TUNA BULGAR KENT MİMARİSİ: PLİSKA (681-893)

VII. yüzyılın ilk yarısında Karadeniz’in kuzeyinde devletleşen Büyük Bulgar Kağanlığı’nın aynı yüzyılın ikinci yarısındaki çöküşü, Kağanlık varislerinin dört bir yana göç etmesine sebep olmuştur. Yeni yurt bulma amacıyla başlayan bu göçlerden biri Asparuh Kağan liderliğinde Balkanlara doğru, batı istikametinde gerçekleşmiştir. Aşağı Tuna’nın güney sınırında teşkilatlanan Bulgarlar, iki asır boyunca bu coğrafyaya hükmetmiş ve boy birliğini ihtiva eden Bulgar isminin ülke adına dönüşümünün mimarı olmuşlardır. Balkanlardaki konargöçer Türk kültürünün belirgin izlerini taşıyan ve 680’li yıllarda ilk olarak Bulgarların askerî karargâhı şeklinde kurulan Pliska, sonraki süreçte başkent hüviyeti kazanmıştır. XIX. yüzyılda Bulgaristan’ın doğusunda, Aboba Köyü yakınlarında gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda keşfedilen buluntular ile Pliska’nın muhtemel konumu tespit edilmiştir. Bu tarihten itibaren gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda Pliska’nın mimari unsurlarla birlikte idari ve askerî özellikler taşıyan, ekonomik canlılığa sahip (ticari materyaller, zanaat mamulleri, tarımsal araç-gereçler) bir kent olduğu ortaya çıkmıştır. Göç ettikleri bölgeye eski inanç telakkileriyle yoğurdukları Saltovo-Mayat kültür unsurlarını getiren Bulgarlar, Balkanların yerleşik halklarının da dâhil olduğu bir kent kültürü yaratmayı başarmıştır. Eski bir yerleşim temeline sahip olmayan ve tamamen Bulgarlar öncülüğünde kurulan Pliska’nın mimari yapısı, hem konargöçer şehircilik kültürünün hem de Doğu Avrupa yerleşik şehircilik anlayışının girift bir manzarasını sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tuna Bulgarları, Pliska, Şehircilik, Kent Kültürü, Kent Mimarisi, Danube Bulgarians, Urbanism, Urban Culture, Urban Architecture

URBAN ARCHITECTURE IN THE DANUBE BULGARIA: PLISKA (681-893)

The Great Bulgar Khaganate became a state in the north of the Black Sea in the first half of the 8th century. Its collapse during the second half of the same century, caused the heirs of the Khaganate to migrate to all directions. One such migration began with the aim of finding a new homeland. Therefore, they looked westbound towards the Balkans, under the leadership of Asparuh Kagan. The Bulgars had already been organized along the southern border of the Lower Danube. They had ruled over that geography for two centuries and were the architects behind Bulgaria’s transformation – which had included the tribe union, to the name of the country. Pliska bears distinct traces of the nomadic Turkish culture in the Balkans and was first established as a Bulglar military in the 680s. It eventually became a capital city later on. Archaeologists had pinpointed the probable location of Pliska during excavation work in the 19th century, near the village of Aboba (eastern Bulgaria). Over time, further archaeological digs have revealed that Pliska had architecture, administrative and military buildings, and economic vitality (as a producer of commercial goods, crafts, agricultural tools, and equipment). Bringing Saltovo-Mayaki cultural elements – including ancient beliefs – to the region they migrated to, the Bulgars succeeded in creating an urban culture that included the settled peoples of the Balkans.

Keywords:

Tuna Bulgarları, Pliska, Şehircilik, Kent Kültürü, Kent Mimarisi, Danube Bulgarians, Urbanism, Urban Culture, Urban Architecture,

PDF

___

ALADJOV, A. (2013). “Krumoviyat dvorets v Pliska”. Prinosi kım Bılgarskata arheologiya. VII: 45-56.
ALADJOV, A. (2017). “Rannodrednovekovnata kultura na bılgarskite zemi spored arheologiçeskite danni”. Eziçeska Bılgariya, Vlast i obşestvo. Natsionalen arheologiçeski institut s muzey-BAN: 5-13.
BELYAYEV, E. (1966). Arabı, islam i Arabskiy halafat v ranne srednevekov’ye. Moskva.
BEŞEVLİYEV, V. (1981). Prabılgarski epigrafski pametnitsi. İzd. Oteçestveniya font.
Bulgarica Atlas (2012). Vremya i prostranstvo Bolgarskoy tsivilizatsii. Gl. Red. R. S. Hakimov. Moskva-Kazan.
CURTA, F. (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages. Cambridge: Cambridge University Press.
DONÇEVA PETKOVA, L. (2000). “Ortaçağ Bulgaristan’ında Runik İşaretler ve Birleşmeler”. TDAY-Belleten. 48: 175-182.
ESİN, E. (1968). “Orduğ (Başlangıçtan Selçuklulara Türk Kağan Şehri)”. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi. 10: 135-215.
GEORGIYEV, P. (2003). “İztok’t na Aboba-Pliska”. Pliska-Preslav. 9: 168-180.
GEORGIYEV, P. (2018). “Pliska-Yeziçeskoto sredişe na Bılgariya prez IX vek”. Pliska-Preslav. 13: 21-80.
GEORGIYEV, P. (1992). “Vodosnabgyavane i kanalizatsiya v dvortsoviya tsentıt na Pliska”. Pliska-Preslav. 5: 77-104.
GEORGIYEV, P. (2015). “Zaslugata na Karel Şkorpil za otkrivaneto na Pliska i za nyakoi negovi interpretatsii”. Pliska-Preslav. 11: 13-20.
GEORGIYEV, P. - İ. STANISLAV (2015). “Vıtreşnoto zemleno ukreplenie na Pliska (Krayat na VIII-naçaloto na IX v.)”. Pliska-Preslav. 11: 49-90.
GRIGOROV, V. (2015). “Keramiçen kompleks ot Pliska”. Pliska-Preslav. 11: 115-148.
HALİKOV, A. (1976). “İstoriya izuçeniya Bilerogo gorodişa, ego istoriçeskaya topografiya”. İssledovaniya Velikogo goroda. Moskva Nauka: 5-63.
HENNING, J. (2012). “Pliska, Early Medieval Bulgaria and the Hungarian Raids at the Balkans: Some Archaeological Considerations”. Questiones Medii Aevi Novae. 17: 1-12.
HEINSOHN, G. (2015). Bulgaria’s Early Medieval Capitals of Pliska and Preslav: Were They Really Built to Resemble 700 Year Older Roman Cities?. Poland.
Hristomatiya po İstoriya na Bılgariya. Ranno Srednovekovie (1978). Red. Cıstaviteli P. Petrov i V. Gyuzelev, T. I. Sofiya.
KARATAY, O. (2018). “Tuna Bulgarları”. Doğu Avrupa Türk Tarihi. (ed. O. Karatay-S. Acar). İstanbul: 273-294.
Kâşgarlı Mahmud (2015). Divanu Lügati’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin (Dîvânu Lugâti’t-Turk, Introduction-Text-Translation-Notes-Index). (hzl. А. Ercilasun-Z. Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MİHAYLOV, S. (1955). “Arheologiçeski materiali ot Pliska”. İAİ. 20: 80-83.
MİYATEV, K. (1965). Arhitekturata v srednovekovna Bılgariya. Sofiya.
NADIROVA, H. (2010). “Hazaro-Bulgarie traditsii v gradostroitel’stve Voljsko-Kamskoy Bulgarii”. Teoriya i istoriya arhitekturı,restavratsiya i rekonstruktsiya istoriko-arhitekturnogo naslediy. İzvestiya KazGASU. II/14: 20-31.
Nikephoros Patriarch of Constantinople Short History (1990). Text, Translation and Commentary by C. Mango. Washington.
OVÇAROV, D. (1985). “Ukrepitelnite c’orıjeniya na Pliska i Preslav (prouçvaniya i rezultati)”. Pliska-Preslav. 4: 5-6.
ÖGEL, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş. Türklerde Köy ve Şehir Hayatı (Göktürklerden Osmanlılara). C. I. Ankara.
PLETNEVA, S. (1992). “Stratigra fiziçeskie issledovaniya Pliski (Rabotı Sovetskogo otrada 1977-1980 gg.)”. Pliska-Preslav. 5: 34-63.
RAŞEYEV, R. (2006). “Pervoe Bolgarskoe tsartsvo na Dunaye”. İstoriya Tatar s drevneyşih vremen v semi tomah Voljskaya Bulgariya i Velikaya step’. 2: 48-59.
RAŞEYEV, R. (1981). “Zemlenata ukrepitelna sistem ana Pırvogo bılgarsko tsarstvo”. Pliska-Preslav. 2: 99-103.
RAŞEYEV, R. (2001). Prabılgarite i Bılgarskoto hanstvo na Dunav. Sofiya.
Reşidüddin Fazlullah el-Hemedani (1373). Camiü’t-Tevarih. (hzl. Muhammed Ruşen-Mustafa Musevi). C. I. Tahran: Neşrü’l-Berz
ŞKORPIL, K. (1905). “Ukrepleniya Abobskoy ravinı”. İRAİK. 10: 30-61.
TEKİN, T. (1987). Tuna Bulgarları ve Dilleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Theophanes (1982). The Cronicle of Theophanes the Conffesor. (çev. H. Turtledova). Univesity of Pennsylvania Press.
TOTEV, T. (1981). “Prabılgarski metalii amuleti ot Preslav”. Pliska-Preslav. 2: 182-186.
UYDU YÜCEL, M (2022): “Omurtag Han”. Cumhuriyetin 100. Yılında 100 Türk Büyüğü, Devlet Adamları 2. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları: 170-201.
VAKLINOV, S. (1981). “Dvortsovite tsentrove v Pliska i Preslav”. Pliska-Preslav. 2: 133-137.
VAKLINOV, S. (1977). Bılgarsko istoriçesko drujestvo. İzd. Nauka i izkustvo.
VAKLINOV, S. (1977a). Formirane na staro-bılgarskata kultura V-XI vek. Sofiya.
ZLATARSKİ, V. (1970). İstoriya na blgarskata dırjava prez srednite vekove. Sofiya.
RAŞEYEV, R. - Ya. DIMITROV (1999). “Pliska-100 Years of Archaeological Excavations”. Erişim Tarihi: 11.06.2022. http://www.kroraina.com/pliska/pl_3_2.html
TOTEV, B. - G. ŞKUNDIN (1969) “Pliska”. Bol’şaya rossiyskaya entsiklopediya. Erişim Tarihi: 11.06.2022. https://bigenc.ru/archeology/text/3145632