TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL BİR İÇECEK: “TÜRK KAHVESİ”

Anavatanı Afrika olan kahve Avrupa’ya Türkler tarafından tanıtılmıştır. Türk kültürünün en önemli içeceği olarak tarihi, siyasi, sosyal ve kültürel bir geçmişe sahip olan “Türk kahve”si hazırlanışı, araç ve gereçleri, sunumu ve ritüelleriyle birlikte soyut ve somut bütün kültürel unsurlarıyla beraber atasözlerine, deyimlere, halk bilmecelerine, türkülere, resimlere ve şiirlere konu olmuştur. Türk kahvesi ülkemizde sosyal bir içecek olarak önemli bir toplumsallaşma ve kültürel iletişim araçlarındandır. Özel günler, dini bayramlar, komşu ziyaretleri, dost ve arkadaş çevrelerinde bir bardak su ile ikram edilen Türk kahvesi beraberinde birçok anlamı iletir. Türk kahvesi ülkemizde farklı etnik, dini, sosyal ve kültürel gruplar arasında üzerinde mutabakata varılmış bir gelenek ve kültür meydana getirmiştir. Türk kahvesi bir kültürel miras olarak sosyolojik açıdan ele alınması gereken önemli bir konudur. Bu nedenle çalışmada Türk kahvesi kültür ve geleneğinin geçmişten bugüne kadar geçirmiş olduğu toplumsal, tarihsel ve kültürel değişimini anlamak ve sorgulamak adına “tarihsel ve karşılaştırmalı yöntem” kullanılarak sosyolojik bir bakış açısıyla konu ele alınmıştır. Bu bağlamda Türk kahvesi kültür ve geleneği tarihsel, kültürel ve toplumsal bağlamı içinde multidisipliner, çok boyutlu ve eklektik bir şekilde ele alınmış; ayrıca gelecekte bu konu hakkında yapılacak olan çalışmalara da katkı sağlaması umulmuştur. Çalışmanın sonucunda ise sosyolojik, sanatsal, siyasal, ekonomik, tarihi ve kültürel bir değere sahip ve belli bir zamana, coğrafyaya ve tarihe bağlı olarak yakın bir geçmiş zamanda “icat edilmiş” olmayan 500 yıllık bir kültür ve geleneğe sahip olan Türk kahvesi kültürü ve geleneğinin kolay kolay ortadan kalkmayacağı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Afrika, , Türk, , Avrupa, , Türk kahvesi, , kültürel miras

A SOCIETAL AND CULTURAL BEVERAGE: “TURKISH COFFEE”

Coffee, whose homeland is Africa, was introduced to Europe by Turks. The preparation of "Turkish coffee", which has a historical, political, social, and cultural background as the most important drink of Turkish culture, has been the subject of proverbs, idioms, folk riddles, folk songs, paintings and poems along with all its abstract and concrete cultural elements and its tools, equipment, presentation and rituals. Turkish coffee is an important means of socialization and cultural communication as a social beverage in our country. Turkish coffee served with a glass of water in circles of friends on special occasions, religious holidays, neighboring visits convey many meanings.Turkish coffee has created a tradition and culture in our country, which different ethnic, religious, social, and cultural groups have agreed upon. As a cultural heritage, Turkish coffee is an important issue to address sociologically. Therefore, to understand and question the social, historical, and cultural change of Turkish coffee culture and tradition from the past to the present, the subject was discussed from a sociological point of view using the "historical and comparative method". In this context, the culture and tradition of Turkish coffee have been dealt with in a multidisciplinary, multidimensional and eclectic way in a historical, cultural and social context; it is also hoped that it will contribute to further studies on this issue. As a result of the study, it was seen that the culture and tradition of Turkish coffee, which has a sociological, artistic, political, economic, historical, and cultural value and has a 500-year-old culture and tradition that has not been “invented” in the recent past, depending on a certain time, geography and history, will not disappear easily.

Keywords:

Africa, Turkish, Europe, Turkish coffee, cultural heritage,

PDF

___

Açıkgöz, N. (1999). Kahvenâme (klâsik Türk edebiyatında kahve). Akçağ Yayınları.
Adorno, T. W. (2011). Kültür endüstrisi/Kültür yönetimi (6. bs.). (N. Ülner, M. Tüzel ve E. Gen, Çev.). E. Gen (Yay. haz.). İletişim Yayınları.
Ahıska, M. ve Yenal, Z. (2006). Aradığınız kişiye şu an ulaşılamıyor/Türkiye’de hayat tarzı temsilleri 1980-2005. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Akarçay, E. (2016). Beslencenin sosyolojisi/Orta sınıf(lar)ın yeme içme ve eğlence örüntüleri. Phoenix Yayınevi.
Alagözlü, N. (2007). Bir söylem türü olarak kahve falına yönelik bir inceleme: Kahve falı ve ideoloji. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 24(1), 1-22. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/597801
Arendonk, C. V. (1967). Kahve. (A. Adıvar, R. Arat, A. Ateş, C. Baysun ve B. Darkot tarafından leyden tab’ı esas tutularak telif, tâdil, ikmâl ve tercüme sureti ile neşredilmiştir), İslâm ansiklopedisi/İslâm âlemi tarih, coğrafya, etnografya ve biyografya lugatı (Cilt 6), (2. bs.) içinde (ss. 95-100). Milli Eğitim Basımevi.
Ayvazoğlu, B. (2019). Kahveniz nasıl olsun? Türk kahvesinin kültür tarihi (4. bs.). Kapı Yayınları.
Baudrillard, J. (2013a). Simülakrlar ve Simülasyon (7. bs.). (O. Adanır, Çev.). T. Takış (Yay. haz.). Doğu Batı Yayınları. (Orijinal çalışma 1982 yılında yayımlanmıştır).
Baudrillard, J. (2013b). Tüketim toplumu söylenceleri yapıları (6. bs.). (H. Deliceçaylı ve F. Keskin, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışma 1970 yılında yayımlanmıştır).
Beardsworth, A. ve Keil, T. (2011). Yemek Sosyolojisi/Yemek ve toplum çalışmasına bir davet. (A. Dede, Çev.). S. Torlak (Ed.). Phoenix Yayınevi.
Berger, P. L ve Huntington, S. P. (Ed.). (2003). Bir küre bin bir küreselleşme/Çağdaş dünyada kültürel çeşitlilik. (A. Ortaç, Çev.). Kitap Yayınevi. (Orijinal çalışma 2002 yılında yayımlanmıştır).
Bingül, İ. (2013). Osmanlı’da kahvehane ve toplumsal hayat mekanları. Gram Yayınları.
Birsel, S. (1983). Kahveler kitabı (2. bs.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Bourdieu, P. (2015). Ayrım/Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi. (D. Fırat-Şannan ve A. Günce-Berkkurt, Çev.). G. Çeğin (Yay. haz.). Heretik Yayınları. (Orijinal çalışma 1979 yılında yayımlanmıştır).
Bursa, N. (2015). Bir keyfin âdâbı: Çekirdekten fincana Türk kahvesinin maddi kültürü. E. Pekin (Ed.), Bir taşım keyif/Türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü içinde (ss. 239-281). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Topkapı Sarayı Müzesi; Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını.
Büyükokutan, A. (2012). Muğla’daki kahve falına bakma geleneği üzerine bir değerlendirme. Folklor/Edebiyat Dergisi, 18(71), 97-112. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/255394
Çelebi, K. (2018). Mîzânü’l-Hakk Fî İhtiyâri’l-Ehakk/İhtilaf içinde itidal (2. bs.). S. Uludağ (Haz.). Dergâh Yayınları.
Demir, E. (2014). Çocukluğumuzdan yadigâr bir tembih: “Kahve içme Arap olursun!”. E. Gürsoy-Naskali (Ed.), Türk kahvesi kitabı (3. bs.) içinde (ss. 117-123). Kitabevi Yayınları.
Duvarcı, A. (2001). Halk kültürü uygulamalarından biri olan fal geleneğinin değerlendirilmesi. Türk Halk Kültürü Özel Sayısı, 13(37), 117-130. Erişim adresi: https://erdem.gov.tr/tam-metin-pdf/411/tur
Evren, B. (1996). Eski İstanbul’da kahvehaneler. Milliyet Yayınları.
Fischler, C. (1988). Food, self and identity. Social Science Information, 27(2), 275-292. doi:10.1177/053901888027002005
Foucault, M. (2005). Özne ve iktidar/Seçme yazılar 2 (2. bs.). (I. Ergüden ve O. Akınhay, Çev.). F. Keskin (Yay. haz.). Ayrıntı Yayınları.
Giddens, A. (2012). Sosyoloji. (H. Özel, Çev.). C. Güzel (Yay. haz.). Kırmızı Yayınları.
Girginol, C. R. (2018). Kahve/Topraktan fincana (7. bs.). A7 Kitap.
Güngör, İ. (2005). Popüler kültür ürünü olarak fal. İletişim, 21, 169-202. Erişim adresi: http://www.irfanerdogan.com/dergiweb2008/21/6.%20makale.pdf
Gürsoy-Naskali, E. (Ed.). (2014). Türk kahvesi kitabı (3. bs.). Kitabevi Yayınları.
Halıcı, G. (2018). Popüler kültürün ekonomik bir olgusu: Fal. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 15(58), 146-159. doi:10.12787/KARAM1249
Harvey, D. (2012). Postmodernliğin durumu/Kültürel değişimin kökenleri (6. bs.). (S. Savran, Çev.). M. Gürsoy-Sökmen (Yay. haz.). Metis Yayınları. (Orijinal çalışma 1990 yılında yayımlanmıştır).
Hattox, R. S. (1996). Kahve ve kahvehaneler/Bir toplumsal içeceğin Yakındoğu’daki kökenleri. (N. Elhüseyni, Çev.). A. Anadol (Yay. haz.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. (Orijinal çalışma 1985 yılında yayımlanmıştır).
Hobsbawn, E. (2006). Giriş: gelenekleri icat etmek. E. Hobsbawn ve T. Ranger (Der.). (M. M. Şahin, Çev.). Geleneğin icadı içinde (ss. 1-18). Agora Kitaplığı. (Orijinal çalışma 1983 yılında yayımlanmıştır).
Ichijo, A. ve Ranta, R. (2018). Yemek ve ulusal kimlik/Gündelik yaşamdan küresel siyasete. (E. Ataseven, Çev.). S. Aktuyun (Yay. haz.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışma 2016 yılında yayımlanmıştır).
Işın, E. (2006). Bir içecekten daha fazla: Kahve ve kahvehanelerin toplumsal tarihi. S. Özpalabıyıklılar (Ed.), Tanede saklı keyif, kahve içinde (ss. 10-43). Yapı Kredi Yayınları.
Kafadar, C. (2014). How dark is the history of the night, how black the story of coffee, how bitter the tale of love: The changing measure of leisure and pleasure in early modern Istanbul. A. Öztürkmen & E. Birge Vitz (Ed.) in Mediaval and early modern performance in the Eastern Mediterranean (pp. 243-269). Brepols. Erişim adresi: https://sites.duke.edu/rethinkingglobalcities/files/2014/09/howdark.pdf.
Kuzucu, K. ve Koz, M. S. (2015). Türk kahvesi. M. S. Koz (Ed.).Yapı Kredi Yayınları.
Kuzucu, K. (2015). Türk kahvesinin kısa tarihi. M. S. Koz (Ed.), Türk kahvesi içinde (ss. 15-193). Yapı Kredi Yayınları.
Mikhail, A. (2014). Gönül arzu eder ki: Toplumsal cinsiyet, kentsel mekân ve Osmanlı kahvehaneleri. D. Sajdi (Der.). (A. Onacak, Çev.). Osmanlı laleleri, Osmanlı kahvehaneleri/On sekizinci yüzyılda hayat tarzı ve boş vakit eğlenceleri içinde (ss. 175-225). Koç Üniversitesi Yayınları.
Moon, R. (1998). The coffee book/More than 40 delicious and refreshing recipes for drinks and desserts. Courage Books.
Morris, J. (2020). Coffee a global history. Reaktion Books Ltd.
Neuman, W. L. (2010). Toplumsal araştırma yöntemleri/Nitel ve nicel yaklaşımlar 2 (4. bs.). (S. Özge, Çev.). Yayınodası Yayıncılık.
Peçevi, İ. E. (1981). Peçevi Tarihi: I. B. S. Baykal (Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
Pekin, E. (Ed.). (2015). Bir taşım keyif/Türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Topkapı Sarayı Müzesi; Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını.
Petropoulos, E. (2019). Yunanistan’da Türk kahvesi. (H. Millas, Çev.). Ç. Çevik (Ed.). Kırmızı Kedi Yayınevi. (Orijinal çalışma 1979 yılında yayımlanmıştır).
Ritzer, G. (2016a). Büyüsü bozulmuş dünyayı büyülemek/Tüketim katedrallerindeki süreklilik ve değişim (Genişletilmiş 4. bs.). (F. Payzın, Çev.). Y. E. Ceren (Ed.). Ayrıntı Yayınları.
Ritzer, G. (2016b). Toplumun McDonaldlaştırılması/Çağdaş toplum yaşamının değişen karakteri üzerine bir inceleme (4. bs.). (A. E. Pilgir, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
Saraçgil, A. (1999). Kahve’nin İstanbul’a girişi (16. ve 17. yüzyıllar). H. Desmet-Grégoire ve F. Georgeon (Ed.). (M. Atik ve E. Özdoğan, Çev.). Doğu’da kahve ve kahvehaneler içinde (ss. 27-41).Yapı Kredi Yayınları.
Savaş-Işıkhan, S. (2014). Türk kahvesi geleneği ve kahve fincanları. E. Gürsoy-Naskali (Ed.), Türk kahvesi kitabı (3. bs.) içinde (ss. 407-420). Kitabevi Yayınları.
Schivelbusch, W. (2000). Keyif verici maddelerin tarihi/Cennet, tat ve mantık. (Z. Aksu-Yılmazer, Çev.). Dost Kitapevi Yayınları. (Orijinal çalışma 1980 yılında yayımlanmıştır).
Sennett, R. (2013). Kamusal insanın çöküşü (4. bs.). (S. Durak ve A. Yılmaz, Çev.). T. Birkan ve T. Tosun (Yay. haz.). Ayrıntı Yayınları.
Simmel, G. (2015). Bireysellik ve kültür (2. bs.). (T. Birkan, Çev.). M. Gürsoy-Sökmen (Yay. haz.). Metis Yayınları.
Sökmen, C. (2019). Aydınların iletişim ortamı olarak eski İstanbul kahvehaneleri (4. bs.). Ötüken Neşriyat A.Ş.
Stella, A. (1997). The book of coffee. Flammarion.
Swartz, D. (2011). Kültür ve iktidar/Pierre Bourdieu’nün Sosyolojisi. (E. Gen, Çev.). L. Cantek (Ed.). İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma 1997 yılında yayımlanmıştır).
Thévenot, J. (2014). Thévenot seyahatnamesi (2. bs.). (A. Berktay, Çev.). S. Yerasimos (Ed.). Kitap Yayınevi.
Tomlinson, J. (2013). Küreselleşme ve kültür (2. bs.). (A. Eker, Çev.). N. Özok (Yay. haz.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışma 1999 yılında yayımlanmıştır).
Toros, T. (1998). Kahvenin öyküsü. İletişim Yayınları.
Veblen, T. (2005). Aylak sınıfın teorisi/Kurumların iktisadi incelemesi. (E. Kırmızıaltın ve H. Bilir, Çev.). H. A. Öznazik (Yay. haz.). Heretik Yayınları. (Orijinal çalışma 1899 yılında yayımlanmıştır).
Yerasimos, M. (2019). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde yemek kültürü/Yorumlar ve sistematik dizin. K. Erdur (Ed.).Yapı Kredi Yayınları.
Wild, A. (2005). Black gold: A dark history of coffee. Harper Perennial.