XIX. YÜZYILIN İLK ÇEYREĞİNDE OSMANLI-İRAN İHTİLAFLARI VE 1821–1823 SAVAŞI
XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı Devleti ve İran, sırası ile Fransa ve İngiltere’nin etkisi altında kalmıştır. İlk olarak Fransa Rusya ile savaş halini göz önünde bulundurarak, Rusya’yı zor duruma düşürebilmek için Osmanlı Devleti ve İran’ı Rusya’ya karşı kışkırtmıştır. Daha sonra da İngiltere’nin Hindistan yolunu garanti altına almak için Osmanlı Devleti ve İranla ilişkilerini yoğunlaştırması, bu iki devlette İngiliz etkisinin görülmeye başlamasına sebep olmuştur. İngiltere ve Fransa’nın bu tutumu XIX. Yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı Devleti ve İran’ın Rusya ile savaşmasına sebep olmuştur. Rusya’ya karşı savaşan iki İslam Devleti arasında birlikte hareket etme fikri ortaya çıkmış, bu fikir İngiltere tarafından da desteklenmiştir. Osmanlı Devleti ile İran arasında birçok defa elçi gidip gelmesine rağmen Rusya’ya karşı bir birlikte hareket etme fikri başarıya ulaşamamıştır. Birlikte hareket edilememesinin nedenleri arasında Osmanlı İran sınırında Kürt aşiretlerinin çıkardığı karışıklıkları, Hacılar meselesini ve iki devlet arasındaki ticari faaliyetleri sayabiliriz. Bu meseleler sebebi ile iki devlet arasındaki ilişkiler sürekli gerginleşmiş, İran’ın Ruslarla yaptığı savaşlarda yenilgiye uğrayarak toprak kaybetmesi ve bu kayıpları Osmanlı Devleti’nden alacağı topaklarla telafi etmeye çalışması da iki devlet arasındaki ilişkinin çıkmaza girmesine neden olarak savaşa sebep olmuştur. Savaşın sonunda yapılan andlaşma iki devlet arasındaki problemleri çözüme kavuşturmuştur.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı Devleti, İran, Haydaranlu, Sebki, Erzurum
THE FIRST QUARTER 19th CENTURY OTTOMAN-IRAN CONFLICT AND THE WAR OF 1821-1823
In the first quarter of the 19th century the Ottoman Empire and Iran remained under the influence of France and the British Empire, respectively. Firstly, France provoked Ottoman Empire and Iran in order to put Russia in a difficult situation, if Russia would go to war with France. Afterward, the Ottoman Empire and Iran began to see the British influence as the British Empire improved relations with these two states to guarantee the way to Indian Peninsula. The influences of the British Empire and France caused the Ottoman Empire and Iran to fight against Russia in the first quarter of the 19th century. The idea of acting together emerged between the two Islamic states,Ottoman Empire and Iran that fought against Russia and was also supported by the British Empire. Despite the fact that Iranian and Ottoman envoys visited each others' countries many times, the idea of acting together against Russia couldn't succeed. Several reasons can be given for this failure such as the conflicts caused by the Kurdish tribes at the Ottoman-Iran border, pilgrims issue and commercial activities between the two states. Due to these matters, the relationship between the two states strained continuously and besides Iran's attempt to gain new territories from the Ottoman Empire in compensation for the territories which had been lost in the battle against the Russians caused a serious deadlock in the relationship, which caused the war between Iran and the Ottoman Empire. The treaty signed at the end of the war resolved the problems between the two states.
Keywords:
Otoman Empire, Iran, Haydaranlu, Sebki, Erzurum,
___
- Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C. IX-X-XII, Matbaa-i Osmani, Dersaadet 1309.
- ASLANTAŞ, Selim Osmanlıda Sırp İsyanları 19. Yüzyılın Şafağında Balkanlar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
- Aşiretler, Camiler, Türbeler, Tekkeler, Zaviyeler, Gemi İsimleri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul 2001.
- AYKUN, İbrahim, “Osmanlı-İran İlişkilerinden Diplomatik Bir Kesit”, Osmanli, C.I, Ankara 1999, 689-702.
- BÖREKÇİ, Mehmet Çetin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sırp Meselesi, Kutup Yıldızı Yayınları, İstanbul 2001.
- DEMİROGLU, Haşan, “İdil-Ural Türk Gazetelerinde (1905-1912) Kırgız ve Kazaklar” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.45, İstanbul 2009, s. 155— 173.
- ERASLAN, Cezmi, “İslam Birliği Siyaseti Çerçevesinde II. Abdülhamid’in İlk YıllarındaOsmanlı-İran Münasebetleri (1878-1882)”, Bekir Kiitükoğlu’na Armağan, İstanbul 1999, s. 221-240.
- ERİM, Nihat, Devletler Arası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, C.I, Tarih Kurumu Basımevi Ankara 1953.
- GÖKHAN, İlyas “1821-1823 Osmanlı- İran Savaşları ve Kayseri’ye Etkileri” Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 113, İstanbul 1998, s. 167-174.
- FEDOROV, V. A. İstoriya Rossii XIX-naçala XX veka, Moskova 2004.
- JORGA, Nıcolae,, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. V, (Çev. Nilüfer Epçeli - Kemal Beydilli), İstanbul 2005.
- KILIÇ, Remzi, XVI.-XVII. yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi Andlaşmaları, Tez Yayınları, İstanbul 2001.
- KUZNETSOVA, N. A., İran v pervoy polovine XIX veka, izdatelstvo Nauka, Moskova 1983
- KÜTÜKOGLU, Bekir Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri 1578-1612, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1993.
- Mehmet Ali Furugi, Büyük İran Tarhi, ( Çev. Ömer Halis), Askeri Matbaa, İstanbul 1926.
- MERCAN, M. Salih, XVIII. Yüzyılda İngiltere’nin Rusya’ya Karşı Osmanlı ve İran Arasında İttifak Oluşturma Çabaları”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 124, İstanbul 2000, s.175-185.
- Muahedat Mecmusası, Cilt I-II, İstanbul 1294.
- Muahedat Mecmuası, C.III, İstanbul 1297.
- Muahedat Mecmusası, Cilt IV, İstanbul 1298.
- Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt V, Güven Yayınevi, İstanbul 1971.
- Mustafa Nuri, Netayic ül-Vukuat, C.III, Matbaa-i Amire, İstanbul 1294.
- ÖRENÇ, Ali Fuat Balkanlarda İlk Dram Unuttuğumuz Mora Türkleri ve Eyaletten Bağımsızlığa Yunanistan, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2009.
- PURGSTALL, Baron Joseph Von Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, C. IX, (Haz. Mümin Çevik) İstanbul 1992.
- Pervoe Serbkoe vosstanie 1804-1813 gg. i Rossiya, Tom. I-III, Moskova 1983.
- SEZER, Hamiyet, Tepedelenli Ali Paşa İsyanı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1995 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
- SÜMER, Faruk, “Afşarlar İran’da Hüküm Sürmüş Bir Türk Hanedanı”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 41, İstanbul 1986, s. 125-133.
- Şânî- zâde Mehmet Atâullah Efendi, Şânî-zâde Târihî, C.I-II, (haz. Ziya Yılmazer), İstanbul 2008.
- UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih (1789-1994), Filiz Kitabevi, İstanbul 1995.
- UMUDOĞLU, Vidadi, “Rusya ve İran’ın Yapmış Olduğu İki Muharebe Arasındaki Devirde Halkın Sömürgeciliğe Karşı Mücadelesi”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 128, (Aktaran Cengiz Yavan), İstanbul 2000, s. 151- 162.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. IV-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
- Vsemirnaya İstoriya, (hazırlayanlar N. A. Smimov, N. A. Erofeyev, A. R. İoannisyan, A. S. Nifontov),Tom IV, izdatelstvo Nauka, Moskova 1959.
- YUZEFOVİÇ, T., Dogovorı Rossii s vostokom politiçeskie i torgovıe, Moskova 2005.
- ISSN: 1308-6200
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Kültür Ajans
Sayıdaki Diğer Makaleler
XIX. YÜZYILIN İLK ÇEYREĞİNDE OSMANLI-İRAN İHTİLAFLARI VE 1821–1823 SAVAŞI
EPİSTEMOLOJİK İNANIŞLAR VE BUNLARIN ÖĞRENCİLERİN FEN DERSLERİNİ ÖĞRENMESİNE ETKİLERİ
1787-1791 OSMANLI-RUS SAVAŞI ÖNCESİ KUZEY KAFKASLARIN TAHKİMİ: ANAPA KALESİ
XX. YY. TATAR ÇOCUK EDEBİYATININ GELİŞİMİNDE FOLKLORUN ÖNEMİ