DİYARBAKIR’DA BEBEĞİN İLKLERİ: HEDİK, KÖSTEK KESME TÖRENLERİ VE ÇOCUKLARA YÖNELİK HALK HEKİMLİĞİ UYGULAMALARI

Hayatın geçiş dönemlerinden biri olan doğum; halk kültüründe, birçok sıra dışı eylem ve davranışlar zinciriyle adeta kutsanmaktadır. Hamilelik öncesinden başlayan bu zincir, doğum aşamasında ve doğum sonrasında zenginleşerek devam etmektedir. Bu çalışmada, Diyarbakır yöresinde gerçekleştirilen doğum sonrası davranışlardan bebeğin ilkleri (diş çıkarma, yürüme, saç kesme vb) ile yine çocuklara yönelik yapılan halk hekimliği pratikleri değerlendirilecektir. Araştırma konusu ile ilgili elde edilen bilgilerin büyük bir bölümü katılımlı gözlem ve görüşme yöntem ve teknikleriyle elde edilmiştir. “Hedik”/diş hediği ve “köstek kesme” törenleriyle çocuğun saçlarının ve tırnaklarının ilk kez kesilmesinde çeşitli “büyüsel davranış kalıpları” ve “saçı”, asıl unsurlar olarak dikkati çeker. “Ay basması”, ilkel insanın sıra dışı varlıklarla ilgili korku ve endişelerinden kaynaklı, mitolojik kökenli bir rahatsızlıktır. Hastalığın tedavisinde kullanılan “ay şeklinde para kesilmesi”, “karalama” gibi yöntemler de yine büyüsel pratikler olarak dikkati çekmektedir. Yörede çocuğa yönelik yapılan bu büyüsel davranışlarla, çocuğun topluluğa kabul edilmesi sağlanmaya çalışılır. Atadan görülerek ezberlenen bu davranışları uygulamak, aile üyeleri için bir görev kabul edilir. Genç nesiller tarafından çok fazla bilinmeyen bu ritüeller, aile büyüklerinin hatırlatması ve yol göstermesiyle yeniden canlandırılır.

Anahtar Kelimeler:

Hedik, köstek kesme, bebeğin ilkleri, büyüsel davranışlar, saçı

BABIES FIRST: HEDİK (BOILED WHEAT), KÖSTEK KESME (CUTTING SHACKLES) RITUALLS ETC. AND FOLK MEDICINE PRACTICES FOR CHILDREN IN DİYARBAKIR

Birth is a highly celebrated event in modern societies and has even been more celebrated starting at prenatal period and continuing following birth with unusual rituals in folklore and human history. In this study, we will try to present customs and rituals surrounding babies’ first natural growth and behaviors (first teeth, toddling, first haircut etc.) and the practice of being ‘medical expert’ among ordinary folks without any medical expertise in the province of Diyarbakir, Turkey. All the output included here is collected through participatory observation and interview methods. ‘Hedik’ and ‘köstek kesme’ rituals aim to introduce babies their first experience in which they have their hair and nails cut with special ceremonies. Moon flushes (ay dönmesi) is an old disease commonly believed to have resulted from people’s fear from some natural events. This disease has been cured by making coins which would look similar to crescent-shaped moon. For many centuries, all these sorcery practices have been repeated as accepted rituals to introduce children or babies into the community. These rituals are also internalized as mandatory practices which must be done to pass them on from one generation to another one. In modern life, though, most of these rituals are all, but forgotten and some older people in these close-knitted communities are constantly trying to remind young people of these rituals.

Keywords:

Boiled wheat, cutting shackles, babies’ first, sorcery practices,

PDF

___

k2: NaciyeBandeoğlu, 1955 doğumlu, okuryazarlığı yok, ev hanımı, Çermik/ Diyarbakır.
k3: Güzide Karakaş, 1952 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Diyarbakır. k4: Hayriye Yıldırım, 1954 doğumlu, lise mezunu, emekli memur, Diyarbakır. k5: Emine Karadeniz, 1966 doğumlu, lise mezunu, memur, Ergani/Diyarbakır. k6: Hanım Yıldırım, 1977 doğumlu, ilkokul mezunu, Diyarbakır. k7: Nurten Yıldırım, 1965 doğumlu, ilkokul mezunu, Diyarbakır. k8: Esra Ömür, 1970 doğumlu, üniversite mezunu, Siirt. k9: Hediye Suphiye Cezlan, 1924 doğumlu, okuryazarlığı yok, ev hanımı, Siirt. Yazılı Kaynaklar:
AÇA Mustafa: (2008). “Trabzon-Şalpazarı Çepnileri ile Çuvaş Türklerinin Doğum Sonrası Etrafındaki İnanış ve Uygulamaları Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, S.: 1, Kış, s.: 21-34.
AKCA Gözen: (2009). “Diyarbakır İli Ergani İlçesi Halk Kültürü Araştırması”, Adana, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
ARIK Durmuş: (2005). “Kırgızlarda Kurban Fenomeni”, AÜİFD XLVI, S.: 1, s.: 157- 174.
ARTUN Erman: (2005). Türk Halk Bilimi, İstanbul, Kitabevi Yay.
BAŞÇETİNÇELİK Ayşe: (2009). Adana Halk Kültüründe Doğum-Evlenme-Ölüm, Adana, Altınkoza Yay.
BORATAV, Pertev Naili: (1973). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
ÇIBLAK COŞKUN Nilgün: (2011). “Mersin’de Doğumla İlgili Âdetlerin Halk Hekimliği Yönünden İncelenmesi”, Lokman Hekim Journal, 1(3), s.: 1-12.
DEMİR Hakkı: (1985). Çüngüş’ün Gelenek-Görenek ve Halk İnanışları, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi-Lisans Tezi.
DERLEME SÖZLÜĞÜ: (1993). Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
DEVELLİOĞLU Ferit: (1992). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, Aydın Kitabevi Yay.
KALAFAT Yaşar - MAKAS Zeynelabidin: (tarihsiz). Karşılaştırmalı Türk Halk İnançları Azerbaycan-Doğuanadolu, Samsun, Eser Matbaacılık.
KALAFAT Yaşar: (1996). İslamiyet ve Türk Halk İnançları, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
KALAFAT Yaşar: (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
KALAFAT Yaşar: (2004). Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm, İstanbul: Yeditepe Yay.
KAYA Ali - AKOL Abdülkadir: (2006). Dicle İlçesi, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi- Lisans Tezi.
ÖRNEK Sedat Veyis: (1971). İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Ankara, Gerçek Yay.
ÖRNEK Sedat Veyis: (1977). Türk Halk Bilimi, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
ÖRNEK, Sedat Veyis: (1979). Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Ankara, Türkiye İş Bankası Yay.
ÖZCAN Sedat: (2000). Diyarbakır Folkloru, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi- Bitirme Tezi
ÖZÇELİK Sadettin - Boz Erdoğan: (2001). Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi