H.1261/m.1845 Tarihli Muhasebe-i Evkâf-ı Hümâyun Defteri’ne Göre Diyarbekir Vakıfları

Osmanlı Devleti’nin sosyo-ekonomik yapısında önemli bir yer işgal eden vakıflar sayesinde, Devletin hazinesinden herhangi bir ücret çıkmaksızın tebaanın eğitim, barınma, sağlık, ibadet, yiyecek ve içecek gibi daha birçok ihtiyaçları giderilmekteydi. Böylesine önemli bir yer teşkil eden vakıf müessesenin gelir ve giderleri, hayır sahibi insanların vakfettikleri menkul-gayrimenkul mal ve eşyalardan karşılanmaktaydı. Bu çalışmada Tanzimat’ın ilanını müteakip h.1261/m.1845 yılında Diyarbekir’de yer alan 81 vakfın gelir-gider muhasebeleri, vakfın türüne göre (cami, mescit, evladiyet, medrese, su, kütüphane, türbe) ayrı başlıklar altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Diyarbekir, Evkâf Defteri, Vakıf, Muhasebe.

Diyarbekir Waqfs According To The Accounting Register Of The Imperial Awqaf Of 1845

Many peoples’ needs such as education, accommodation, health, worship, food and drink, etc. were met without any payment from the treasury of the state thanks to the waqfs which had an important position in the socio-economic structure of Ottoman Empire. Income and expenses of the foundation institution, which was so important, were covered by movable-real estate properties and goods donated by charitable people. In this study, income-expense accounts of 81 foundations in Diyarbekir in h.1261/m.1845, following the proclamation of Tanzimat, have been examined under separate titles according to the type of waqfs (mosque, prayerroom, offspring, madrasah, water, library, tomb).

Keywords:

Ottoman Empire, Diyarbekir, Waqfs register, Waqf, Accounting.,

PDF

___

Evkaf Defterleri (EV.d.,) Defter No: 12663.
Evkaf Defterleri (EV.d.,) Defter No: 19133.
Diyarbekir Şeri’yye Sicili (D.Ş.S.), Defter No: 352.
Akgündüz, A. (1996). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Baltacı, C. (2010). İslâm Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Barkan, Ö. L. (1980). Şer’i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar. Türkiye’de Toprak Meselesi içinde (209-230). Gözlem Yayınları.
Barkan, Ö. L. (1942). Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler. Vakıflar Dergisi, 2, 279-386.
Bayraktar, H. (2014). Ayntâb Vakıfları, Sage Yayınları.
Berki, A. H. (1957). İslâm’da Vakıf: Sahîh ve Gayr-i Sahîh Nev’ileri I. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI (1-4), 19-26.
Berki, A. H. (1964). Vakıflar ve Vakıfların Şartları. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi. III (2-3), 44-47.
Genç, M. (2014). Klasik Osmanlı Sosyal-İktisadi Sistemi ve Vakıflar. Vakıflar Dergisi, 42, 9-18.
Günay, H. M. (2012). Vakıf. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (c.42, 475-479). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Hatemi, H. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Vakıflar. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (1657-1678). İletişim Yayınları.
İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), R. Sezer. (Çev). Yapı Kredi Yayınları.
Kayaoğlu, İ. (1975). İslam'da Vakfın Amacı ve Vakıf Çeşitleri. Diyanet İlmi Dergi, XIV(4), 251- 255.
Köprülü, M. F. (1983). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kütükoğlu, M. S. (2018). Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Mehmed Salahi Bey. (1313). Vakf. Kamus-ı Osmani içinde (c.3-4, 630) Mahmud Bey Matbaası.
Ömer Hilmi Efendi (1307). Ahkâmü’l-Evkaf, İstanbul: Matbaa-i Amire.
Önkal, A. ve Bozkurt, N. (1993). Cami. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (c.7, 46-56). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztürk, N. (1992). Batılılaşma Döneminde Başlatılan ve Vakıfların Çözülmesine Yol Açan Bir Uygulama. Diyanet İlmi Dergi, C. XXVIII(4), 29-36.
Öztürk, N. (1995). Evkāf-ı Hümâyun Nezâreti. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (c.11, 521-524). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztürk, N. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztürk, N. (2005). İslâm ve Türk Kültüründe Vakıflar. Vakıflar Dergisi. 29, 7-20.
Pedersen, J. (1979). Mescid. İslam Ansiklopedisi içinde (c.8, 1-71). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Solak, İ. (2002). 16. Yüzyılda Maraş Kazâsı Vakıfları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8, 271-288.
Yediyıldız, B. (1986). Vakıf. İslam Ansiklopedisi içinde (c.13, 153-172). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.