Külliyelerin Mekansal Tasarımı: Anadolu’da Külliyelerin Gelişim Süreci ve Kentsel Tasarım Kurgusu

Külliyeler sosyal, politik, dinî, ekonomik ve askerî yapıyı temsil eden kurumsal yapılar olarak Anadolu kentlerinin gelişim sürecinde önemli bir etken olmuştur. Anadolu’da 11. Yüzyıldan itibaren gelişen ve Osmanlı İmparatorluğu zamanında belirli bir kentsel tasarım yaklaşımı ile ele alınan Külliye yapıları bulunduğu dönemin en önemli kentsel simgeleri olarak günümüze taşınmıştır. Saray, cami, hastane, aşhane, kervansaray, arasta, medrese vb. kamusal ve ticari işlevleri bir bütün olarak topluma sunan kompleks yapılar yüzyıllar boyunca sosyal ve ekonomik yaşamın yönlendiricileri olmuşlardır. Külliyeler; kentlerin giriş kapılarını, merkezlerini ve gelişme yönlerini tayin eden, aynı zamanda farklılaşan mekânsal, işlevsel nitelikleri ve ölçüleri ile kentlerin okunmasında büyük önem arz eden komplekslerdir. Güçlü ve tanımlı biçimsel özelliklere sahip mekansal kurguları kent kimliği, kentsel bellek, mekan ve yer hissi vb. kavramların gelişimine katkıda bulunmuştur. Külliyelerin mekânsal özellikleri, statüleri, kuruluş amaçları, konum ve diğer altyapı niteliklerine göre çeşitlenmektedir. Külliyelerin kentsel tasarım kurgusu günümüzün toplumsal mekan tasarımı bakımından dikkate değer olmakla birlikte kavramın günümüzdeki kullanımı kamusal niteliği açısından iyi irdelenmelidir.

Anahtar Kelimeler:

külliyeler, kentsel tasarım, kamusal mekan

Spatial Design of Kulliye: Urban Design Concept and Development Process of Ottoman Social Complexes in Anatolia

The Külliye has been an important factor in representing social, political, religious, economic and military structures. Külliye's were first developed in the 11th century in Anatolia and perceived as one of the most important symbols and structures of the Ottoman Empire era, with specific detail and unique approach to urban design. Public and commercial functions were served as a whole to society by complex and detailed buildings such as palaces, mosques, hospitals, refectories, caravanserais, bazaars, madrasahs etc. The Külliye determines the spatial awareness and planning of gates, centres, and the direction of the development of the cities, which holds high significance in order to analyse cities by their diversifying spatial, functional qualifications and size. Spatial dimensions with strong and defined stylistic features contribute to develop such notions including urban identity, urban memory and sense of place. Spatial features of Külliye's have also diversified in concept according to purpose of establishment, statues, location and other infrastructures. Urban design concept of Külliyes is notable for today’s social space design and current use of term should be examined in terms of public qualities.

Keywords:

kulliyes, urban design, public spaces,

PDF

___

Akgün H. G. ve Türk A. 2005. Osmanlı Kentsel Mekanında Mimar Sinan Külliyelerinin İstanbul Kenti Örneğinde İncelenmesi. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(2), s.105-119
Akozan, F. 1969. Türk Külliyeleri. Vakıflar Dergisi, 8, s. 303-308.
Arseven C. 1983. Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: M.E. Basımevi
Ataman A. 2001. Bir Göz Yapıdan Külliyeye: Osmanlı Külliyelerinde Kamusal Mekân Mantığı. Mimarlar Tasarım Yayınları – 1,1-17, s.143-170, İstanbul.
Barkan O.L. 1963. Fatih İmareti L489-90 Yillari Muhasebe Bilancolari. İktisat Fakultesi Mecmuasi, 23(1), s.290-300.
Barkan, Ö.L. 1962. İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(1-2), s.238-246.
Çantay G. 2002a. Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, İstanbul.
Çantay, G. 2002b. Türk Mimarisinde Külliye. Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 7, s.836, Ankara.
Ceyhan S. 1988. Osmanlı İlk Devir Bursa Külliyeleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, s.2-33, İstanbul
Denktaş, M. 1997. İncesu Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Külliyesi. Vakıflar Dergisi, 26, s.193–224.
Ergin O.N. 1939. Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi. Cumhuriyet Matbaası, s.5-8, İstanbul.
Germaner S.,İnankur Z. 2002. Constantinople and the Orientalists, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Kuban D. 2000. İstanbul Bir Kent Tarihi, 197, İstanbul.
Kuban D. 1994. İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, 166, İstanbul.
Kuban, D. 1998. Sinan'ın Hayatı ve Selimiye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Kuran A. 1996. Osmanlı İstanbul‘u , İstanbul’un Dört Çağı, Y.K. Yayınları, İstanbul.
Nayır Z. 1975. Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası, İ.T.Ü Yayınları, İstanbul.
Necipoglu G. 2005. The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire. Reaktion Books, London.
Özel, M.K. 2004. Tapınma Mekanının Çözümlenmesinde Bir Metod Önerisi Olarak Yol Kurgusu ve Sinan Dönemi Osmanlı Şehir Külliyeleri Örneği (Doktora Tezi). M.S.G.S.Ü, Fen Bilimleri Enstitüsü, s.40-65, İstanbul.
Özsayıner Z.C. 2002. Mimar Sinan'ın Camilerinin Ana Kubbe Hatları, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, 21/12, 188, Ankara.
Öztürk N. 1988. Ankara'nın Kuruluşunda Vakıfların Rolü. Vakıflar Dergisi, Sayı 20, s.330
Papila A. 2000. 18. Yy. Osmanlı Külliyelerindeki Üslup Değişiklikleri (Yüksek Lisans Tezi). M.S.G.S.Ü, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, 15, İstanbul.
Yediyıldız B., Öztürk N. 1996. Oturulabilir Şehir ve Türk Vakıf Sistemi. Habitat II İstanbul, 12 Nisan, Erişim Yeri: //Www.Os-Ar.Com/Modules.Php?Name=Encyclopedia&Op=Content&Tid=501474
Yenen, Z. 1987. Vakıf Kurumu- İmaret Sistemi Bağlamında Osmanlı Dönemi Türk Kentlerinin Kuruluş ve Gelişim İlkeleri. (Doktora Tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 50, İstanbul.
Yenen Z. 1999. Osmanlı Dönemi Türk Kentinde Planlama Kültürü. Eyüp Sultan Sempozyumu III, 28-30 Mayıs, İstanbul.
Yenişehirlioğlu, F. 2001. Erken Osmanlı Dönemi’nde Balkanlar’da Kent Oluşumu ve Değişimi. Balkanlar’da Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu, 17-19 Mayıs 2000, s. 887-893, , Şumnu-Bulgaristan.