Femaleness, femininity and feminotopia: The female hamam as a homosocial space

Mekanlar, sadece çeşitli kullanıcı kimliklerine değil aynı zamanda bu kimliklerin kurgulandığı sosyal, kültürel ve politik ortamlara da bağlı olarak birçok farklı biçimde cinsiyetlenebilirler. Mekanların bu çok yönlü cinsiyetlenme potansiyeli, erkek egemen sistemin, erkeği kamusal, kadını da özel alanlarla ilişkilendirdiği küresel ikiliklerle kaçınılmaz olarak başetmek zorunda olsa da; mekanların bu ikili cinsiyetlenme biçimi farklı kültürel coğrafyalardaki yaşanmışlıklar yoluyla ters yüz edilebilir. Türk mahalle hamamı, tarihsel olarak kendi çevresel donanımını düzenleyen kamusal normların, kadın kullanıcıların özelleşmiş mekansal pratikleri yoluyla ters yüz edildiği, cinsiyetlenmiş bir mekandır. Bu çalışma hamamın erkek egemen kurulumlarına, alternatif eleştirel bir yaklaşımla bakmakta ve hamamdaki kadınlar bölümüne, homososyal bir mekan olarak odaklanmaktadır. İlk bölümde, hamamın cinsiyetlere göre bölünmesinin günlük mekansal pratiklere yansıması sorgulanırken, ilerleyen bölümlerde, kadın araştırmacı, etnograf ve gezgin yazılarının derinlemesine okunması ve yorumlanmasına bağlı olarak kadınlar hamamında ortaya çıkan çeşitli cinsiyetlenme biçimlerinin üçlü bir analizi yapılmaktadır. Sonuçta, kadınlığın kültürel mekanı, dişiliğin temsili mekanı ve kadın otonomisi, güçlenmesi ve iradesine ait bir feminotopya başlıklarında yapılan bu analizler ışığında, kadınlar hamamındaki homososyalleşmenin, Osmanlı- Türk toplumundaki heterojen cinsiyetlenme biçimlerinden türeyen özgün bir, homojen sosyalleşme biçimi olduğu üzerinde durulmaktadır.

Kadınlık, dişilik ve feminotopya: homososyal bir mekan olarak kadın hamamı

Spaces are gendered in a myriad of different ways in accordance with not only various user identities, but also social, cultural and political domains, within which these identities are constructed. Although this multi-faceted gendering potential of spaces inevitably challenge the global binary constructs (male/female; public/private) of the patriarchal system in which the male is associated with the public and the female with the private sphere; this twofold gendering of spaces may well be subverted by means of the lived experiences in various cultural geographies. The Turkish neighborhood bath (mahalle hamamı) is one such gendered space in which the public norms of its environmental setting have been subverted by means of privatized spatial practices of its female users. In an alternative critical approach to male-dominated constructions of the hamam, this paper focuses on the womens section of the neighborhood hamam as a homosocial space. In the first part, I consider whether the sexual division of the hamam reflects any difference in daily spatial practices. In the following parts, based on an in-depth reading and interpretation of the literary works by critical female scholars, ethnographers and travelers, I make a threefold analysis of various genderings that occur in the females hamam: (1) a cultural space of femaleness, (2) a representational space of femininity, (3) a feminotopia of female autonomy, empowerment and pleasure. In light of the analyses, I conclude that the homosociability in the females hamam is a unique kind of homogenous sociability derived from heterogeneous forms of genderings in the Ottoman-Turkish society.

PDF

___

Akşit E. E. (2009). Kadınların Hamamı ve Dönüşümü. In Alkan A. (Ed.), Cins Cins Mekan. İstanbul: Varlık Yayınları, 136-167.
Akşit E. E. (2011). The Womens Quarters in the Historical Hammam. Gender, Place and Culture, London: Routledge: 18 (2): 277-293. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1080/0966369X.2011.552321 on 02 December 2011.
Akyar Y. (2003). Tarihten Günümüze Hamamlar ve Hamam Kültürümüz. Haliç: Golden Horn Kültür, Sanat ve Haber Dergisi, İstanbul: Haliç Belediyeler Birliği: 5-19.
Amicis E. D. (1896). Constantinople (Tilton C., Trans.). New York: G. P. Putnams Sons.
Ammann L. (2006). Private and Public in Muslim Civilization. In Göle N. & Ammann L. (Eds.), Islam in Public: Turkey, Iran and Europe. İstanbul: Bilgi University Press: 77125.
Beynon J. C. (2003). Lady Mary Wortley Montagus Sapphic Vision. In Holden P & Ruppel R. J. (Eds.), Imperial Desire: Dissident Sexualities and Colonial Literature. The University of Minnesota Press: 21-44.
Boyar E. & Fleet K. (2010). The Hamam. A Social History of Ottoman Istanbul, New York: Cambridge University Press: 249-270.
Conner P. (1987). On the Bath: Western Experience of the Hamam. Culture, Theory and Critique, London: Routledge: 31(1): 34-42.
Çakmut F. (2006). Osmanlıda Hamam Geleneği. In Bilirgen E. (Ed.), Hamam: Osmanlıda Yıkanma Geleneği ve Berberlik Zanaatı. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi: 29-41.
de Busbecq O. G. (1968). Turkish Letters (Forster E., Trans.). Oxford: Clarendon Press.
Duerr H. P. (1999). Çıplaklık ve Utanç: Uygarlaşma Sürecinin Miti. Ankara: Dost Kitabevi.
Ergin N. (2009). Architecture and Sociability in Turkish Hamams. Paper presentation in Fürdö, Hamam, Sauna Symposium, organized by Koç University Research Center for Anatolian Civilizations, 25-26 April, İstanbul.
Işın E. (1990). Turkish Hamams: Public Baths as Social Venues. In Tanyol T. (Ed.), Everyday Life in Istanbul. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları: 211-218.
Kayaoğlu İ. G. & Pekin E. (1992). Eski İstanbul Hamamları ve Gezmeleri. Eski İstanbulda Gündelik Hayat. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları: (7) 48-56.
Kılıç A. (2008). Hamamlarımız ve Hamam Kültürümüz. Sudan Sanata Günlük Hayatta Su Kültürümüz, İstanbul: Büyükşehir Belediyesi: 130-143.
Kırlı C. (2000). The Struggle over Space: Coffeehouses of Ottoman Istanbul. PhD dissertation submitted to the Graduate School of Binghampton University, State University of New York. Kietzman M. J. (1998). Montagus Turkish Embassy Letters and Cultural Dislocation, Studies in English Literature, Rice University: 38 (3): 537-551.
Lefebvre H. (1991). The Production of Space. Oxford: Blackwell.
Martineau H. (1848). Eastern Life: Present and Past. Philadelphia: Lea and Blanchard. Montagu M. W. (1994). Letter XXVII, 1 April 1717.
In Jack M. (Ed.), The Turkish Embassy Letters. London: Virago Press: 57-60.
Pardoe. J. (1836). The City of Sultans and Domestic Manners of Turks in 1836.
London: Henry Colburn. Pardoe J. (1839). The Beauties of the Bosphorus. London: George Virtue. Pasin B. & Himam D. (2012). Fantasies of Bathing: Hotel Hammams as Orientalized Stereotypes. In Patricios N. & Stavros A. (Eds.), Essays on Construction. Athens: Athens Institute for Education and Research: 29-39.
Pasin B. (2009). Re-visiting the Turkish Hammam as a Gendered Heterotopia through the Narratives of Female Western Travellers. In Kara N. (Ed.), Gender at the Crossroads: Multi-disciplinary Perspectives, Proceedings of the 3rd International Conference on Womens Studies, organized by Center for Womens Studies Center. Famagusta: Eastern Mediterranean University Printing House: 43-54.
Pasin B. (2007). Turkish Hammam as an Oriental Representation of the Sexually- Coded Otherness in Contemporary Turkish Metropolitan Life. Paper presentation in Sex & Sexuality Conference, organized by Inter-disciplinary Net, November 19-22, Salzburg.
Poole S. L. (1844). The Englishwoman in Egypt: Letters from Cairo Written During a Residence There in 1842, 3, & 4., vol. II, London: Charles Knight and Co.
Pratt M. L. (2008). Imperial Eyes: Travel Writing and Transculturation. New York: Routledge.
Rendell J. (2000). Introduction: Gender, Space. In Rendell, J., Penner, B. and Borden, I. (Eds.), Gender Space Architecture: An Interdisciplinary Introduction. London, New York: Routledge: 101-111.
Sakaoğlu N. & Akbayar N. (1999). Binbir Gün Binbir Gece: Osmanlıdan Günümüze İstanbulda Eğlence Yaşamı. İstanbul: Deniz Kültür Yayınları.
Srinivas A. (1995). Lady Mary Wortley Montagu in the Hamam: Masquarade, Womanliness, and Levantinization. E-Journal of English Literary History, The John Hopkisn University Press: 62(1): 69-104.
Şehitoğlu E. (2008). Bursa Hamamları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Tansuğ S. (1984). Türk Hamamı. Türkiyemiz, İstanbul: Apa Ofset Basımevi: 15(44): 5-13.
Taşçıoğlu T. (1998). Türk Hamamı. İstanbul: Duran Ofset.
Tez Z. (2009). Gündelik Yaşam ve Eğlencenin Kültürel Tarihi. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
Vanzan A. (2010). Turkish Hamam and the West: Myth and Reality. In Naskali E. G. & Altun H. O. (Eds.), Kültür Tarihimizde Hamam, Acta Turcica, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, II(2): 1-12.