Fransız İhtilali'nin beraberinde getirdiği süreçte 'millet' ve 'milliyetçilik' kavramları farklı ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti gibi çok kültürlü ve çok uluslu bir devlet için büyük travmaların yaşandığı bir süreç başlamıştır. Özellikle Batılı devletlerin bilgiyi işlemesi, kendi modern yapısını oluşturması Osmanlı’nın yüzyıllardır süren egemenliğinin verdiği güven duygusunu ezip geçmiştir. Osmanlı devlet erki durumun farkına varmakta zorlanırken sanatçılar askeri, siyasi ve edebi yönden devleti koruma ve kollama girişimine katılmışlardır. 2. Meşrutiyet’e kadar yarı bilinçli olarak yapılan çalışmalar, Meşrutiyet’in ilanı ile hızlanmıştır. Türk edebiyatında Millî edebiyat sanatçıları olarak adlandırılan grubun şahsi gözlemleri ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin desteği ve çalışmaları ile millî bilinç harekete geçmeye başlamıştır. Mitat Durmuş çalışmasında 15. yüzyıldan başlayarak 19. yüzyıla kadar Türklerin ve Osmanlı imparatorluğunun zihinsel ve fizikî gelişimini ve çözülüşünü açıklamıştır. Osmanlı Devlet erkinin kendi dilini ve kimliğini unutmasının, devleti çağa ayak uyduramayacak konuma getirdiğine dikkat çekilir. Mitat Durmuş, içinde bulunulan duruma en büyük tepkilerin 2. Meşrutiyet'ten itibaren verildiğini hatırlatır. Bununla birlikte Ömer Seyfettin'in makaleleri ve hikayeleri üzerinden edebî boyutta kimlik buhranını çözmeye çalışır. Dil, soy, tarih, din ve iktisadî olarak kendinin farkına varmaya çalışan Osmanlı-Türk sanatçılarının çabalarını halka duyurmaya çalışır. Kitap, "Giriş" bölümünün ardından üç ana başlıktan oluşur. Giriş bölümünde 15. Yüzyıldan 19. Yüzyıla kadar olan sürede Osmanlı'nın fizikî ve zihinsel büyüme ve küçülmesini anlatılır. Ardından kitabın ilk ana bölümünde Ömer Seyfettin'in biyografisi ayrıntılı olarak verilir. Ömer Seyfettin’in eserlerini şahsî gözlemlerine dayanarak yazdığına dikkat çekilir. İkinci bölümde dil, din, köken, tarih ve vatan problemleri eşiğinde Kendi'ni arayan bir millet tanıtılır. Aynı zamanda Ömer Seyfettin'in hikâyelerinde teori uygulanır. Üçüncü bölüm ise köken, dil ve din olarak Öteki konumunda kurulan Batı'ya karşı beğeni ve çekinceyi anlatır. Ömer Seyfettin'in hemen hemen bütün hikâyelerine değinen yazar, onunla aynı dönemde çalışmalar yapan Ziya Gökalp, Yusuf Akçura gibi aydınların fikir ve desteklerini de anlatır. Hatta geçmişten itibaren dilde dönüşüm ve terminolojinin değişiminin etkisini gösterir.