Arap Gramerinde Sıfat Fiillerin İfade Yöntemleri Üzerine Bir Değerlendirme

Arapçada fiilden yapılan sıfatlar içinde özellik ve şekil açısından farklılık gösteren bir takım sözler vardır ki, bunlar Türkçedeki sıfat fiillere benzemektedir. Arap gramerinde bu çeşit sıfatlar ism-i fâil (şimdiki zaman sıfat fiiller) ve ism-i mefûl (geçmiş zaman sıfat fiiller) adını almaktadır. Eylemi sıfat şeklinde bildiren bu gramer sınıflandırmaları gerek klasik, gerekse modern Arapçada geniş bir şekilde kullanılmaktadır. Bu makalede bu çeşit sıfat fiillerin Arapçada en fazla hangi durumlarda yer aldığı ve ifade yöntemleri ele alınmıştır. Araştırmada Arapçada ism-i fâillerin ve ism-i mefûllerin, sıfat gibi kullanılmasının çok yaygın olduğu ortaya çıkmaktadır. Türkçede sıfat fiiller olarak adlandırılan bu türden kelimeler, Arapçada sıfat gibi istifade edilerek nitelendirdiği kelimeler ile malum kurallar dâhilinde bir uyum içinde bulunmuştur. Arapçada sıfat fiiller, fiil özelliği taşıdığı için kendisinden sonra nesne alması geniş yaygınlık kazanmıştır. Özellikle modern Arapçada çok yaygın olan bu metotta ism-i fâiller, eylemi şimdiki zamana daha net olarak konuşma anına bağlar ve cümlede muzârî fiil rolünü üstlenir. Arapça gramerinde ism-i fâil ve ism-i mefûl ıstılahları bu sıfat fiileri işaret etmek için kullanılmıştır. Bunlardan ilki işi icra edene, ikincisi ise üzerinde iş icra olunana işaret eder. Bu modeller içinde fiillerden türeyen, türediği fiilin ifade ettiği eylemi gerçekleştiren ve fiilin ifade ettiği mânâ ile geçici bir süre nitelenen ve vasıflanan etken şahsa delalet eden kelimeler ism-i fâiller adı altında öğrenilmektedir. Aksam-ı seb‘a ) yedi kısım( olarak adlandırılan yani kök harfinin cinsine göre bölünen fiillerin ism-i fâillerinde bir takım ibdâl (değişme) kuralları olsa da tüm çeşitlerde ism-i fâiller sülasi (üç harften oluşan) mücerret mâlûm fiilden fa:il, ism-i mefûller ise mefûl kalıbı vasıtası ile yapılmaktadır. İsm-i fâiller eylemi yapan türemiş bir isim, ism-i mefuller ise o eylemden etkilenen ismi gösteren türemiş bir isimdir. Bir diğer ayırt edici unsur ise zaman anlayışıdır. Sıfat-ı müşebbehelerde zaman anlayışı yoktur. Çünkü özellik ve nitelemenin kalıcı bir şekilde devamlı olması onu zamana tâbi olmaktan kurtarmıştır. Ancak sıfat fiiller olan ism-i fâillerde, hâl ve eylem sıfat şeklinde belirtildiği için bunların zamana bağlı olması şarttır. Eylemin gerçekleştiği yerde zaman vardır. Bu bakımdan sıfat fiiller cümlede sıfat şeklinde kullanılmasının yanı sıra tam fiil olarak da görev ala bilirler. İsm-i fâiller Arapçada fiil olarak kullanıldıklarında ismi haber bildirir, eylemi ve durumun zamanını konuşma anına bağlar. Aynı düşünceleri ism-i mefûller için de söylemek mümkündür. Ancak ism-i mefûllerin meçhûl, müteaddi (geçişli ) fiillerden yapıldığı dikkatten kaçmamalıdır. Bu çalışmada söz edilenlerin yanı sıra sıfat fiillerin Arapçada en yaygın özellikleri de incelenmeye çalışılmıştır.

An Evaluation on the Methods of Expressions of the Adjectives Formed From the Verbs in Arabic Grammar

In Arabic grammar there are a group of words that differ in terms of their properties and shapes from the adjectives formed from the verbs which are similar to the verbal adjectives in Turkish. Those types of adjectives are called in Arab grammar present tense verbal adjectives (participle I) and past tense verbal adjectives (participle II). Grammatical categories of verbal adjectives are widely used both in classical and modern Arabic grammar. Problems of using of those types of verbal adjectives in Arabic, as well as the methods of their expressions are analyzed in the article.

___

  • Ali el-Cerim -Mustafa Emin. en-Nahvul-Vâdıh. Mektebetu-t-Tevfikiye. Kahire 2015.
  • Akbaş Y. Fatih. Arapça Dilbilgisi Sarf-Nahiv. Kars: Eser Basım Yayın Dağıtım Matbaacılık, 2017.
  • Ahmet İbn Kâsım eş-Şihabettin el-Ezheri. Risâletu fi İsm-i Fâil. tah. Muhammet Hasan Avvad. Umman: Daru’l-Furkan, 1983.
  • Didin Hacı Ahmet. Tam İzahlı Fasih Arapça Sarf-Nahiv. haz. Emin Lafızcı, Abdullah Gündoğmuş. Ankara: Ofset Fotomat, 2008.
  • Dayf Şevki. Teysirâtun Luğaviyye. Kahire: Dârul-Meârif, 1990.
  • Ebdul Hâdi el-Fadl. Muhtasaru’s-Sarf, ed-Dirasetu ve’n-Neşr. Arabistan: 2017.
  • Ebu Câfer Nehhâs Ahmet b. Muhammet en-Nahvi. Îrâbul-Kurân. tah. Abdülmünim Halil İbrâhim. Beyrut: Dârul-Kutibi’l-İlmiyye, Beyrut: 1421.
  • el-Cürcâni Abdulkâhir. Avâmil. haz. Nevzat Yanık-Kenan Demirayak-Mustafa Kılıçlı, Sâdi Çögenli. Bakanlar Matbaacılık, 2000.
  • Gulusoy, İlkin. Neriman Nerimanov. Türk-Azerbaycan Dilinin Muhtasar Sarf-Nahivi. (Azerbaycan Türkçesinin Kısa Dilbilgisi). Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2019.
  • Kurâni-Kerim. Cemiyetü-Nusûsi’l-İslâmiyye. Kâhire:1983.
  • Ğalâyînî Şeyh Mustafa. Camiu’d-Durusu’l-Arabiyye. Kahire: Dârul-Hadis, trz.
  • Sîbeveyhi Amr b. Osman b. Kanbar. el-Kitap. Mektebetu’l-Hanci. tah. Abdus- Selâm Muhammet Harun. Kahire: 1988.
  • İbn Serrâc Ebu Bekr Muhammet b. Serî bin Sehl. El-Usülu fin-Nehv. tah. Abdul Hüseyn el-Fethi. Beyrut: trz.
  • İbn Hâcib Cemâleddin b. Osman el-Mâliki. el-Kâfiye fi-İlmin-Nehv. Kahire: Mektebetü’l-Edeb, 2010.
  • İbn Hîşam. Şerhu Katren-Nede ve Bellis-sade. İstanbul: Dersaadet Kitapevi, trz. Mecmûatun-Nahv )Avamil, İzhar, Kafiye(. Der. İstanbul: Mektebetü Yâsin, 2014.
  • Memmedov Alesger. Arap Dili, Zerdabi Basım Evi, Bakü 2014.
  • Memmedov Alesger. Cahani - Malik Garayev. Arap Dili. Azertedrisneşr: 1965.
  • Ülker, Talat. Türk Dili. Ankara: Birlik Matbaası, 2007.
  • Шарбатов. Г. Ш. Ковалев А. А., Учебник Арабского Языка. Mockва, Bocтoчная Литepатуpa: 1998.