19. YÜZYIL GEÇ DÖNEM OSMANLI MEZAR TAŞLARININ TRABZON KÜÇÜK İMARET MEZARLIĞI ÖRNEĞİ ÜZERİNDEN İNCELENMESİ
Kökeni inançlara dayanan mezar taşları, yapıldıkları dönemin, çevrenin, inançların, geleneklerin ve sanat anlayışının ortak ürünü olarak tarih ve kültür mirasımızın önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Döneminin sanat anlayışı yanında tarihi birer belge olarak, isimler, unvanlar, meslek grupları, ölüm nedenleri gibi çeşitli konular hakkında da somut bilgiler vererek sosyo-kültürel açıdan zengin içerikleriyle dikkat çekmektedir. Çevresel koşullar ve diğer olumsuz şartlardan dolayı kolay tahribata uğrayan, her geçen gün hızla azalan ve yok olan mezar taşları, daha önce yaşanmış hayatların birer vesikası olup Türk sanatının da en küçük anıtlarını temsil etmektedir. Türklerde mezar geleneği ise Türk tarihinin başlangıcından bugüne kadar kesintisiz devam etmiştir. Çalışma kapsamında Trabzon merkezde bulunan Küçük İmaret Mezarlığında yer alan 19. yüzyıla ait Osmanlı mezar taşları, bütün yönleriyle tanıtılarak Sanat Tarihi çerçevesinde değerlendirilmiştir. Kültürel mirasımızın önemli bir parçası olan bu eserler belgelenmeli ve daima korunmalıdır.
Çalışmada seçilen bölgenin mezarlığındaki örnekler kadın ve erkek mezar taşları olarak iki grup halinde sınıflandırılarak tanıtılmıştır. Değerlendirme ve sonuç kısmında ise 19. yüzyıl mezar taşlarının malzeme, form, teknik, işleniş ve süsleme özellikleri irdelenmiştir. Aynı yüzyılda mezar taşlarında görülen başkent İstanbul üslûbunun seçilen bölgede olduğu gibi benzer biçimde uygulandığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı, Trabzon, Mezar Taşı, Bezeme, 19. Yüzyıl
___
- Albayrak, Hüseyin (1998), Trabzon İmaret (Hatuniyye) Külliyesi, Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
- Bacque, Jean-Louis, Grammont, Laqueur, Hans Peter, Vantin, Nicholas (1990), “Les Cimetieres Ottomans Comme Source Historique. Methodologie et Possibilites des Traitement par L’Informatique/ Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları”, Erdem, 6/16, 177-214.
- Bal, Mehmet Akif. “Trabzon’da Yok Olan Tarihi Müslüman Mezarlıkları ve Bunların Trabzon Şehir Kültürüne Etkileri”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu, C. II, 687-710.
- Balta, Nevin (2014), Anadolu Kadın Başlıkları, Ankara: Erek Matbaacılık.
- Bahar, Hasan (2015), “Avrasya’da Ölüm ve Türklerde Mezar Kültürü”, Aile Yazıları 8. (Ed. Saim Sakaoğlu, Mehmet Aça, Pervin Ergun), Ankara: Başak Matbaa, 273-294.
- Belge, Hatice (2018), Trabzon Mezarlıkları ve Mezar Anıtları (1926-2018), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Çal, Halit (1999), “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler, (28–30 Mayıs 1999), İstanbul, 2000, s.206-225.
- Çal, Halit (2007) “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XXX (2007), s. 307-395
- Çetin, Ö. Hakan (2004), “17. Yüzyıla ait Kıyafet Albümlerinde Kadın Giyim-Kuşamı Tarihin ve Tarihçinin İzinden” Kazım Yaşar Kopraman Armağanı (Ed. Hakan Çetin), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 261-296.
- Edhem, Halil (2001), Trabzon’da Osmanlı Kitabeleri, (Haz. İsmail Hacıfettahoğlu), Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
- ELDEM, Edhem (2005), İstanbul’da Ölüm Osmanlı İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
- Emecen, Feridun (2009), “Selim I” TDV İslâm Ansiklopedisi, C.36, İstanbul, 407-414
- Eren, Sevinç (2018), “Trabzon Tavanlı Camı Haziresi 19. Yüzyıl Kadın Mezar Taşları”, Türk Dünyası / Dil ve Edebiyat Dergisi, 46, 91-122.
- Eren, Sevinç (2012), “Trabzon Gülbahar Hatun Camii Haziresindeki Erkek Mezar Taşları, Dini Araştırmalar Dergisi, 14/40, 222- 246.
- Eren, Sevinç (2011). Trabzon İli Gülbahar Hatun ve Tavanlı Camii Hazireleri İle Küçük İmaret Mezarlığı’ndaki Mezar Taşları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Goloğlu, Mahmut (2000), Trabzon Tarihi Fetihten Kuruluşa Kadar, Trabzon: Serender Yayınları.
- İşli, İ. Necdet (2009), Osmanlı Serpuşları, İstanbul: Ebru Matbaacılık.
- Karpuz, Haşim (2018), Trabzon Merkez ve İlçelerindeki Önemli Tarihi Yapılar, Ankara: TTK.
- Koçu, Reşad Ekrem (1969), Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
- Küçük, Abdurrahman ve Alparslan, Mehmet Küçük (2019). “Türkistan’dan Türkiye’ye Alevîlik-Bektaşîlik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım)”, Alevi Çalıştayları Nihai Rapor Devlet Bakanlığı, Ankara: 87-178.
- Lowry, Heath W (2010), Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi 1461-1583, (Çev. Demet Lowry, Heath W. Lowry), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
- Lowry, Heath W. Ve Emecen Feridun (2012), “Trabzon” TDV İslâm Ansiklopedisi, C.41, İstanbul, 296-301.
- Öztürk, Temel (2015), “1918 Numaralı Kadı Siciline Göre 18. Yüzyılda Trabzon’da Giyim-Kuşam Kültürü”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 18, 9-28.
- Salman, Fikri (2013), Türklerde Kıyafet Biçimleri, Başlangıcından Anadolu Selçuklularının Sonuna Kadar, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları
- Sümerkan, M. Reşat (1998), Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları, Trabzon: Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
- Tuluk, Ömer İskender (2010), İmâret-i Hatuniye’den Atapark’a: Trabzon’da Kamusal Alan Dönüşümüne Erken Bir Tanıklık, Trabzon Kent Mirası Yer-Yapı-Hafıza, İstanbul: Klasik Yayınları.
- Usta, Veysel (2019), “Şehzade Süleyman’ın (Kanuni) Trabzon’da Doğduğu Ev Meselesi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 13/26, 397-414.
- Yüksel, Murat (2000), Trabzon’da Türk İslam Eserleri ve Kitabeler, C.I, Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
- https://www.trabzonof.com/trabzon-of-koyleri-mahalleleri/saracli-halman-koyu/
- ISSN: 2458-7680
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Karadeniz Teknik Üniversitesi