üzere üç farklı şekilde tanımlanmıştır. Bireyler normal yas sürecinden geçiyorsa bir uzman yardımına genellikle gerek olmamaktadır. Eğer birey patolojik yas belirtileri gösteriyorsa yas sürecini sağlıklı bir şekilde tamamlayabilmeleri için bir uzmandan yardım almayı gerektirmektedir. Bu çalışma kayıp yaşayan kişilerin içerisinde bulunduğu yas sürecini anlamayı, bazı önemli kavramları, geliştirilen teorileri açıklamayı amaçlamaktadır. Bu amaçla elektronik veri tabanları (Google Akademik, Elektronik Kitaplar, Pubmed) gözden geçirilerek taranmıştır. Kayıp ve yas süreci sosyodemografik, kişilik (bağlanma, nörotisizm), sosyal özellikler ve risk faktörleri açısından incelenmiştir. Ayrıca bu çalışma ile tanı sınıflamasındaki yeri, klinik görünümü, yeni koronavirüs hastalığı pandemisinde görülen yası ve tedavi yaklaşımlarını kapsamlı bir şekilde incelenmesi de amaçlandı.

Anahtar Kelimeler:

Kayıp, Yas, Ölüm

PDF

___

Ainsworth, M., Blehar, M., Waters, E. ve Wall, S. (1978). Patterns of attachment. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
American Psychiatric Association. APA (1980) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 3rd edition (DSM-III). Washington, DC,
American Psychiatric Association, A. P. (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-IV).
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.
Bağcaz, A. (2017). Ankara'da Yakın Kaybı Sonrası Yas Belirtilerinin Yaygınlığı ve Yordayıcı Etmenler (Sosyodemografik Özellikler, Yakın Kaybının Özellikleri, Anksiyete Duyarlılığı ve Yetişkin Ayrılık Anksiyetesi ile İlişkisi). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Bandini, J. (2015). The Medicalization of Bereavement: (Ab)normal Grief in the DSM5. Death Studies, 39, 347-35.
Berzoff, J. (2003). Psychodynamic theories in grief and bereavement. Smith College Studies in Social Work, 73(3), 273-298.
Bildik, T. (2013). Ölüm, Kayıp, Yas ve Patolojik Yas. Ege Tıp Dergisi, 52/4, 223-229.
Bonanno, G. A. ve Kaltman, S. (2001). The varieties of grief experience. Clinical Psychology Review, 21, 705-734.
Bonanno, G. A, Wortman C. B, Nesse R. M. (2004). Prospective patterns of resilience and maladjustment during widowhood. Psychology and Aging, 19, 260-271.
Bowlby, J. (1960). Grief and mourning in infancy and early childhood. Psychoana Studies Child, 15, 9-52.
Bowlby, J. (1980). Attachment and loss. New York: Basic Books.
Cimete, G. Kuğuoğlu, S. (2006). Grief responses of Turkish families after the death of their children from cancer. Journal of Loss and Trauma, 11, 31-51.
Cowen, P. Harrison, P. Burns, T. (2012). Shorter Oxford Textbook of Psychiatry. Oxford: Oxford University Press.
De Rosa, C.(2018). The forthcoming ICD-11 chapter on mental disorders. Anatolian Journal of Psychiatry, 19 (4), 339-345.
Diler, R.S. Avcı, A. (1997). Çocuk ve yas: Bir gözden geçirme. 3 P Dergisi, 4(3), 283-91.
Dünya Sağlık Örgütü. (1992). ICD-10 Ruhsal ve Davranışsal Bozukluklar Sınıflandırılması. (M. O. Öztürk, B. Uluğ, F. Çuhadaroğlu, İ. Kaplan, G. Özgen, M. Rezaki, Çev.). Türkiye Sinir ve Ruh Sağlığı Derneği Yayını, Ankara, 1993.
Fitzgerald, H. (1992). The grieving child: A parent’s guide. New York: Fireside.
Freud, S. (1997). Yas ve melankoli. (Uslu, R. Berksun, O. E. Çev.) Kriz Dergisi 1997, 1(2), 98-103.
Gizir, C. A. (2006). Bir kayıp sonrasında zorluklar yaşayan üniversite öğrencilerine yönelik bir yas danışmanlığı modeli. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 195-213.
Goodman, R. F. (2007). Children and grief: What they know, how they feel, how to help. The NYU Child Study Center.Available from: http://4h.missouri.edu/programs/military/resources/manual/Children-andGrief.pdf
He, L., Tang, S., Q, Yu, W. ve ark. (2014). The prevalence, comorbidity and risks of prolonged grief disorder among bereaved Chinese adults. Psychiatry Res, 219, 347–352.
Hollis, J. (2004). Ruhun Kaygan Kumları. Çev. Toksoy, S., Erendağ, Ç. Birinci Basım. Sistem Yayıncılık: İstanbul.
Horowitz, M. J., Siegel, B., Holen, A. ve ark. (1997). Diagnostic criteria for complicated grief disorder. Am J Psychiatry 154(7), 904–10.
Hu, X.L., Li, X.L., Dou, X.M. ve ark. (2015). Factors Related to Complicated Grief among Bereaved Individuals after the Wenchuan Earthquake in China. Chinese Medical Journal , 128 (11),1438-1443.
Kersting, A., Brähler, E., Glaesmer, H. ve ark. (2011). Prevalence of complicated grief in a representative population-based sample. J Affect Disord, 131, 339–343.
Klein, M. (1940). Mourning and its relation to manic-depressive states. Int J Psychoanalysis 21, 125-153.
Klein, M. (1975). Envy and gratitude and other works 1946 – 1963. New York: Free Press. (1984).
Kristensen, P., Weisæth, L., Heir, T. (2010). Predictors of complicated grief after a natural disaster: a population study two years after the 2004 south-east Asian tsunami. Death Stud 34, 137-50.
Kübler-Ross, E. (1969). On Death and Dying. Collier Books Macmillan Publishing
Li, J., Chow, A.Y., Shi, Z. (2015). Prevalence and risk factors of complicated grief among Sichuan earthquake survivors. J Affect Disord, 175, 218-23.
Lindemann, E. (1944). Symptomatology and management of acute grief. Am J Psychiatry, 101, 141-148.
Malkinson, R.(2009). Bilişsel Yas Terapisi. Bir yakınını kaybettikten sonra yaşamın anlamını yeniden yapılandırma. (Çeviri: Akbaş SN). Boylam Psikiyatri Enstitüsü, Ankara: HYB Basım Yayın
Maraş, A. (2014). Komplike yas: Derleme ve vaka çalışması. Ayna Klinik Psikoloji Dergisi, 1(1), 41- 59.
Mestçioğlu, Ö., Sorgun, E. (2003). Travmatik yas. İçinde: Aker T, Önder ME (ed). Psikolojik travma ve sonuçları. İstanbul: 5US Yayınları, Epsilon Reklamcılık, 179-93.
Mizuno, Y., Kishimoto, J., Asukai, N., (2012). A nationwide random sampling survey of potential complicated grief in Japan. Death Stud 36, 447–461. National Center for Infancy and Childhood. Diagnostic Classification of Mental Disorders of Infancy and Childhood (DC 0-3). 3.baskı, Wieder S (ed), Washington 1995:24
Newson, R.S., Boelen, P.A., Hek, K. ve ark. (2011). The prevalence and characteristics of complicated grief in older adults. J Affect Disord 132, 231–238.
Özmen, O. (2014). Cultural characteristics of grief and coping in bereaved adult women: a phenomenological study with consensual qualitative research. Basılmamış doktora tezi. ODTÜ, Ankara.
Parkes, C. M. (2001). A historical overview of the scientific study of bereavement. In Stroebe, M.S., Hansson, R.O., Stroebe, W., ve Schut H. (Eds.), Handbook of bereavement research: Consequences, coping, and care (ss. 25-46). Washington, DC: APA.
Prigerson, H. G., Maciejewski, P. K., Reynolds, C. F. ve ark. (1995). Inventory of complicated grief: a scale to measure maladaptive symptoms of loss. Psychiatry Res,59, 65–79.
Shear, K., Shair, H. (2005). Research reiew: Attachment, loss, and complicated grief. Developmental Psychobiology, 47, 253-267.
Shear, M. K.., Simon, N., Wall, M., Zisook, S., Neimeyer, R., Duan, N…Kesaviah, A. (2011). Complicated grief and related bereavement issues for DSM-5. Depression and Anxiety, 28, 103-117.
Türk Dil Kurumu. www.tdk.gov.tr/index adresinden 03.12.2020 tarihinde ulaşıldı van der Houwen, K., Stroebe, M., Stroebe, W. ve ark. (2010) Risk Factors for Bereavement Outcome: A Multivariate Approach, Death Stud, 34 (3), 195-220.
Wayment, H. A., Vierthaler, J. (2002). Attachment style and bereavement reactions. Journal of Loss and Trauma, 7,129–149.
Worden, W. (2001) Grief counselling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner. New York: Brunner-Routlege.
Worden, W. (2003). Yas danışmanlığı ve yas terapisi: Ruh sağlığı çalışanları için el kitabı. Çev. Öncü B. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları No. 452.
Yeomans, F. E. ve Levy, K. N. (2002). An object relations perspective on borderline personality. Acta Neuropsychiatrica, 14, 76 – 80.
Yu, W., He, L., Xu, W. ve ark. (2016). Continuing Bonds and Bereavement Adjustment Among Bereaved Mainland Chinese. J Nerv Ment Dis, 204, 758–763.
Zara, A. (2011). Kayıplar, Yas Tepkileri ve Yas Süreci. Yaşadıkça, 73-90.
Zhang, B., El-Jawahri, A., Prigerson, H. G. (2006). Update on bereavement research: Evidence based guidelines for diagnosis and treatment of complicated bereavement. J Palliative Med, 9(5), 1188-203.