Halîfe Sözcüğü Bağlamında Kur’ân’da Hilâfet – Muhâlefet Münasebeti

Hilâfet ile muhâlefet kavramlarının hem etimolojik hem de semantik açıdan halîfe kavramıyla bir yakınlıkları söz konusudur. Ancak öyle olmakla birlikte bunlar kavram olarak birtakım farklılıklar göstermektedirler. Hilâfet, bir yönetim ve idare etme biçimini ifade ederken muhâlefet de bir karşı koyuş, itiraz ve reddetme anlamlarına gelmektedir. Hilâfet müessesesinin halifenin icra alanını oluşturması, muhâlefetin tamamen bunların dışında kaldığını göstermemelidir. Her ne kadar zihnen hilâfetin pozitif, muhâlefetin de negatif bir çağrışım yapması söz konusu olsa da durum her zaman böyle değildir. Amaç ve hedefine uygun hareket edilmediği takdirde hilâfette, negatif sonuçlar ve olumsuz gelişmeler olabileceği gibi, ilahi ilkelere muvafık olarak icra edilen bir muhâlefet de pozitif ve olumlu gelişmelerin doğmasına sebep olacaktır. Dolayısıyla bunların herhangi bir değer kazanması kendilerinden çok halîfenin tutum ve davranışlarına bağlıdır. Buna göre halîfenin, hilâfetin gereklerini yerine getirmesi durumunda kendisine yapılan bir muhâlefet negatif değerler taşırken, gerekenleri yerine getirmemesi durumunda yapılan bir muhâlefet ise pozitif ve yapıcı bir hüviyet kazanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, Halîfe, Hilâfet, Muhâlefet, Münasebet

Connection Khilafa and Mukhalafa in the Qurʾān in the Context of Khalifa

There is closeness between the term of ‘khilafa and mukhalafa’ and the term ‘khalifa’ both in etymological and semantic wiew. However, they are all different in their conceptual meaning. While the word ‘khilafa’ means a kind of governing, execution and application, ‘mukhalafa’ means resistance, opposition (objection) and disapproval. That the institution of khilafa constitutes the khalifa’s execution field doesn’t mean that mukhalafa is all apart from them. In spite of the fact that khilafa seems as all positive and mukhalafa seems as all negative, the reality is not so everytime. When he doesn’t behave in accordance with its main goal, there may become negative outcomes and bad cases in khilafa, and the mukhalafa which is made in accordance with celestial principles would lead to positive and good cases. So, their value comes from the behaviour and approachment of khalifa. In that case, when the khalifa fulfills the necessities of khilafa, the mukhalafa opposite to him is a negative approach. But when the khalifa doesn’t fulfiil what the khilafa needs, the mukhalafa (opposition, objection) gains a positive and creative kind.

Keywords:

Qurʾān, Khalifa, Khilafa, Mukhalafa (Opposition), Connection,

PDF

___

Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’ân. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
Akyüz, Vecdi. Kur’ân’da Siyasî Kavramlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1998.
Âlusî, Allame el-Bağdadî. Ruhu’l-Meânî fî Tefsiri’l-Kur’ân’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesanî. 30 Cilt. Beyrut: İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 1985.
Arslan, Rıza. “Parlamenter Yönetim Sisteminde Gölge Kabineli Muhâlefet”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 11/2, (2009): 1-16.
Aslan, Ömer. Kur’ân’a Göre İlahî Mesaja Muhâlefet. Sivas: Asitan Yayıncılık, 2012.
Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 539-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsîri. 21 Cilt. İstanbul: y.y., 2008.
Beydavî, Nasıruddin Said b. Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şirazî. Envaru’t-Tenzîl ve Esraru’t-Te’vil. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslamiyye, ts.
Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitabu’t-Ta’rifât. thk: Abdu’l-Mun’im el-Hafî. Kahire: Dâru’r-Reşâd, ts.
Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
Devellioğlu Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1993.
Dumlu, Ömer-Elmalı. Hüseyin. Kur’ân-ı Kerim’in Türkçe Anlamı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Erdoğan, Recep. “Teorik Temeller ve Tarihsel Gerilimler Arasında İslam Kültüründe Siyasal Muhâlefet”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, sy. 2 (2004): 171-189.
Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meal Tefsir. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
el-Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî. Külliyyât-u Ebi’ı-Bekâ. yy. ts.
Hamidullah, Muhammed. Le Saint Coran (Traduction et Commentaire). Maryland: Amana Corporotain, 1989.
Işıcık, Yusuf. Kur’an Meâli, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2010.
İbn Âşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
İbn Faris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mu’cemu Mekâyîsu’l-Luğa. thk: Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1411/1991.
İbn Manzûr, el-İmâm el-Allâme Ebi’l-Fadl Camalüddîn Muhammed b. Mükrem el-Afrıkî el-Mısrî. “hlf”., Lisanu’l-Arab. 9: 82-87. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1410/1990.
İbnu’l-Cevzî, Cemaluddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahman. Nüzhetü’l-A’yün fî İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâir. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
İbnu’l-Esîr, el-İmam Mecduddîn Ebi’s-Seadet el-Mübarek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser. thk: Mahmûd Muhammed et-Tannâhî-Tahir Ahmed ez-Zâvî. 5 Cilt. Riyad: yy., 1383-1963.
İsfehânî, el-Hüseyin b. Muhammed el-Ma’rûf bi’r-Rağîb. Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: yy., 1986.
İzmirli, İsmail Hakkı. İhtilaflar Bilimi, sad. Ali Yardım, yy., ts.
Kadı Abdulcebbâr, Kadi’l-Kudât Ebu’l-Hasen Abdulcebbâr b. Ahmed. Müteşabihu’l-Kur’ân. thk. Adnan Muahmmed Zarzûrî. Kahire: yy., 1966.
Karagöz, İsmail, “Muhâlefet” md., Dinî Kavramlar Sözlüğü. 458-459. Ankara: Erce Matbaası, 2006.
Lipson, Leslie. Politika Biliminin Temel Sorunları. trc. T. Karamustafaoğlu. Ankara: yy., 1973.
Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-Uyûn. ta’lik. es-Seyyid b. Abdu’l-Maksûd b. Abdu’r-Rahîm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Mevdudî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
Mustafa, Nevin Abdulhâlik. İslam Siyasî Düşüncesinde Muhâlefet. çev: Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
Nedvi, Ahmed. Asr-ı Saadet. trc. Ali Genceli. İstanbul: yy., 1967.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah Ahmed b. Mahmud. Tefsiru’n-Nesefî. 4 Cilt. İstanbul: Eda Neşriyet, 1993.
Paçacı, İbrahim. “Halîfe” md., Dini Kavramlar Sözlüğü. 226-227. Ankara: Erce Matbaası, 2006.
Paçacı, İbrahim. “Hilâfet” md., Dini Kavramlar Sözlüğü. 258-259. Ankara: Erce Matbaası, 2006.
Pain, Thomas. İnsan Hakları. Çev. Mehmet Osman Dostel. İstanbul: yy., 1998.
Râğıb, el-Allâme el-İsfahânî. el-Müfredât-ü Elfâzi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1412-1992.
Râzî, Fahreddîn Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-Kebîr:Mefâtihu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411-1990.
Smiles, Samuel. Kendine Yardım. Çev. Zafer Meşe. İstanbul: Hayat Yayınları, 1998.
Şankıtî, Muhammed Emin Muhammed Muhtar. Edvâu’l-Beyan fî Îzahi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Byy.: yy.,1983.
Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Camiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
Tabersî, Ebu’l-Fadl b. El-Hasan. Mecmeu’l-Beyân li Ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûku’d-Devliyye, 1958.
TDK Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
Uludağ, Süleyman. “Halîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15:299-300. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Yavuz, Yunus Vehbi. İslam’da Düşünce ve İnanç Özgürlüğü. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı, ts.
Yazır, Elmalı. Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 8 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1993.
el-Yesûî, Luvîs Ma‘lûf. el-Müncid fi’l-Luğati ve’l-A’lâm. Beyrût: Dâru’l-Meşrik, 1986.
Yılmaz, Hakkı. http://www.istekuran.net/halîfe.html 13.11.2011.
Zebîdî, Muhibbu’d-Dîn Ebû Feyz es-Seyyid Muhammed Murtazâ el-Huseynî el-Vâsitî el-Hanefî. Tâcu’l-Arûs min Cevahiri’l-Kâmûs. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Serî. Meâni’l-Kur’ân. thk: Abdu’l-Celîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Zemahşeri, el-İmam Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. Tefsiru’l-Keşşâf an Hakâiki Ğavamizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekavîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.