18. Yüzyılda Ukrayna Hakkındaki Osmanlı Sefaretnameleri: Abdülkerim Paşa’nın Rusya Elçiliği (1775-1776)

Osmanlı Devleti önce 1699 Karlofça ve akabinde de 1718 Pasarofça Antlaşmalarından sonra Avrupa devletlerine karşı olan üstünlüğünü kaybettiğini anlamıştı. Bu yüzden Pasarofça Antlaşmasını takip eden dönemde Osmanlıların ikili ilişkilere daha fazla önem vermiş ve Avrupa devletlerine daha fazla elçi göndermeye başlamıştır. Bu artışa paralel olarak, elçilerin veya maiyetlerinin elçilik hakkında yazdıkları sefaretnamelerde de bir artış görülmüştür. Elçiler sefaretname dediğimiz bu hatıratlarında, genelde İstanbul’dan başlayan yolculuklarından, görevli oldukları ülkeye gidinceye değin yolda gördüklerinden ve gittikleri yerlerde müşahede ettikleri şeylerden bahsetmişlerdir. 18. Yüzyılda Rusya’ya gönderilen Osmanlı elçilerinin güzergâhlarında Ukrayna da olduğu için bu eserlerde Ukrayna’nın şehirleri, kasabaları ve köyleri, kaleleri; ülkedeki iktisadi ve ticari faaliyetler, ülkenin idari ve askeri durumu ile sosyal ve kültürel hayatı hakkında da bilgiler bulunmaktadır. Bu eserlerden ilki sefaretle Rusya’ya elçi olan Nişli Mehmet Ağa’nın 1722-1723 yıllarını ihtiva eden Rusya Sefaretnamesi; sonuncusu da 1902 yılını ihtiva eden Turhan Paşa’nın Livadya Sefaretnamesi’dir. Bu iki eser arasında on üç tanede daha Rusya hakkında sefaretname vardır. Bu çalışmada Abdülkerim Paşa’nın Rusya hakkında yazdığı sefaretnamenin Ukrayna hakkında vermiş oldukları bilgiler değerlendirilecek ve üst düzey Osmanlı devlet adamlarından olan sefirlerin kaleminden dönemin Ukrayna’sına dair bir portre çizilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Ukrayna, Osmanlı Elçileri, Rusya Sefaretnamesi, Abdülkerim Paşa

Ottoman Ambassadorial Accounts on Ukraine in the Eighteenth Century: The Case of the Embassy of Abdülkerim Pasha to Russia (1775-1776)

After the Treaty of Karlowitz in 1699 and Passarowitz in 1718, the Ottoman Empire realized that they lost supremacy over the European states. Following the Treaty of Passarowitz, bilateral relations were taken into consideration by the Ottomans and more ambassadors were sent to the European capitals. In parallel with this increase, the number of sefaretnames (ambassadorial account or report), which were written by the ambassadors or their retinues of the embassies also increased. In sefaretnames, the authors described their travels from Istanbul to the capitals to where they were appointed. Though Ukraine was included in the travel route of the ambassadors sent to the Russian Empire in the eighteenth century, the ambassadors wrote in their sefaretnames about Ukraine's cities, towns and villages, fortresses, country's economic and commercial activities, the country's administrative and military situation and social and cultural life. The first of these accounts was the Sefaretname of Nişli Mehmet Aga who was the ambassador to Russia in 1722-1723 and the last account was Turhan Pasha’s Sefaretname of Livadia in 1902. Between these two accounts, there are thirteen ambassadorial accounts of Russia. In this study, the ambassadorial account of Abdülkerim Pasha who served in Russia in 1775-1776 and depicted Ukraine in the eighteenth century from the eyes of an Ottoman statesman was evaluated.

Keywords:

The Ottoman Empire, Ottoman Ambassadorial Account, Ukraine, Sefaretname of Russia, Abdülkerim Pasha,

PDF

___

Afyoncu, E., “Necati Efendi, Tarih-i Kırım (Rusya Sefaretnamesi)”, Unpublished M.A. thesis, İstanbul. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.
Afyouncu, E., “Sefaretnameler”, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Istanbul, (2007), 108-119.
Aktepe, M., Mehmed Emni Beyefendi (Pasa)'nin Rusya Sefareti ve Sefaret-namesi, Ankara: TTK Yayınları. 1974.
Aydın, M., “Livadya Sefâretleri ve Sefâretnâmeleri”, Belgeler, 14/18 (1992), 321-357.
Bay, A., Abdülkerim Paşa'nın Rusya Sefareti ve Sefaretnamesi, Ankara; Gece Kitaplığı. 2014.
Korkut, H.,. “Osmanlı Sefaretnameleri Hakkında Yapılan Araştırmalar”, TALİD ½ (2003), 491-511.
İlikmen, A., “Sefaretname-i Abdülkerim Paşa”, Unpublished M.A. thesis, Kütahya. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2001.
Itzkowitz, N. and Mote, M, Mubadele- An Ottoman-Russian Exchange of Ambassadors, Chicago; University of Chicago Press. 1970.
İyigünler, U., “Mustafa Rasih Paşa'nın Rusya sefareti ve seferatnamesi”, Unpublished M.A. thesis, Kırıkkale. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 1995.
Korkut, H., “Osmanlı Sefaretnameleri Hakkında Yapılan Araştırmalar”, TALİD ½ (2003), 491-511.
Mertayak, A., “Nişli Mehmed Ağa`nın Rusya Sefareti ve Sefaretnamesi (1722-1723)”, Unpublished M.A. thesis, Tokat. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2005.
Şehdi Osman Efendi, Rusya Sefaretnamesi 1757-1758, Haz. Türkan Polatcı, Ankara: TTK Yayınları. 2011.
Süslü, A., “Un aperçu sur les ambassadeurs ottomans et leurs Sefaretname”, TAD 14/25 (1981-1982), 233-260.
Topaktaş, H., Sultan II. Abdülhamid ve Diplomasi. Hüseyin Kâzım Bey’in Diplomatik Seyahatleri (1882-1887), İstanbul: Okur Kitaplığı. 2015.
Topaktaş Üstüner H., “Rus Çarına Livadya'da Hoş-Âmedî: Turhan Paşa'nın II. Nikolay Nezdinde Fevkalade Elçiliği (1898)”, Osmanlı’da Siyaset ve Diplomasi, ed. Mehmet Yaşar Ertaş, Haşim Şahin, Hacer Kılıçarslan, Sakarya: OSARK Yayınları (2016), 241-266.
Unat, F. R., Osmanli Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara: TTK Yayınları. 1987.
Yalçınkaya, M. A., “Kuruluştan Tanzimat'a Osmanlı Diplomasi Tarihi Literatürü”, TALİD (Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi), ½; 423-489. 2003.
Yalçınkaya, M. A., “Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Değeri”, OTAM 7 (1997), 319-338.
Yalçınkaya, M. A., “Osmanli Sefaretnameleri ve Diplomasi Tarihi Bakımından Önemi”, Osmanlı Diplomasi Tarihi: Kurumları ve Tatbiki, ed. M. Alaaddin Yalçınkaya ve Uğur Kurtaran, Ankara Grafiker Yayınları (2018), 11-37.
Yalçınkaya, M. A., “Abdülkerim Paşa (Burnazzade)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, I, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık. 1999.