İslâm Düşüncesinin İlk Özgürlükçü Hareketi Mu’tezile'nin “Kader” Anlayışı
slâm düsünce tarihinde kaderle ilgili tartısmalar hicri birinciyüzyılın ikinci yarısından itibaren; çok erken bir dönemdeortaya çıkmıstır. Kader konusunun hem siyâsî, hem de itikâdîyönleri bulundugu için her dönemde düsünürlerin ve arastırıcılarındikkatlerini çekmistir. Biz bu makalemizde bu tartısmalarınortaya çıkısı ve arkaplanı üzerinde durmayacak; konuyabazı Mu’tezile kelamcılarının kavramsal tahlil ve yorumlarınıvererek, geleneksel Sünnî anlayıslardan farklı yaklasımlarınıaçıklamaya çalısacagız. Arap dilinde “kader” ve “kudret” sözcükleriaynı kökten gelmekte, fakat Mu’tezile kelamcıları, ilâhîadaleti ve insan sorumlulugunu temellendirmek için bu sözcügüdegisik, hatta birbirlerine zıt anlamlarının da bulundugunu hesabakatarak açıklamıslardır.
___
- Abdulkerim Osman, Nazariyyetu't-Teklif, Mısır 1317 h..
- Adam, Hüdâverdi, Muhyiddîn b. el-Arabî’ye Göre Kaza ve Kader, Sa- karya 1998.
- Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelâmî Problemle- re Etkileri, Birleşik Yay. İstanbul 1992.
- Akbulut, Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri, AÜİFD., Ank. 1992, Sayı:33.
- Atay, Hüseyin, İslâmın İnanç Esasları, Ank. 1992.
- Atay, Hüseyin, Kur’ân’a Göre İman Esasları, Ankara1972
- Bâkıllânî, Kâdı Ebu Bekir el-, et-Temhid (Temhîdu’l-Evâil ve Telhîsu’d- Delâil,, (Yay.: Mekârisi), Beyrut 1957.
- Cârullah, Zühdî Hasen, el-Mu’tezile, el-Mektebetul Ehliye, (II. Bs.) Beyrut 1974 ve Beyrut 1990.
- Değîm, Semih, Felsefetu’l-Kuder fi’l-Fikri’l-Mu’tezile, (II. Bs.) -Dârû’t- Tenvîr, Beyrut 1985.
- Eş’arî, Ebu’l-Hasen el-Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’h-tilâfu’l-Musallîn, (Thk.: M. Abdulhamid), Şam 1994.
- Fîruzâbâdî, Mecduddin Ebu Tâhir Muhammed b. Yâkub, el- Kâmûsu'l-Muhît, Beyrut 1413/1913.
- Gardet, Louis ve Anawati, George, Felsefetu'l-Fikri’d-Dînî, (çev.: Şeyh Subhî Sâlih ve Ferid Cibr), Beyrut 1967.
- Hevârizmî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer el-, el-Keşşâf ‘an- Hakâiki Ğavâmizi’t- Tenzil ve‘Uyûni’l- Ekâvil fi Vücûhi’t-Te’vil, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, tsz. İbn Ebi'l-Hadid, Şerhu Nehci'l-Belâğa, Beyrut: Daru’l-İhyâi’t-Turâsi'l- Arabî, tsz., c.VI. İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, Beyrut /1955, Beyrut 1412/1912, XI/209.
- Kâdı Abdulcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî, el-Muhît bit-Teklif, (Thk.: Josef Hopen), II.bs., Beyrut 1965. ---------, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, (Thk.: Abdülkerim Osman), I. Bs.,
- Mektebetü’n-Nahdâ, Kahire 1965. ---------, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, Kahire 1960-1965, VIII/283. ---------, el-Muhît bi’t- Teklif (Thk.: Josef Hopen), 2. Bs., Beyrut 1965; ---------, Müteşâbihul-Kur’ân, (Thk.:Adnân Zerzûr), Kahire 1960;
- Kâsım b. Muhammed b. Ali, el-Esâs li Akâidi’l-Ekyâs, (Thk.: A.Nasri Nâder), I. Bs., Dâru’t-Tâlia, Beyrut 1980.
- Mac Donald, Kader md., MEB. İslâm Ansiklopedisi. VI/42; Mahmud Kâmil Ahmed, Fi Tefsîri’l-Mu’tezile li’l-Kur’âni’l-Kerim, Bey- rut 1983.
- Öner, Necati, İnsan Hürriyeti, Ankara 1995.
- Şeyhzâde, Abdurrhînm b.Ali, Nazmu'l-Ferâid ve Cem'ul-Fevâid, Mısır h.. Tunç, Cihat, Sistematik Kelâm, Kayseri 1994.
- Umâra, Muhammed, el-Mu’tezile ve Müşkiletü’l-Hürriyeti'l-İnsanîyye, I. Bs., Beyrut 1972.
- Watt, W. Montgomery., Hür İrâde ve Kader, (Çev.: Dr. Arif Aytekin), İstanbul 1996..
- Yemânî, Şeyh Sâlih el-Mukbilî el-, el-İlmu’ş-Şâmih fî Îsâri’l-Hakki ale’l-âbâi ve’l-Meşâyıh, Kahire 1318 h.
- ISSN: 1304-4524
- Yayın Aralığı: 2
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi