Arşiv Belgeleri Işığında Mustafa Kemal Paşa’nın Askerlikten İstifa Süreci

1881 yılında Selanik’te doğan Mustafa Kemal, okul hayatına Mahalle Mektebinde başlamıştır. İlerleyen yaşlarda tercihini askeri okuldan yana yapmış, 1905 yılında kurmay yüzbaşı olarak mesleğine başlamıştır. İlk görev yeri Şam’daki 5. Ordu olmuştur. Daha sonra Hareket Ordusu, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı’nda aktif görevler almış, I. Dünya Savaşı esnasında özellikle Çanakkale Cephesi’ndeki kahramanlıkları ile ön plana çıkmıştır. Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a 9. Ordu Müfettişi olarak tayin edilmiştir. Ancak İtilaf Devletleri’nin isteğiyle, Harbiye Nazırlığı, Mustafa Kemal Paşa’nın beraberindeki küçük botlardan biriyle İstanbul’a geri dönmesini istemiştir. Kömür ve benzininin olmadığı gibi sebepler öne sürerek zaman kazanmaya çalışmış, sonrasında Havza Genelgesini yayınlamıştır. Bunun üzerine İstanbul Hükümeti, Mustafa Kemal Paşa’nın iyi bir asker olmasına rağmen, zamanın şartlarını iyi değerlendiremediğini, kendisinin emirlerine itibar edilmemesi gerektiğini ordu komutanlıklarına bildirmiştir. Kongre hazırlıkları sebebiyle Erzurum’da bulunan Mustafa Kemal Paşa, Harbiye Nezareti tarafından İstanbul’a çağırılmıştır. Bu dön çağrısı kendisi tarafından kabul edilmemiş, 8/9 Temmuz 1919 gecesi askerlikten ve ordudaki bütün görevlerinden azledilmiştir. Aynı anda kendisi de askerlikten istifa ettiğini telgrafla padişaha ve İstanbul Hükümetine bildirmiştir. Bu çalışmada, Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri ve Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşiv Belgeleri ekseninde Mustafa Kemal Paşa’nın askerlikten istifa etmesi süreci değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Mustafa Kemal Paşa, Askerlik, İstifa

The Resignation Process of Mustafa Kemal Pasha From Mılıtary In the Light of Archive Documents

Mustafa Kemal who was born in Salonika in 1881 and started his school life in Neighborhood School. In the following years, the military school had made his choice, in 1905 began his career as a staff captain. His first assignment is 5th Army in Damascus. Later Movement Army, Tripoli War, the Balkan Wars and actively takes part in the First World War. During World War I he shows himself particularly thanks to the heroism at Çanakkale. Mustafa Kemal Pasha is appointed as the 9th Army Inspector in Samsun. However, at the request of the Allied Powers, the Harbiye Ministry of Foreign Affairs asks Mustafa Kemal Pasha to return to İstanbul with one of the small boats. He tries to save time by citing reasons such as lack of coal and gasoline, and then publishes the Havza Circular. Therefore, İstanbul Government reports that although Mustafa Kemal Pasha is a good soldier, he cannot evaluate the conditions of the time well and he should not be respected. Mustafa Kemal Pasha who is in Erzurum for the preparations of congress, Government of İstanbul tells him to return to İstanbul. He does not accept this suggestion. Mustafa Kemal Pasha is dismissed from all his posts in the military and army. (8/9 July 1919) At the same time, Mustafa Kemal Pasha reports to the Sultan and İstanbul Government with the telegraph that he resigns from the military. In this study, the reflections of the Prime Ministry Ottoman Archive Documents and Supervision Directorate of the General Staff Military History and Strategic Studies and Archive Documents will be examined.

Keywords:

Mustafa Kemal Pasha Military Service, Resignation, İstanbul,

PDF

___

[1] BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 1.
[2] BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 2.
[3] BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 3.
[4] BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 4.
[5] BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 5.
[6] BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 6.
[7] BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 7.
[8] BOA, DH. ŞFR, 100/ 174/ 1.
[9] BOA, İ. DUİT, 178/30.
[10] BOA, MV, 217/203.
[11] BOA, BEO, 4586/ 343882/ 1.
[12] BOA, MV, 216/95.
[13] ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 1.
[14] ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 2.
[15] ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 5.
[16] ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 6.
[17] ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 10.
[18] ATASE, A/, D/ 1335/4-2, F/ 1
[19] Atatürk, Mustafa Kemal(1990), Nutuk, Hazırlayan: Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
[20] Atay, Falih Rıfkı(1984), Çankaya, Betaş A.Ş, İstanbul.
[21] Aydemir, Şevket Süreyya(2008), Tek Adam 1881-1919, C. 1, Remzi Kitabevi, İstanbul.
[22] Aydemir, Şevket Süreyya(2008), Tek Adam 1919-1922, C. 2, Remzi Kitabevi, İstanbul.
[23] Belen, Fahri(1983), Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
[24] Erikan, Celal(2001), Komutan Atatürk, C. I-III, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
[25] Gürer, Turgut(2007), Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer Cepheden Meclise Büyük Önder ile 24 Yıl, Gürer Yayınları, İstanbul.
[26] İnönü, İsmet(2006), Hazırlayan: Sabahattin Selek, Hatıralar, Bilgi Yayınevi, Ankara.
[27] Kansu, Mazhar Müfit(1988), Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
[28] Karabekir, Kazım(1960), İstiklal Harbimiz, Türkiye Yayınevi, İstanbul.
[29] Kınross, Lord(2008), Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Türkçesi: Necdet Sander, Altın Kitaplar, İstanbul.
[30] Kocatürk, Utkan(1999), Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
[31] Mango, Andrew(2015), Atatürk Modern Türkiye’nin Kurucusu, Türkçesi: Füsun Doruker, Remzi Kitabevi, İstanbul.
[32] Onar, Mustafa(1995), Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, C.1, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
[33] Orbay, Rauf(2004), Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım, Truva Yayınları, İstanbul.
[34] Önal, Sami(2003), Hüsrev Gerede’nin Anıları Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Devrimler, Literatür Yayınları, İstanbul.
[35] Özakman, Turgut(2000), Vahidettin, M. Kemal ve Milli Mücadele, Yalanlar, Yanlışlar, Yutturmacalar, Bilgi Yayınevi, Ankara.
[36] Özalp, Kazım(1971), Milli Mücadele 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
[37] Soyak, Hasan(2010), Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
[38] Turgut, Hulusi(2008), Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
[39] Akandere, Osman(2002), “Millî Mücadelenin Başlarında Mustafa Kemal Paşada Sine-i Millet Düşüncesi İle Askerlikten İstifası Öncesi ve Sonrası Kendisine Gösterilen Bağlılıklar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 11, Ocak.(248-309)
[40] Türkmen, Zekeriya(1995), “Yıldırım Ordular Grubunun Teşkili ve Faaliyetleri Hakkında Kısa Bir Değerlendirme (1917-1918)”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 0, Sayı 1, Ocak.(157-166)