Birinci Mecliste Bir Muhalif: Mersinli Cemal Paşa

Mersinli Cemal Paşa, Türk askerî tarihinin ünlü simalarındandır. Balkan ve Birinci Dünya Harplerinde cephede mücadelenin içinde yer almıştır. Mondros Mütarekesi’nden sonra Millî Mücadele saflarında yer almasına rağmen İstanbul hükûmetinde Harbiye Nazırlığı görevi yapması Ankara ile ilişkilerini zedelemiştir. İstanbul’un işgalini müteakip İngilizler tarafından tutuklanarak Malta’ya götürülmüştür. Malta dönüşü ise I. TBMM’de Isparta mebusu olarak görev yapmıştır. Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi, savaş meclisi olduğu kadar hükûmet-muhalefet çekişmesiyle de ünlüdür. Bu Mecliste Isparta mebusu olarak bulunan ve muhalefet saflarında yer alan Mersinli Cemal Paşa, bir yıldan biraz daha fazla sürede gerek müşterek çalışmaları gerekse münferit hareketleriyle dikkatleri üzerine çekmiştir. Mersinli Cemal Paşa’nın Meclisteki faaliyetleri dikkatle incelendiğinde nasıl bir siyasi kişilik olduğu daha rahat anlaşılabilir. Bu çalışmanın amacı, askerî hayatı sonrası dönemde siyasi bir kişilik olarak Mersinli Cemal Paşa’yı, özellikle muhalif yönüyle ele almaktır.

A Dissident in The First Parliament: Mersinli Cemal Pasha

Mersinli Cemal Pasha is one of the famous figures in Turkish military history. He took part in the struggle on the front in the Balkan and First World Wars. Although he was in the ranks of the National Struggle after the Armistice of Mudros, the fact that he was the Minister of War in the Istanbul government damaged his relations with Ankara. Following the occupation of Istanbul, he was arrested by the British and taken to Malta. After he returned from Malta, he became Isparta deputy in the 1st Parliament of Turkey. Other than being a council of war, the First Parliament of Turkey is also renowned for a governmentopposition contention. Mersinli Cemal Pasha, who was in this Parliament as the deputy of Isparta in the opposition ranks, attracted attention with his collective and individual actions for a little more than a year. When his activities in the Parliament are examined carefully, it can be seen more clearly what kind of a political figure he was. The aim of this study is to discuss Mersinli Cemal Pasha as a political personality in his post-military years, especially as a dissident.

PDF

___

Emekli Sandığı Arşivi (ESA) Dosya Numarası: A0065485
Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE)
ATASE, İSH, 17-24, D. 34, F. 25-1.
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTEA)
TİTEA, K: 297, G: 6, B: 6.
TİTEA, K: 231, G: 3, B: 3-1.
TİTEA, K: 315, G: 1, B: 1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CBA)
CBA, 01001851/908928.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, İ. DUİT., 156-26.
BOA, BEO., 3901-292525.
BOA, BEO., 4500-337461.
BOA, BEO., 4552-341389.
BOA, BEO, 4593-344453.
BOA, DHR. ŞFR., 596-1.
BOA, DHR. ŞFR., 596-132.
BOA, DHR. ŞFR., 596-133.
BOA, HR. SYS., 302-1.
BOA, İ. DUİT, 9-84.
BOA, İ. DUİT., 9-88/89.
BOA, İ. DUİT., 158-32.
BOA, İ. TAL., 446-37.
BOA, Y. PRK. BŞK., 70-115.
Resmi Yayınlar
Meclisi Mebusan Zabıt Cerideleri.
TBMM Gizli Celse Zabıtları.
TBMM Zabıt Cerideleri.
Gazeteler
Cumhuriyet Gazetesi.
Telif ve Tetkik Eserler
Alkan, N., Üçüncü, U. (2017). Ali Şükrü Bey- Mücadeleyle Geçen Bir Ömür, İstanbul: Kronik
Atatürk, M. K. (1971). Nutuk, C. I, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Atatürk, M. K. (1971). Nutuk, C. II, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Atatürk, M. K. (1971). Nutuk, C. III, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Aybars, E. (2018). İstiklal Mahkemeleri, İstanbul: Doğan Kitap.
Cemal Paşa (2012). Hatıralar, (Yay. Haz. Alpay Kabacalı), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Erman, A. N. (1971). İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri, İstanbul: Temel Yayınları.
Genelkurmay Başkanlığı (1981). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Sina-Filistin Cephesi- İkinci Gazze Muharebesi Sonundan Mondros Mütarekesi’ne kadar Yapılan Harekât (21 Nisan 1917-30 Ekim 1918), IV. Cilt, 1. Kısım, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Genelkurmay Başkanlığı (1986). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Sina-Filistin Cephesi- İkinci Gazze Muharebesi Sonundan Mondros Mütarekesi’ne kadar Yapılan Harekât (21 Nisan 1917-30 Ekim 1918), IV. Cilt, 2. Kısım, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Gökbilgin, M. T. (2011). Millî Mücadele Başlarken- Mondros Mütarekesi’nden Büyük Millet Meclisi’nin Açılmasına, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Hürmen, F. R. (Yay. Haz.). (1993). Bir Devlet Adamının Mehmet Tevfik Beyin (Biren) II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, C. 2, İstanbul: Arma Yayınları.
İnönü, İ. (2014). Hatıralar, (Yay. Haz. Sabahattin Selek), Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kansu, M. M. (2019). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. I, Ankara: TTK Yayınları.
Mutlu, F. (1941). General Cemal Mersinli’yi de Kaybettik, İçel Halkevi Dergisi, 44-45, 1-2.
Renda, M. A. (2019). Günlükler 1920-1950, (Yay. Haz. Aytaç Demirci-Sabri Sayarı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Şimşir, B. N. (1976). Malta Sürgünleri, İstanbul: Milliyet Yayınları.
Tansel, S. (1973). Mondros’tan Mudanya’ya kadar, C. II, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
Türkmen, Z. (2001). Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918- 1920), Ankara: TTK Yayınları.
Türkmen, Z. (2020). Mütareke ve İşgalden Millî Mücadele’ye Mustafa Kemal Paşa 1918-1920, İstanbul: Yeditepe Yayınlar