Erzincan Üzümlü’de yerel bir fıkra tipi: Çöçem Fikri
Türk sözlü geleneği içerisinde kendine has içerik ve yapısı ile diğer türlerden ayrılan fıkra türü, bir tip etrafında şekillenen ve gülme/güldürme esasına dayalı bir sözlü üründür. Toplumdaki çarpık durumlara eleştirel bir yaklaşım göstermek gibi sosyal bir görev yüklenen bu tür, insan davranışlarında çok karmaşık bir yapı ürünü olan gülme davranışının yanında düşündürmeyi de hedeflemektedir. Bu sözlü ürünler daima bir tip etrafında geliştirilerek aktarılır. Fıkraları meydan getiren sözü edilen tipler, yerel olabildiği gibi ulusal boyutta da tanınabilirler. Bu tipler arasında özellikle mahallî olanlar, kimi özellikleri bakımından farklı fiziksel yapıya da sahip olabilirler. Bu tiplerin, toplumda kendi özellikleriyle kabul görmesinde yine hazırcevaplık, gülünçlük, detaylı bir bakış gibi özellikleri önemli rol oynamaktadır. Çoğu zaman eksiklerini tamamlayacak ölçüde zekâlarını ön plana aldıkları görülür. Eldeki çalışma, Erzincan’ın Üzümlü ilçesinde engelli olmasının yanında kıvrak zekâsı ile meşhur olan ve Çöçem Fikri olarak tanınan mahallî bir fıkra tipini tanıtmaktadır. Kaynak kişilerden elde edilen 13 fıkrası ile hayatı aktarılmış, fıkra tipleri içerisindeki yeri üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler:
Fıkra, Yerel Fıkra Tipi, Mizah, Erzincan Fıkraları, Çöçem Fikri
A local anecdote type in Erzincan Üzümlü: Çöçem Fikri
Anecdotes that differ from other genres with their unique content and structure in the Turkish oral tradition are an oral product that is shaped around a certain person and based on the principle of making laugh. Anecdotes that can assume a social task, such as showing a critical approach to distorted situations in society; aim to make people think, as well as laughter, which is a very complex structural product of human behavior. These verbal products are always developed around an anecdote type. The aforementioned anecdote types can be locally as well as nationally recognized. Among these types, especially local ones, may have different physical structures in terms of some features. Their repartee, funnyness, and detailed perspective an important role in the acceptance of these types in the society with their own characteristics. It is often seen that they put their intelligence to the forefront to complete their disability. The present study introduces a local joke type known as Çöçem Fikri, which is famous for being disabled in Erzincan's Üzümlü town. His life was conveyed with 13 anecdotes obtained from the source people, and his place in the anecdotes types was emphasized.
Keywords:
Anecdote, Local Anecdote Type, Humor, Erzincan Anectotes, Çöçem Fikri,
___
- Aça, M. (2010). Türk mahallî fıkra tiplerine Giresun’dan bir örnek: İssiyin ve Sümes. İçinde Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu: Bildiriler (Cilt 2, ss. 636-646). Giresun Belediyesi.
- Alptekin, A. B. (1996). Harput’lu fıkra tipi; Daldiklinin Osman Ağa. Erciyes, 19(218), 29-32.
- Altunel, İ. (1990). Anadolu mahallî fıkra tipleri üzerine bir araştırma (inceleme-metinler) (Tez No. 12254) [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden edinilmiştir.
- Artun, E. (2011). Çukurova fıkra anlatma geleneğinde yerel fıkra tipi: Karakülah Hoca fıkraları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (9), 9-24.
- Atalay, B. (1985). Divan-ı lügati’t Türk tercümesi I, II, III, IV. TTK Yayınları.
- Baş, B. & Ulu Aslan, E. (2020). Mizahın sınırları: “Gülme”nin memleketi olur mu? Millî Folklor, 16(127), 143-155.
- Bergson, H. (2014). Gülme (Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, 2. baskı) (Çev. Devrim Çetinkasap). İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1924’te yayımlandı).
- Çıblak Coşkun, N. & Kırmızı, Ö. (2016). Mersin yöresinden mahallî bir fıkra tipi örneği: Erdemlili Mudahhar. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 31(31), 27-42.
- Çoban, V. (2014). Mahallî fıkra tiplerimizden Yolyemez Nazmi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4(4), 96-107.
- Doğan, O. (2017). Yolçatılı fıkra tipi üzerine bir araştırma. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 5(11), 258-272.
- Ercilasun, A. B. (Ed.). (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü (Cilt I). Kültür Bakanlığı Yayınları. Erkek, F. (2017). Kahkaha toplumdan yana: Henri Bergson’un gülme yorumu. Dört Öge, 5(11), 1-16.
- Kara, R. (2002). Tercanlı fıkra tipi Hanım Osman (hayatı-fıkra tipleri içindeki yeri- fıkraları). Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 59-68.
- Kardaş, C. (2018). Gercüşlü fıkra tipi üzerine bir değerlendirme. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 17(17), 87-106.
- Küçüktuncer, M. (2020). Gazipaşa’da Bilhoslu fıkra tipi ve Bilhos fıkraları. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 1-8.
- Oğuz, Ö. (Ed.). (2015). Türk halk edebiyatı el kitabı. Grafiker Yayınları. Özdemir, H. İ. (2009). Erzincan fıkraları (2. baskı). Doğu Kitabevi.
- Özkan, İ. (2020). Bulgaristan Türklerinde bir fıkra tipi: Çarıklı Filozof/Gerenli. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 2(2), 1-16.
- Öztürk, A. O. (1995). Karadeniz bölgesinden bir fıkra tipi: Meletli. Milli Folklor, 27, 64-65.
- Sakaoğlu S. (1982). Konyalı nüktedan Tayyip Ağa’nın fıkra tipleri içindeki yeri. Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Şerif Baştav’a Armağan, 105-112.
- Sakaoğlu, S. (1988, 2-4 Aralık). Mut’lu bir fıkra tipi: Çivit Emmi. İçinde 2. Mersin Milli Kültür ve Eğitim Sempozyumu Bildirileri (ss. 138-145), Mersin. Yay. Haz. Hilmi Dulkadir, Mersin Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü Yayınları.
- Sakaoğlu, S. (1989). Ağınlı fıkra tipi İbik Dayı (hayatı- fıkra tipleri içindeki yeri- fıkraları). Türk Kültür Araştırmaları, XXVI(2), 57-68.
- Sarpkaya, S. & Solmaz, E. (2021). Mizah ve mekân ilişkisinde Tebriz: latifeler, eşekler kahvesi ve dübbeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(2), 661-680.
- Şimşek, E. (2006). Türk fıkra tipleri arasında “Baskilli” fıkra tipinin yeri. İçinde Mitten Meddaha Türk Halk anlatıları Uluslararası Bildirileri (ss. 256-279). Gazi Üniversitesi, THBMER.
- Yıldırım, D. (1999). Türk edebiyatında Bektaşi fıkraları. Akçağ Yayınları.
- ISSN: 2687-5772
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Kayseri Üniversitesi