KLASİK FARS ŞİİRİNDE TOPLUMSAL SINIF İNCELEMESİ

Yüzyıllardır güçlü bir bağ içerisinde olan edebiyat ve toplum ilişkisi günümüzde edebiyatın en önemli konularından biri haline gelmiştir. Her dönemde yazılan edebi eserler incelendiğinde o eserlerde toplumsal konularla ilgili bilgilere ulaşmak mümkündür. Bir takım belirleyici ölçütler sonucu ortaya çıkan toplumsal sınıf farklılıkları da birçok konu gibi edebiyata yansımıştır. Bu bağlamda 8. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar köklü bir geçmişe sahip olan klasik Fars şiirine baktığımızda İran’ın toplumsal yapısını yansıtan şiir örnekleri dikkat çekicidir. Genel olarak klasik Fars şiiri, duyguları ve hayalleri estetik bir biçimde aktarmasının yanı sıra aynı zamanda o dönemlerin toplumsal sınıf sorunlarını da dile getirmiştir. Klasik Fars şiirinde padişah, devlet ve din adamları, askerler gibi üst sınıf; tüccarlar, çiftçiler, sarraflar ve özgürler gibi orta; hizmetkârlar köleler, bekçiler, çobanlar, dervişler, sakiler ve dilenciler gibi alt sınıfı oluşturan bireyler vardır. Bu alt ve üst tabakadaki insanlar arasındaki ilişkiler kimi zaman eleştirel kimi zamanda didaktik bir biçimde dile getirilmiştir. İran edebiyatının önemli şairlerinin birçoğu toplumsal çevreyi oluşturan bu kişileri ve bulundukları konumları şiirlerinde konu edinmişlerdir. Çalışmada, klasik Fars şiiri genel olarak incelenerek sınıf farklıklarını içeren şiirler tespit edilip Türkçe çevirileriyle örnekler verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Toplumsal Sınıf, Klasik Fars Şiiri, Edebiyat ve Toplum

SOCIAL CLASS ANALYSIS IN CLASSICAL PERSIAN POETRY

The relationship between literature and society, which has been in a strong bond for centuries, has become one of the most important issues of literature today. When the literary works written in each period are examined, it is possible to reach information about social issues in those works. Social class differences that emerged as a result of certain determinative criteria have also been reflected in literature, like many subjects. In this context, when we look at the classical Persian poetry, which has a deep-rooted past from the 8th century to the 18.th century, examples of poems that reflect the social structure of Iran are remarkable. In general, classical Persian poetry not only conveyed emotions and dreams in an aesthetic manner, but also expressed the social class problems of those times. There are several individuals in classical Persian poetry who create the upper class such as sultans, states and clergy, the middle class such as merchants, farmers, sarrafs and freemen, the low class servants, slaves, watchmen, shepherds, dervishes, sakis and beggars. The relations between these lower and upper strata are sometimes expressed critically and didactically. Many of the prominent poets of Iranian literature have focused on these people and social environments in their poems. In the study, classical Persian poetry will be examined in general, poems containing class differences will be determined and examples will be given with their Turkish translations.

PDF

___

Afifî, R. (1391 hş.). Ferhengnâme-yi Şiՙrî I-III (3. Baskı). Tahran: Surûş.
Aristoteles. (2000). Politika (Çev. Mete Tunçay). İstanbul: Remzi
Arslan, A. (2007). Elit Sosyolojisi. Ankara: Phoenix.
Attâr-i Nişâburî. (1392 hş.). İlahînâme (Tsh. Muhammed Şefiî Kedkenî). Tahran: Sohen.
Bayoğlu, E. (2012). Platon ve Aristoteles’in Devlet Anlayışlarının Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
Beneton, P. (1991). Toplumsal Sınıflar. ( Çev. Hüsnü Dilli). İstanbul: İletişim.
Bozkurt, N. (2009). “Sarraflık”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXXVI. İstanbul: Diyanet Vakfı. 162-163.
Can, C. (1997). Zerdüştçülük, Zerdüşt ve Hukuk (Avesta). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 25 /1. 273-288.
Cevizci, A. (2012). İlk Çağ Felsefesi Tarihi (6. Baskı). Bursa: Asa.
Emir Muizzî, (1318 hş.). Divân-i Emir Muizzî. Tahran: Kitapfurûş-i İslâmiye
Evhadüddîn-i Kirmanî. (1366 hş.). Divan-i Rubâiyyât-i Evhadüddîn-i Kirmanî. Tahran: Surûş.
Firdevsî. (2009). Şahnâme I (Çev. Necati Lugal). İstanbul: Kabalcı.
----------- (2016). Şahnâme II (Çev. Nimet Yıldırım). İstanbul: Kabalcı.
Gündüz, T. (2010). “Şah”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXXVIII. İstanbul: Diyanet Vakfı. 248-250.
Hafız, Ş. (1387 hş.). Divân-i Hafez.(Tsh. Nizamuddîn Neverî) Tahran: Morakeb-i Sefîd.
Irakî, (1384 hş.). Divân-i Iraki. Tahran: Neşr-i İ‘lm.
İpşirli, M. (1992). “Bezirgân”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. VI. İstanbul: Diyanet Vakfı. 102-103.
Kaçmazoğlu, B. (2016). Tarım Toplumlarında Tabakalaşma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğ-retim Fakültesi Yayını.
Meşkûr, M. (1345 hş.). Tabâkât-i Merdom der İrân-i Kadîm. Berresihâ-yi Târîhî. 155- 166.
Mevlânâ. (1378 hş.). Dîvân-ı Kebîr (Tsh. Bedîüzzaman Fürûzanfer) I-VII. Tahran: Emir Kebir.
Nizamî. (1335 hş.). Şerefnâme (2. Baskı). (Tsh. Vâhid Destgirî). Tahran: İbn-i Sina.
Özdemir, C. ve Kaplan D. (2013). Çobanlık Ve Çoban Gözüyle Arazi: Mikail Kaplan Ve Aşağı Çamlı Köyü Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. S. 27, C. 6, 442- 459.
Platon. (1993). Devlet (Çev. S.Eyüboğlu-M.Ali Cimcoz). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Pûrdavûd, İ. (1347 hş.). Yeşthâ. Tahran: Tahverî.
Ravendî, M. (1357 hş.). Târîh-i İctimâՙî-yi İrân (3. Baskı). I-X. Tahran: Emir Kebîr.
Ritzer, G. ve Stepnisky, J. (2014). Sosyolojik Kuramları. Himmet Hülür (Çev.). Ankara: Deki Sos-yoloji.
Rudekî-yi Semerkandî. (2020). Rudekî-yi Semerkandî Divanı (Haz. Ve Çev. Nimet Yıldırım), İs-tanbul: Dergâh.
Salehi, K. (1388 hş.). Nakş-i Ruhaniyân-i Zerdüştî der Sâhtâr-i Camiՙa-yi İrân Asr-i Sâsâniyân. Mecelle-yi Pejuheşhâ-yi Târîhî. 5. 119-148.
Sâsânpûr, Ş.ve Mofteherî, H. (1390 hş.). Digergûnî-yi Nizâm-i Geşrbendî-yi İctimâՙi der İrân ez Sukût-i Sâsâniyân tâ Pâyân-i Emevîyân. Tahkikât-i Târîh-i İctimâՙi. 1. 79-96.
Sa‘dî-yi Şîrâzî. (1385 hş.). Kolliyyât-i Sa‘dî (Tsh. Muhammed Furûğî). Tahran: Hermes.
Sultan Veled. (2016). Sultan Veled Divanı (Çev. Veyis Değirmençay). İstanbul: Demavend.
Tevhidiyân, R. (1385 hş.). Şâh ve Gedâ der Edebiyyat-i Manzûm-i İrfanî. Mecelle-yi Edebiyyat-i Farsî. V. 1-28.
Tokmak, N. (2000). İran “Edebiyat”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXII. İstanbul: Diyanet Vakfı. 416-424.
Yazıcı, T. (1994). “Derviş”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. IX. İstanbul: Diyanet Vakfı. 188-190.
Yıldırım, N. (2017). İran Edebiyatı “Başlangıçtan İslamiyet’e Kadar”. İstanbul: Pinhan.
------------(2020). Rudekî-yi Semerkandî Divanı, İstanbul: Dergah.
------------(2007). Fars Mitolojisi. Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.
Zonnûr, S. ve Pervane, F. (1397 hş.). Tabâkât-i İctimâՙi-yi İrân-i Bâstân. Târîhnâme-yi Harzemî. 23. 21-39.