Çar I. Petro’dan (1672-1725) bu yana sıcak denizlere inmeyi dış poli- tikasının başlıca hedefi olarak belirleyen Rusya, bunun için öncelikle Güney Kafkasya’ya sahip olmak gerektiğinin farkındaydı. Fakat karşı- sında bölgenin belli alanlarına hakim Osmanlı ve İran gibi güçlü rakip- leri vardı. Buna rağmen I. Petro’nun başlattığı güneye inme politikası ondan sonraki çarların da asıl hedefi olmuş, aradan yüz yıl geçmeden Güney Kafkasya’nın tamamı Rusya’nın hakimiyetine girmiştir. Coğrafi yerleşimine göre Güney Kafkasya’da bulunan Azerbaycan, Çar I. Alek- sandr döneminde işgal edilmiştir. Bu yüzden bu çalışmada Çarlık Rus- ya’sının Azerbaycan’daki işgalcilik faaliyetleri ve bunun sonucunda meydana gelen Rus-İran çatışmaları, dönemin Rus kaynaklarına da- yanılarak değerlendirilmiştir. Dolayısıyla yayınlanmış arşiv vesikaları, hatıralar, gezi notları ve tarih kitaplarında anlatılanların, Rus siyase- tinin özelde Azerbaycan hanlıklarına, genelde ise Güney Kafkasya’ya bakışının öğrenilmesi açısından önem arz ettiğini düşünmekteyiz.