Urfa Direnişinde Siyale Aşireti Mensuplarından Salih El-Abdullah’ın Yerel İdarecilere ve İşgal Kuvvetlerine Yönelik Tutumu

20. yüzyılın başlarında Harran bölgesinde yaşayan Salih el-Abdullah, Kays Aşireti’ne bağlı Siyale (Seyale) kabilesinin reisiydi. O bölgede sebep olduğu asayiş problemleri gerekçesiyle ve bu hareketleri terk etmesi amacıyla Edirne’nin Lüleburgaz yöresine sürgün edilmiştir. 1918 yılında affedilmiş ve Salih’in Urfa’ya dönüşüne izin verilmiştir. Ne var ki Urfa Milli Mücadelesi döneminde işgal kuvvetleriyle irtibat halinde olduğu, üstelik Kuva-yı Milliye’nin çalışmalarını da işgalcilere bildirdiği arşiv kayıtlarında yer almaktadır. Urfa’nın işgal sürecinde bölgede bulunan idarecilerin ve şehir eşrafının kaleme aldığı hatıratlarda ve arşiv kayıtlarında, Salih el-Abdullah’ın memleketin selameti için yapılan çalışmalara katkı sağlamadığı gibi bu çalışmaları deşifre etmeye çalıştığı açıkça ifade edilmiştir. Ayrıca Fransızlara hizmet ederek, Milli Aşireti gibi bazı aşiretlerin fertlerini yanına çekip gasp ve yağma faaliyetlerine karıştığı ortaya konulmuştur. Merkezi otorite ve/veya yerel idarecilerin aldığı önlemlere rağmen onun bu olumsuz faaliyetleri, tamamen ortadan kaldırılamamıştır. İşgal kuvvetlerinin Urfa’yı terk etmesine kadar olan süreçte Salih hakkında yapılan suçlamalar işgal sonrasında ele geçirilen belgelerle iddia olmaktan çıkmış ve netlik kazanmıştır. Faaliyetleri nedeniyle suçlu bulunan Salih tutuklanarak Diyarbakır Cezaevi’ne gönderilmiş ve 1924’te burada tutuklu iken eceliyle vefat etmiştir. Salih el-Abdullah, Urfa ve yöresinde gerek eşkıyalık faaliyetleri ve gerekse Milli Mücadele karşıtı tavırlarıyla bilinen bir şahsiyet olarak tarihte yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler:

Urfa, Milli Mücadele, Aşiretler, Siyale Aşireti, Salih el-Abdullah

Attitudes of Salih el-Abdullah, A Member of Siyale Tribe, Towards Local Administrators and Occupying Forces During Urfa Resistance

Salih el-Abdullah, living in the Harran region in the early 20th century, was the leader of the Siyale (Seyale) clan connected to Kays Tribe. He was exiled to Lüleburgaz, Edirne because of the security problems he caused and in order to abandon such actions. He was pardoned in 1918 and allowed to return to Urfa. However, it is documented in the archive records that he was in contact with the occupying forces during the Urfa National Struggle and also that he reported the activities of Kuva-yı Milliye (National Forces) to occupying forces. It was clearly stated in the memoires written by the administrators and gentry who were present in the region during the occupation of Urfa and in the archive records that Salih el-Abdullah did not contribute to the activities carried out for the salvation of the homeland; in contrast, he tried to expose these activities. Moreover, it is determined that he served to the French, influenced some of the members of certain tribes such as Milli Tribe and got involved in extortion and looting. Despite the precautions taken by the central authority and/or local administrators, his negative actions could not be completely eliminated. Allegations declared against Salih until the period when the occupying forces left Urfa were no longer claims thanks to the documents obtained after the occupation and gained clarity. Found guilty of his actions, Salih was arrested and sent to Diyarbakır Penitentiary and in 1924 he died of natural causes there. Salih el-Abdullah took his place in history as a figure who was known of his banditry activities in Urfa and its surroundings and his attitudes against the National Struggle.

Keywords:

Urfa, National Struggle, Tribes, Siyale Tribe, Salih el-Abdullah,

PDF

___

Referans1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Referans2. BOA, DH.EUM.4.Şb. 13-19. Referans3. BOA, DH.EUM.4.Şb. 14-4.
Referans4. BOA, DH.EUM.4.Şb. 15-9. Referans5. BOA, DH.EUM.4.Şb. 18-25.
Referans6. BOA, DH.EUM.4.Şb. 17-58/1. Referans7. BOA, DH.EUM.4.Şb. 17-58/5.
Referans8. BOA, DH.EUM.4.Şb. 17-58/6. Referans9. BOA, DH.İ.UM. 19-1/2.
Referans10. BOA, DH.KMS. 57-60/6. Referans11. BOA, DH.ŞFR. 581-44.
Referans12. BOA, DH.ŞFR. 579-108. Referans13. BOA, DH.ŞFR. 546-111.
Referans14. BOA, DH.ŞFR. 74-57. Referans15. BOA, DH.ŞFR. 650-130.
Referans16. Araştırma ve İnceleme Eserler Referans17. Açanal, H. (2001). Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı. Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları.
Referans18. Akalın, M. (2016). Milli Mücadele’de Urfa Anılar-Belgeler. Genişletilmiş 5. Baskı, Şanlıurfa: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları.
Referans19. Akalın, M. (2015). Urfa Kurtuluş Yazıları. Ankara: ŞURKAV Yayınları.
Referans20. Akalın, M. (1997). Urfa’nın Kurtuluşuyla İlgili Belgeler. Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları.
Referans21. Akalın, M., & Karakaş, M. (2020). Urfa’nın Kurtuluşuyla İlgili Arşiv Belgeleri. Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları.
Referans22. Akalın, M., & Kürkçüoğlu, A. C. (2016). Urfa Milli Mücadele Albümü. 2. Baskı, Şanlıurfa: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları.
Referans23. Akbıyık, Y. (2015). Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş. Ankara: ATAM Yayınları.
Referans24. Ali Rıza. (1995). Ahfada Yadigâr Urfa Mücahedesi. Yay. Haz. Müslüm Akalın, Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları.
Referans25. Aydın, S., & Çiftçi, E. (2021). İmparatorluğun Son Aşiret Sayımı Fihristü’l Aşâir. İstanbul: İletişim Yayınları.
Referans26. Bozan, O. (2020). Mütareke Döneminde İngilizlerin Milli Aşiretine Yönelik Politikaları. A. Aksın vd (Ed.), Tarih Yolunda Bir Ömür Ergün Öz Akçora Armağanı-II (ss. 245-260). İstanbul: Hiper Yayın.
Referans27. Bozkurt, İ. (Tarihsiz). Aşiretler Tarihi. İstanbul: Kitap Matbaası.
Referans28. Çoker, F. (1995). Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923. C. III. Ankara: TBMM Vakfı Yayınları No: 6.
Referans29. Demir, Ş. (2020). Hatıralarla Milli Mücadelede Urfa. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 48, 253-270.
Referans30. Gökalp, Z. (2013). Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler. 2. Baskı, Haz. Yalçın Toker, İstanbul: Toker Yayınları.
Referans31. Hatipoğlu, S. (2015). Milli Mücadele’de Suriye İtilafnamesi’nin Yeri. Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 195-209.
Referans32. İlyas, A. (2015). Milli Mücadelede Önemli Bir Şahsiyet: Ali Saip Ursavaş. Turkish Studies, 10/9, 235-246.
Referans33. Kartın, C. (2014). Binbaşı Noel’in Hava Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı Arşivlerindeki Gönderilerinde Kürt-Ermeni Münasebetleri. Yeni Türkiye, 20, 64, 3883-3894.
Referans34. Kılıç, E. (2021). Ali Saip Ursavaş’ın Biyografisi ve Faaliyetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
Referans35. Mutlu, C. (2019). Urfa’da Milli Mücadele. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 121, 239, 405-418.
Referans36. Önkal, A. (2002). Kays Aylân (Benî Kays Aylân). TDV İslam Ansiklopedisi. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 91-92.
Referans37. Özçelik, İ. (2019). Harran ve Çevresinde Milli Mücadeleye İlişkin Bazı Faaliyetler. A. Ekinci (Ed.), Harran ve Çevresi: Tarih, Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları, 389-394.
Referans38. Özçelik, İ. (2003). Milli Mücadele’de Güney Cephesi Urfa (30 Ekim 1918-11Temmuz 1920). Ankara: ATAM Yayınları.
Referans39. Saral, A. H., & Saral, T. (1970). Vatan Nasıl Kurtarıldı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Referans40. Sözeri, M. A. (2017). Akif Sözeri’nin Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı. Urfa’nın Kurtuluşuna Dair Üç Hatırat. Yay. Haz. Müslüm Akalın, Ankara: ŞURKAV Yayınları: 41.
Referans41. Taşkıran, İ. H. (1999). Tarih Perspektifinde Benû Nümeyr ve Harran Aşiretleri. Adana: Burak Matbaası.
Referans42. Türk İstiklal Harbi-IV Güney Cephesi. (1966). Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Harp Dairesi Resmi Yayınları.
Referans43. Urfa Hakkında Salname (Tabiî, Coğrafi, İçtimai, İktisadi, Tarihi, Mülkî). (1927). İstanbul: İlhami-Fevzi Matbaası.
Referans44. Urfa 1967 İl Yıllığı, Sivas: Doğuş Matbaası.
Referans45. Ursavaş, A. S. (2000). Kilikya Dramı ve Urfa‟nın Kurtuluş Savaşları. çev. Hüseyin Işık. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
Referans46. Ursavaş, (Ali Saib). (1990). Meydan Larousse A-Z, İstanbul: Meydan Yayınevi.
Referans47. Üner, M. E. (2015). Urfa’nın Kurtuluşunda Aşiretlerin Rolü. Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 795-814.
Referans48. Üner, M. E. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Urfa Tarihi. Ankara: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
Referans49. İnternet Kaynakları Referans50. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ali-saib-ursavas-1885-1939/ (Erişim tarihi 4 Şubat 2022).