2014

Nizamülmülk’ün Siyasetnamesi ve İstihbarata Yönelik İlke ve Yöntemleri

Ġslam Tarihinde devlet yönetimi ve yöneticilere yönelik yazılan eserlere verilen isim olan siyasetname türü eserler devletin nasıl yönetileceğini, yönetenlerde bulunması gereken özellikleri ve dikkat etmeleri gereken hususları açıklamayı hedeflemiĢlerdir. Bu açıdan devlet idaresi ile ilgilenen herkesin dikkatini çekmiĢlerdir. Kısa sürede birçok örneği ortaya çıkmıĢtır. Bunlardan biriside üzerinde ilginin en çok yoğunlaĢtığı Nizamülmülk‟ün “Siyerü‟l-Mülûk”ü olmuĢtur. Çünkü Nizamülmülk, Cihan Devleti olma noktasında Türk-Ġslam Tarihinin ilk örneği olan Büyük Selçuklu Devletinin kuruluĢ esnasında organizasyonu gerçekleĢtiren en önemli kiĢidir. Bu nedenle onun ve eserinin en iyi bir Ģekilde incelenmesi gerekmektedir. Birçok kereler de bu iĢ yapılmıĢtır. Ancak eserin en temel bakıĢ açısı ve hemen hemen tüm baĢlıklarda vurgulan istihbarat yönü özel olarak incelemeye tabii tutulmamıĢtır. ÇalıĢmamızda eseri bu yönden incelemeye tabi tuttuk.

Nizam al-Mulk’s Siyasatnama and His Principles and Methods of Intelligence

In the history of Islam the the common name of the texts which instruct aspects of rule and behaviour are “Siyasatnama” (aka. Mirror for Princes). This texts aim is to provide advices about rulers, government, administration and the troubles facing the nation. In that respect Siyasatnamas took attention by the politicians and those concerned with politics and many examples of genre has been written in a short time. One of the prominent example of genre is Nizam alMulk‟s “Siyar al-Muluk” (The Lives of the Kings). This text should be examined with scrutiny since the writer Nizamülmülk is the most important political figure and organizer at the establishment of Great Seljuki State. Therefore many academic studies have been carried out. However in this studies “intelligence” side of this text which emphasised generally and also under every chapter has been neglected. In our study we aim to shed light on intelligence side of Siyar alMuluk.

PDF

___

ABDURRAZZAK, Ebu Bekir b. Hammam, (1972), el-Musannef, nĢr.: Habîburrahmanel-A‟zamî, Beyrut.
ACAR, Ünal-URHAL, Ömer, (2007), Devlet Güvenlik Ġstihbarat Terörizm, Adalet Yay., Ankara.
ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin, (2004), “Siyasetnamelerin Klasik Kaynakları”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. V, Sayı: 2, EskiĢehir, ss. 1-21
AĞARI, Murat, (2002), Ġslâm Coğrafyacılığı ve Müslüman Coğrafyacılar (DoğuĢu, GeliĢimi ve Temsilcileri), Kitabevi Yay., Ġstanbul.
ÂSIM EFENDĠ, (1304), Kâmûs Tercümesi, Hasan Hilmi Matbaası, Ġstanbul.
AVCI, Casim, (2003), Ġslâm Bizans ĠliĢkileri, Klasik Yay., Ġstanbul.
BARTHOLD, W., (1977), Ġslâm Medeniyeti Tarihi, çev.: M. F. Köprülü, Ankara.
BOSWORTH, C. E., (1997), “Nasihatü‟l-Mülûk”, Encyclopaedia of Islam (New Edition II), vol. II, s. 984.
CAHEN, C., (1990), DoğuĢtan Osmanlı Devletinin KuruluĢuna Kadar Ġslâmiyet, çev.: E. N. Erendor, Ġstanbul 1990.
CÂHĠZ, Ebu Osman Amr b. Bahr el-Kinânî el-Basrî, Kitâbü‟t-Tâc fî Ahlaki‟l-Mülûk, (1914), thk.: Ahmed Zeki BâĢâ, 1. Baskı, Kahire.
RIESS, Curt, (1958), Topyekün Casusluk, çev.: Bedia Avunduk Duman, Ankara.
ÇELEBĠ, Ahmet, (1976), Ġslam‟da Eğitim Öğretim Tarihi, çev.: Ali Yardım, Damla Yay., Ġstanbul.
ÇINAR, Bekir, (1997), Devlet Güvenliği-Ġstihbarat ve Terör, Sam Yay., Ankara.
ÇUBUKÇU, Ġ. Agâh, (1972), Ġslam DüĢüncesi Hakkında AraĢtırmalar, Ankara.
DEMĠRCĠ, Mustafa, (1996), Beytü‟l-Hikme, Ġnsan Yay., Ġstanbul.
DEVELĠOĞLU, Ferit, (1986), Osmanlıca-Türkçe Lügat, Ankara, 1986.
DURMUġ, Ġsmail-KUTLUER, Ġlhan, (2000), “Ġbnü‟l-Mukaffa‟”, D.Ġ.A., Ġstanbul, C. XXI, s.130-137.
EBÜ‟L-FEREC, Gregory (Bar Hebraeus), (1987), Ebü‟l-Ferec Tarihi, nĢr.: E. A. W. Budge-Ö. R. Doğrul, Ankara.
el-BUNDARÎ, (1999), Zubdat al-Nusra ve Nuhbat al- Usra, (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), çev.: Kıvameddin Burslan, 2. Baskı, T.T.K., Ankara.
el-CEYġĠYÂRÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdûs, (1981), Kitâbü‟l-Vüzerâ ve‟l-Küttâb, thk.: Mustafaes-Sekkâ vd., 2. Baskı, Kâhire.
el-HÜSEYNÎ, Sadruddîn Ebü‟l-Hasan Ali, (1999), Ahbârü‟d-Devleti‟s-Selçukiyye, 2. Baskı, çev.: Necati Lügal, Ankara.
es-SEÂLĠBÎ, Ebu Mansur, (1997), Âdâbü‟l-Mülûk, çev.: Said Aykut, Ġnsan Yay., Ġstanbul.
eĢ-ġEYZERÎ, Ebü‟n-Necib, (1994), en-Nehcü‟l-Mesbûk fî Siyâseti‟l- Mülûk, thk.: Dr. Muhammed A. Demec, Beyrut.
et-TURTÛġÎ, Muhammed, (1995), Sirâcü‟l-Mülûk (Siyâset Ahlakı ve Ġlkelerine Dair), çev.: Said Aykut, Ġstanbul.
FAHRĠ, Macit, (1992), Ġslam Felsefesi Tarihi, çev.: Kasım Turhan, Ġklim Yay., Ġstanbul.
FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecdü‟d-Din Muhammed b. Ya‟kub, (2005), el-Kâmûsü‟l-Muhît, Dâr-u Ġhyâi‟t-Turâsi‟l-Arabî, Beyrut.
GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî, (1995), Nasîhâtü‟l-Mülûk (Devlet BaĢkanlarına Nasihatler), çev.: Osman ġekerci, Sinan Yay., Ġstanbul.
GIBB, Hamilton Alexander Rosskeen, (1991), Ġslam Medeniyeti üzerine AraĢtırmalar, çev.: Atilla Özkök-Kadir Durak, Endülüs Yay., Ġstanbul.
GUTAS, Dimitri, (2003), Yunanca DüĢünce Arapça Kültür, çev.: Lütfü ġimĢek, Kitap Yay., Ġstanbul.
GÜNEY, Remzi, (2008), “Osmanlı‟nın Son Döneminden Cumhuriyet Dönemine Ġstihbarat TeĢkilatlarının Tarihi Süreçleri ve Polis Ġstihbarat Tarihi”, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale.
GÜVEN, Ertuğrul, (2006), “Stratejik Ġstihbarat”, Stratejik Analiz Dergisi Armağanı, ġubat, Ankara.
HASAN, Hasan Ġbrahim, (1991), Târîhü‟l-Ġslam es-Siyâsî ve‟d-Dînî ve‟s-Sakâfî ve‟l-Ġctimaî, Dârü‟l- Fikr, Beyrut/Kahire.
HITTI, P.K., (1989), Siyasi ve Kültürel Ġslam Tarihi, çev.: Salih Tuğ, Boğaziçi Yay., Ġstanbul.
HĠÇYILMAZ, Ergun, (1996), TeĢkilat-ı Mahsusa ve Casusluk Örgütleri, Ġstanbul.
ĠBN EBÛ USAYBĠA, (trz:), Uyûnü‟l-Enba‟ fî Tabakâti‟l-Etibba, NeĢir: August Müller, Dipnotlandıran: Fuat Sezgin, Kahire.
ĠBN HALLĠKÂN, Ebü‟l-Abbâs ġemseddîn, (1977), Vefâyâtü‟l-A‟yân ve Ebnâu Ebnâi‟z-Zamân, thk.: Ġhsân Abbâs, Beyrut.
ĠBN HĠġAM, Ebu Muhammed Abdülmelik, (1955), es-Sîretü‟n-Nebeviyye, Mısır.
ĠBN KESÎR, Ġsmail b. Ömer, (1990), Bidâye ve‟n-Nihâye, Beyrut.
ĠBN SA‟D, Muhammed b. Sa‟d, (1957), et-Tabakâtü‟l-Kübrâ, Beyrut.
ĠBN TAĞRĠBERDÎ, Ebü‟l-Mehâsin, (1992), en-Nücûmü‟z-Zâhire fî Mülûk-i Mısr ve‟l-Kâhira, thk.: M. H. ġemseddin, Beyrut.
ĠBNÜ‟L-ADÎM, (1989), Bugyetü‟t-Taleb fî Tarihi Haleb (Biyografilerle Selçuklular Tarihi), çev.: Ali Sevim, T.T.K., Ankara.
ĠBNÜ‟L-CEVZÎ, Ebü‟l-Ferec, (1359), Muntazam fî Tarihi‟l-Mulûk ve‟l-Ümem, Haydarabad.
ĠBNÜ‟L-ESÎR, Ġmâduddîn Ebü‟l-Hasan, (1982), el-Kâmil fi‟t-Tarih, Beyrut.
ĠBNÜ‟N-NEDÎM, Ebü‟l-Ferâc Muhammed b. Ġshak, (1377), el-Fihrist fî Ahbâri‟l-Ulemâi‟l-Musannifîn mine‟l-Kudemâ ve‟l-Muhdesîn ve Esmâi Kütübihim, Kahire.
ĠNALCIK, Halil, (1996), “Kutadgu Bilig‟de Türk ve Ġran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”, ReĢit Rahmeti Arat için, Ankara, s. 259 -271.
-(2000), Osmanlı‟da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yay., Ġstanbul.
ĠYĠAT, Bora, (2006), Bir Vatanı KarĢılıksız Sevmek (Türk Ġstihbarat Tarihi), Platin Yay., Ankara.
KAFESOĞLU, Ġbrahim, (1953), Sultan MelikĢah Döneminde Büyük Selçuklu Ġmparatorluğu, Ġstanbul.
-(1955), “Büyük Selçuklu Veziri Nizamü‟l-Mülk‟ün Eseri Siyasetname ve Türkçe Tercümesi”, Türkiyat Mecmuası, C. XII, s. 231-256.
-(1972) Selçuklu Tarihi, 1. Baskı, M.E.B Yay.,Ġstanbul.
-(1973), Büyük Selçuklu Hükümdarı Sultan MelikĢah, Ankara.
-(1997),“Nizamülmülk”, M.E.Ġ.A., EskiĢehir, C. IX/329-333.
KALLEK, Cengiz, (1993), “Casus”, D.Ġ.A., Ġstanbu, C. VII/163-166.
KARABEKĠR, Kazım, (1999), Ġstihbarat (Gizli Harp), Kamer Yay., Ġstanbul.
KARAN, Kaya, (2008), Türk Ġstihbarat Tarihi, Truva Yay., Ġstanbul.
KARLIĞA, Bekir, (2004), Ġslam DüĢüncesi‟nin Batı DüĢüncesi‟ne Etkileri, Litera Yay., Ġstanbul.
KAYA, Mahmut, (1981), “Aristoteles‟in Ahlâk ve Siyaset Felsefesinin Ġslam Dünyasına Yansıması”, Felsefe Arkivi, Sayı: 22-23, Ġstanbul.
KĠPER, Özdemir–ÇAKAR, Nihat, (1992), Devlet Güvenliği ve Haber Alma, Polis Akademisi BaĢkanlığı Yay., Ankara.
K.K.K. Yayınları, (1985), Mehmetçiğin Ġstihbarat, Ġstihbarata KarĢı Koyma ve Koruyucu Güvenlik Kitabı, Ankara.
KÖSE, Hızır Murat, (2009), “Siyaset”, D.Ġ.A., Ġstanbul, C. XXXII, s. 294.
KÖSELĠ, Mutlu, (2011), Terörle Mücadelede Ġstihbaratın Rolü, Polis Bilimleri Dergisi, cilt 11/61, Ankara,
KÖYMEN, Mehmet Altay, (1977), “Selçuklu Veziri Nizamülmülk ve Tarihi Rolü”, Milli Kültür, Sayı: Mayıs-1/5, Ankara.
-(2013), “Siyaset-Nâme” Nizamülmülk, T.T.K. Yay., Ankara.
KUZU, Ali, (2007), MĠT Mossad CIA Gladıo, Bilge Karınca Yay., Ġstanbul.
LEVENT, Agâh Sırrı, (1962), “Siyasetnâmeler”, T.D.A.Yıllığı, Belleten, Ankara, s. 168-171.
LEWIS, Bernard, (1997), “Ġsmâilîler”, M.E.B.Ġ.A., EskiĢehir, C. V/2/1123.
-(2000), Tarihte Araplar, çev.: Hakkı Dursun Yıldız, Anka Yay., Ġstanbul.
MAKRÎZÎ, Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir b. Muhammed, (1997), el-Mevâ‟iz ve‟l-Ġ‟tibâr bi Zikri‟l-Hitati ve‟l-Âsâr, thk.: Halil Mansur, Darü‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut.
MÂVERDÎ, Ebü‟l-Hasen Muhammed b.Ali, (1998), Nasîhâtü‟l-Mülûk, Ġskenderiye.
MAZAHARĠ, Ali, (1964), “Müslüman Orta Çağ‟da Eğitim ve Öğretim”, çev.: Bahriye Üçok, A.Ü. Ġ. F. Dergisi Sayı: XII.
MENEKġE, Ömer, (2005), “Ġslâm DüĢünce Tarihinde Devlet AnlayıĢı: Maverdî ve Nizâmülmülk Örneği”, Din Bilimleri Akademik AraĢtırmalar Dergisi Sayı: 5/3, Samsun, ss.193-211.
NASR, Seyyid Hüseyin, (1991), Ġslam‟da Bilim ve Medeniyet, çev.: Nabi Avcı vd., Ġstanbul.
NĠZAMÜLMÜLK, (2013), Siyâset-Nâme, Haz. Mehmet Altay Köymen, T.T.K., Ankara.
-(1998), Siyasetnâme, çev.: Nurettin Bayburtlugil, Dergah Yay., Ġstanbul.
ÖZAYDIN, Abdülkerim, (2007), “Nizamülmülk”, D.Ġ.A., Ġstanbul, C. XXXIII/194-196.
PAKALIN, Mehmet Zeki, (1983), Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, Ġstanbul.
RAVENDÎ, (1957), Râhatü‟s-Sudûr ve Âyetü‟s-Surûr, çev.: A. AteĢ, Ankara.
ROSENTHAL, Erwin I.J., (1996), Ortaçağ‟da Ġslam Siyaset DüĢüncesi, çev.: Ali Çaksu, Ġz Yay., Ġstanbul.
SERGEY, Grigoreviç Agacanov, (2006), Selçuklular, çev.: Ekber N. Necef/Ahmet R. Annaberdiyev, Ötüken Yay., Ġstanbul.
SÖYLEMEZ, M. Mahfuz, (2003), Bilimin Yitik ġehri CündiĢâpur, AraĢtırma Yay., Ankara.
SUBKÎ, Tâcüddîn, Abdulvehhâb b. Ali, (1964), Tabakâtü‟Ģ-ġâfiiyye, Kahire.
SUYÛTÎ, Celâluddîn, (1952), Târihü‟l-Hulefa, Mısır.
ġAHĠN, Mustafa, (2013), “Büyük Selçuklu Devleti Vezîri Nizâmü‟l-Mülk‟ün Siyasal, Sosyal, Dinî ve Kültürel Hayattaki Rolü (1018-1092)”, History Studies, Volume 5, Issue 6, Online, s. 225-245.
ġEġEN, Ramazan, (1983), Salâhaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti, Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., Ġstanbul.
ġĠMġĠR, Mehmet, (2005), “RâĢid Halifeler Döneminde Ġdare Sistemi ve Dîvan TeĢkilâtı”, ĠSTEM (Ġslâm San‟at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkî Dergisi), Yıl: 3, Sayı:6, Konya, ss. 265–280.
-(2011), Ġlk Dönem Ġslam Tarihinde HaberleĢme Yöntemleri, Hüner Yay., Konya.
TABERÎ, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, (trz.), Târihü‟l- Rüsul ve‟l-Mülûk, Beyrut.
TEKĠN, Emrullah, (1998), Gizli Harp Ġstihbarat, Kamer Yay., Ġstanbul.
TURAN, Osman, (1969), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Turan NeĢriyat, Ġstanbul.
-(1989), Selçuklular Tarihi ve Türk-Ġslam Medeniyeti, Ġstanbul.
TZUU, Sun, (1986), “Harp Sanatı”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Ġstanbul, Sayı: 14, s. 73 vd.
UĞUR, Ahmet, (trz.), Osmanlı Siyâset-Nâmeleri, Kültür ve Sanat Yay., Kayseri.
- (1990), Ġslâm Kurumları ve Medeniyet Tarihi Ders Notları, A.Ü.Ġ.F. Yay., Erzurum.
URFALI MATEOS, (2000), Urfalı Mateos Vekayi- Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor‟un Zeyli (1136-1162), çev.: Hrant D. Andreasyan, notlar: Eduard Dulaurer / Halil Yınanç, T.T.K., Ankara.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, (1935), UyanıĢ Devirlerinde Tercümenin Rolü, Ülken Yay., Ġstanbul.
YAKIN, Aziz, (1969), Ġstihbarat Casusluk ve Casuslukla Mücadele, DıĢiĢleri Akademisi Yay., Ankara.
YĠĞĠT, YaĢar, (1999), “Ġslam Ceza Hukukunda Casusluk Suçu ve Cezası”, Diyanet Ġlmi Dergi, Ankara, C. XXXV, Sayı 3, ss. 39-50.
ZEHEBÎ, ġemsuddîn, (1985), Düvelü‟l-Ġslâm, Beyrut.