Amerikan Konsolosluk Raporlarına Göre Diyarbekir Vilayeti'nde İktisadi Hayat (1900-1909)

Amerikan Ulusal Arşivleri ve Amerika Birleşik Devletleri Ticaret ve Çalışma Bakanlığı’ndan elde edilen konsolos raporlarına dayandırılarak hazırlanan bu çalışmada, 1900-1909 yılları arasında Diyarbekir Vilayeti’nin iktisadi durumu incelenmiştir. Makalenin birinci bölümünde Diyarbekir Vilayeti’nin sosyo ekonomik durumuna yer verilmiş, ikinci bölümünde Diyarbekir’in ticaret potansiyeli ve vilayet dahilinde ithalat ile ihracata konu olan ürünler, ürünlerin miktarı ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Son bölümünde ise Amerika Birleşik Devletleri’nin vilayetle olan iktisadi ilişkileri ele alınmaktadır. Çalışma kapsamında Diyarbekir merkezli herhangi bir Amerikan ajansının bulunmadığı, ticari faaliyetlerin Doğu Türkiye Amerikan Ajansı ve Harput Amerikan Konsolosluğu’nun çatısı altında yürütüldüğü görülmektedir. Vilayetin ihracatı tarım ve hayvancılığa dayalı ham ürünlerden oluşmakta, ithal edilen ürünler ise mâmül ve yarı mâmül mallardan meydana gelmektedir. Vilayet genelinde az Amerikan malının talep gördüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Konsolos Raporları, İktisadi Hayat, Amerikan Ticareti, Amerikan Konsolosluğu, Diyarbekir Vilayeti

Economic Life in Diyarbekir Province According to American Consulate Reports (1900-1909)

This article, based on consular reports obtained from the National Archives and Records Administration and the United States Department of Commerce and Labor, examines the economic situation of the Diyarbekir province between 1900 and 1909. In the first part, the article analyzes the socio-economic situation of the province of Diyarbekir. The next part examines Diyarbekir's trade potential and the amount and evaluation of the products subject to import and export within the province. The final section discusses the economic relations of the United States of America with the province. Within this framework, it becomes evident that no American agency has established its base in Diyarbekir. Instead, commercial operations transpire under the auspices of the Eastern Turkey American Agency and the Harput American Consulate. The province primarily exports agricultural and livestock-based raw products. Conversely, imports predominantly comprise finished and semi-finished goods. Notably, there is a limited demand for American products within the entire province.

Keywords:

Consular Reports, Economic Life, American Trade, American Consulate, Diyarbekir Province,

PDF

___

American National Archives and Records Administration (NARA) Despatches From U.S. Consuls in Harput, Turkey (1895-1906), T 579, Roll 1, No. 1, No. 7, No. 10, No. 72, No. 77.
Açıkses, Erdal. Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
Bulut, Mustafa. 19. Yüzyılın Sonlarına Doğru Diyarbakır Vilayetinde Sosyo-Ekonomik Yapı. Ankara: Detay Yayıncılık, 2022.
Dinç, Fasih. “Osmanlı Diyarbakır’ında Kelekçilerin Örgütlenme Yapısı ve İlişki Ağları”. Belleten 85 /302 (Nisan 2021), 95-133. https://doi.org/10.37879/belleten.2021.95
Diyarbakır Salnameleri, 5 Cilt. İstanbul: Acar Matbaası, 1999.
Göyünç, Nejat. “Diyarbakır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/464-469. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Greene, Frederick Davis. The Armenian Crisis in Turkey. New York: G. P. Putnam’s Sons, 1895.
Gülenç, Ahmet. Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Diyarbekir 1839-1876 (İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapı). Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Gündüz, Ahmet. “Economic and Commercial Situation of Mosul Province According to the British Consulate Reports (1896-1912)”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16/3 (Temmuz 2017), 848-863.
Güran, Tevfik. Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Masrafları (1841-1861). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
Kodaman, Bayram. Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1987.
Kurt, Yılmaz. “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbekir Eyaleti’nde Sanayi ve Ticaret”. Tarih İncelemeleri Dergisi 5/1 (Haziran 1990), 191-200.
Kütükoğlu, Mübahat. “Osmanlı İktisad Tarihi Bakımından Konsolos Raporlarının Ehemmiyet ve Kıymeti”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 10-11 (Aralık 2011), 152-168.
Mengirkaon, Sabri. 19. Yüzyılda Diyarbekir’ de Kıtlık. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Özkaya, Sevda. Amerikan Konsolosluklarının Raporlarına Göre Doğu Anadolu Bölgesinin Siyasi-Sosyal ve Ekonomik Tarihi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
Salman, Fikri. Tarihi Türk Kumaş Sanatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y. Lisans Tezi, 1999.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report Upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1901. Vol 1. Washington: U.S. Government Printing Office, 1902.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report Upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1902. Vol 1. Washington: U.S. Government Printing Office, 1903.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report Upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1903. Vol 2. Washington: U.S. Government Printing Office, 1904.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report Upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1904. Washington: U.S. Government Printing Office, 1905.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report Upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1905. Washington: U.S. Government Printing Office, 1906.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report Upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1906. Washington: U.S. Government Printing Office, 1907.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report Upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1907. Vol 1. Washington: U.S. Government Printing Office, 1908.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1908. Vol 2. Washington: U.S. Government Printing Office, 1909.
US Bureau of Foreign and Domestic Commerce (USBFDC). Report upon the Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1909. Washington: U.S. Government Printing Office, 1911.
Ürkmez, Naim. “Amerika Birleşik Devletleri’nin Erzurum Konsolosluğunu Tesis Süreci”. Osmanlı Hakimiyetinin 500. ve Kurtuluşun 100. Yılında Uluslararası Erzurum Sempozyumu. ed. Murat Küçükuğurlu vd. 1/144-152. Erzurum: Erzurum Teknik Üniversitesi Yayınları, 2018.
Yılmazçelik, İbrahim. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
Yılmazçelik, İbrahim. “Economic Situation of the Ottoman Period in Diyarbakir”. Tarih ve Gelecek Dergisi 4/3 (Aralık 2018), 36-80.
TPG, The Political Graveyard. “U.S. Consular Officials in Turkey”. Erişim 1 Şubat 2023. https://politicalgraveyard.com/geo/ZZ/TK-consuls.html