"Balbal" Sözcüğüne Artsüremli Bir Bakış

Hun ve Göktürk dönemlerinden beri “balbal” sözcüğü kullanılmaktadır. Balbal Türk kültürünün önemli maddi miraslarındandır. Bugüne kadar balbal sözcüğünün gerçek anlamı tam olarak açıklanamamıştır. Sözcüğün Moğolcadan Genel Türkçeye geçtiği görüşü hakimdir. “Balbal” sözcüğünün herkesçe bilinen anlamının nasıl oluştuğu ve sözcüğün artsürem içerisindeki ses değişimleri çalışmamızın temelini oluşturmaktadır. Ses değişimlerini artsürem içinde değerlendirdiğimiz “balbal” sözcüğünü etimolojik açıdan yeni bir okuma ile anlamlandırma önerisinde bulunuyoruz. Balbal sözcüğünün basit bir sözcük olmadığını, bir ikilemenin kalıplaşmasıyla ortaya çıktığını ve Genel Türkçeye ses değişimi olmadan Çuvaş lehçesinden geçmiş olduğunu belirtiyoruz. Buna bağlı olarak balbal sözcüğünün Genel Türkçede; “başbaş / baş-baş” şeklinde okunup anlamlandırılabileceğini ileri sürüyoruz. Bu sayede “balbal” sözcüğünün anlamındaki bulanıklığın giderileceğine inanıyoruz. Sözcüğün Genel Türkçedeki “baş” sözcüğü ile yorumlanması, tarihi sözcüğün gerçek anlamına yaklaşılmasında bir adımdır. Etimolojik olarak incelenen sözcüğün, arkeoloji ve tarih çalışmalarında da faydalı olmasını umuyoruz.

Anahtar Kelimeler:

balbal, dikili taş, heykel, taş heykel, etimoloji

A Diachronic View to Word "Balbal"

The word “balbal” has been used since Hun and Göktürk eras. Balbal is one of the important concrete legacies of Turkish culture. Until now, the true meaning of the word balbal has not been fully explained. The idea that the word has passed from Mongolian to general Turkish is dominant. The main basis of this study is that how the popular meaning of “balbal” has been formed and the word sound changes in diachronie. We suggest a sense of new reading and interpreting in terms of etymology for the word “balbal” which we peruse sound changes in diachronie. We state that it is not a simple word but a formation of reduplication and it has passed from Chuvash dialect to general Turkish without sound change. Consequently, we claim that the word balbal can be read and interpreted in the form of “başbaş” / “baş-baş” in general Turkish. In this way, we believe that the blur in the meaning of the word “balbal” will be vanished. The interpretation of the word “baş” in general Turkish is a step in approaching the real meaning of the historical word. We hope that the word we have studied in terms of etymology will also be useful in archeology and history studies.

Keywords:

balbal, stele, statue, stone sculpture, etymology,

PDF

___

Akar, Ali (2010), Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul Altınkaynak, Erdoğan (2008), Deşt-i Kıpçak Balbalları, Turkish Studies, International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3 / 4 Summer Arslan, Aslı Sağıroğlu (2017), “Taşlar Konuşur”:Türk Mezar Taşlarının Biçim Dili, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 6/3, s.1923-1937, Türkiye Belli, Oktay (2003), Türk Dünyasında Taş Heykeller ve Balballar, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, TÜBA-AR VI Bozkurt, Fuat (2000), Türkiye Türkçesi, Hatiboğlu Yayınları, Ankara Caferoğlu, Ahmet (1984), Türk Dili Tarihi, Enderun Kitapevi, İstanbul Ceylan, Emine (1997), Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara Dağı, Fahri (2015), Balbal Dikme Geleneğine Anadolu’da Bir Örnek: Hz. Ökkeş Balbalları ve Balballar Üzerine Yeni Bir Yaklaşım, International Journal Of Eurasia Social Sciences, Vol: 6, Issue:20 Ergin, Muharrem (1998), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul Gülensoy, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara Grönbech, K. (2011), Türkçenin Yapısı, ( Çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara Komisyon (2005), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara Orkun, Hüseyin Namık (2011), Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara Tekin, Talat (2010), Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara Vardar, Berke (2007), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul Yavuz, Serdar ve Telli, Burak (2013), İç Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6