Tatar Halk Destanı İdegey'de Geçiş Dönemleri

Destanlar, hem tarih, hem de fikir ve sanat bakımından büyük önem taşırlar. Tatar halkının yüzyıllardır süregelen sosyal ve kültürel hayatını, dünyayı görüşünü, inancını tüm Türk dünyasına ortak olan motifler vasıtasıyla yansıtan İdegey destanı da Tatar halkının umutlarını, yaşam tarzını, törenler ve örf adetlerini tasvir etmekle, başka birçok Türk boyunun gelenek göreneklerine de önemli yer vermektedir. Bu doğalda, çünkü destan çeşitli boyları ve milletleri kendi bünyesine toplayan Altın Urda devleti tarihini yansıtmaktadır. Ayrıca, İdegey destanında insan hayatının en önemli anları olarak ifade edebilece-ğimiz ve insanlara genellikle bir öncekine nispetle yeni statüler kazandıran doğum, ev-lenme ve ölüm gibi geçiş dönemleri özel yer almakta ve kahramanların kişiliğini dolayısıyla açmaya yardım etmektedirler. En ilginç olanı da, İdegey destanında bu merasimler içinde biz Tuktamış hanı da, İdegeyi de bir hükümdar veya bir emir olarak değil, aile başına geçmeye hazırlanan sıradan bir delikanlı veya çocuk sahibi olma sevincinden şaşkın kalan bir baba olarak tanımaktayız. Belirsiz kalan bir yıravın (ozanın) Tuktamış hanın ve İdegeyin kişiliğini törenler ve örf-adetler sırasında ustalarca canlı bir şekilde göstermiş olması destanın en büyük kazançlarından biri olarak sayılmaya değerdir. Bugün de birçok Türk boyu için ortak olan tören, adet, gelenek ve inançların İdegey destanında bir araya gelmesi büyük Türk Dünyasının tarihi birlik ve bütünlüğünün daha bir göstergesidir.

Anahtar Kelimeler:

Tatar, Altın Urda, folklor, destan, gelenek.

Transitional Periods in the Tatar Folk Epic Idegey

Epic takes a special place in world culture when it comes to learning and understanding history, philosophy, and aesthetics of any nation. By the themes that are common to the whole Turkic world, the heroic epic Idegei depicts social, cultural, and religious life of Tatars. This epic reflects all the dreams, hopes, traditions, customs, and government system of Tatars and of many other Turkic peoples that had all lived in one state- Golden Horde- for three centuries. Important transitional periods in a persons life such as birth, marriage, and death are pictured brightly in this epic. They are crucial in understanding human values of the main characters of Idegei. In conclusion, it is worth mentioning, that the traditions and customs gathered in the epic are common for many Turkic peoples. It is another proof that the great Turkic world has been historically united.

Keywords:

Tatar, Golden Horde, folklor, epic, tradition.,

PDF

___

Akçin, A. (2002), H.A.Arğınbayev. Kazak Halkmda Aile ve Nihal). Biünae Çalışması (ya— yımlanmamış), Muğla, Muğla Üniversitesi Basımevi.
Akmataliyev, A. (2001), Kırgız Fal/(alam ae Tarihi Kahraman/ar; Ankara, Atatürk Kültür '
Merkezi Başkanlığı Yayınları. Altay Design: Maaılay Kara. (1999), Hazırlayan: Emine Gürsoy-Naskali, İstanbul.
Ayva, S. (2002), “Türk Kültüründe Gelinler ve Ocak”, Argüman Atayırrda Türk Düfgya- rz, İstanbul, Ekim.
Bayazitova RS. (1992), Gamemeü Ö,: Taya Qazan.
Busıygin E.P., Zorin N.B., Zorina LI. (1980), Kankaya ıelıkaya reaya Camp/6631143311, Kazan. '
Ergun, M. (1998), Alıp Mama“, Ankara.
Fahretdinev, R. (1993), Beggar ee Kazaa Terek/ere, Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı.
Günay, Ünver- Güngör, Hanın. (1997), ' Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tari/Ji,
Ankara, Ocak Yayınları. İdegey Devam, Hazırlayan Dr. Rüstem Sulu, Ankara, Türksoy Yayınları. İnan, A. (1976), Erki Türk Dini Tarihi, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
İnan, A. (1987), Makaleler ae İncelemeleri C. 1. Ankara.
İnan, A. (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, TTK Basımevi.
Karadavut, Z., Aksoy, M (2001)“Kırgız gelenekleri ve Abramzon”, Tür/%- Yürdrı, 21 (171), Kasım.
Karakuzova,]., Hasanov, M. (1993), Karam; Kaşabrqu Kır/fan, Almatı, Yevraziya.
“Manar”. S.Orozbakov’un Varyantı. (1980), Frunze, Kırgızstan.
Muratoğlu, M., Kalafat, Y. (1996), Özbekiüaa-Aaadala Karşılaştırmalı Türk Halk İnanç/an, İstanbul.
Ögel, B. (1993), Türk Mitalğiri. C.1., Ankara.
Roux, Jean—Paul. (1998) Türklerin ee Mage/ların Erki Diaz', Çeviren A.Kazancıgil, İkinci Baskı, İstanbul.
Santur, Meltem Cingöz. (1997),““Anad01u’nun Bazı Yörelerinde Gerdek Sabahı Gelinle
Ilgili Adet ve Uygulamalar Uzerine Bir Atlas Denemesi”, V. Miller/emmi: Türk Halle Kültürü Kongreyi Gelene/Ea Görenek Inançlar Sekıgyaa Bildirileri, Ankara. Serkina, G. (1997), “Geçiş Ritüellerindeki Benzerlikler”, Ulmlarararı 4. Türk Küfrün?
Kongresi Bildirileri, 4—7 Kasım, Ankara. Sultangareyeva, R (1994), Baghrıkgjı Suadebae-Obgadevgy Fel/eler, Ufa, İzdatelstvo UNTS RAN.
Tağı, Gülşah. (2004), Kazak Türk/en'mle Eelenfae Geleneği, Büz'rme Çalışmam (yayımlanma- mış), Muğla, Muğla Üniversitesi Basımevi.
Tanyu, H. (1986), Alarak/Etan önce Türklerde Tek Tam inancı, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
Tarhan, Taner. (1969), “İskitlerin Dini İnanç ve Adetleri”, Tarih nagra, İstanbul.
Tatar Epey. Darramıar (2004), Kazan.
Tatar Haag İma. Darfaaaar. (1984), Kazan.
Tatar Mylar; (1996), Berençe Kitap, G.Gıylmanov Hikayelevende, Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı. '
Tatar Ire/me}? Ari/afŞrm Sig/g3, (1977, 1979), Öç Tomda. I, II. Tom, Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyau.
THEMA MROUSSE, Temari/% Amik/gpm; (1993—94), Sanat ve Kültür: Türk—İslam:
Edebiyat, Arkeoloji, Sanat Tarihi, Müzik ve Dans, Sinema, Medya, Istanbul, Millgjıet. Turan, O (1980), “Selak/ı; Tarihi ve Türk İdam Medenğfetı”, s. 3 bs, İstanbul.
Valeyeva-Suleymanova, G. (1997), “Tipologiya Vzaimodeystviya Hudojestven'noy
Kultun _Tatar v_ Sisteme 'Vostok—Zapad”, Tatmin Zwaşdngf Çat Tatara—kep: İstarjz', ' Kazan, Institut Istotii ANT, “Master—Lam”. Yıldız, N. (1995), Marta: dmtgnr ve szz Kültürü ile İğgz'b' Tüpü ve Tab/iller, Ankara.