Adnan Menderes’i İdama Götüren Süreç ve İdamı

Adnan Menderes’in idamı ve bu idamın gerçekleşmesine yol açmış olan 27 Mayıs darbesi, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde demokrasiye zarar veren önemli olaylardan birisi olmuştur. Devlet, kurulduğundan bu yana ilk defa bir askeri darbe ile karşılaşmıştır. İktidarı düşürmeyi başaran bu askeri darbe hem yeni iktidarların ders çıkarabileceği bir tecrübe olmuş hem de gelecek darbe teşebbüslerine zemin hazırlamıştır. Darbeciler, darbenin ve idamın meşruluğunu göstermek için birçok gerekçeler öne sürmüşlerdir. Bu gerekçelerin darbeyi ve idamı yapmak için güçlü gerekçeler olup olmadığı tartışmaya açık bir konu olmuştur. Ayrıca tartışılması gereken bir diğer konu da o dönemin basınıdır. Menderes’in idamında basın bu olayı hiç sorgulamadan kabul etmiş ve darbecilerin lehinde haber yaparak bu olayı halka olağan bir durum gibi göstermişlerdir. Çalışmamızda; Menderes’in idamına giden süreç ve idam sonrasında ülke içindeki yansımalar öncelikli olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Adnan Menderes, Demokrasi, İdam, 27 Mayıs, Darbe

The Process that Led Adnan Menderes to Execution and His Execution

The execution of Adnan Menderes and executed those who have played role in the realization of the May 27 coup has taken its place among the most important events in the History of the Repuclic of Turkey who was shot to democracy. This is the first time the state has faced a military coup since its establishment. This is military coup, which succeeded in bringing down the power, was an experience that new governments could learn from and laid the groundwork for future coup attempts. The coup plotters put forward many reasons to show the legitimacy of the coup and execution. Whether these justifications were strong grounds for the coup and the execution was a matter of debate. Another issue that should also be discussed is the press of that period. During the execution Menderes, the press accepted this painful incident without question and made news in favor of the putschists and depicted this incident as a normal situation to the public. In our study, the processs leading to the execution of Menderes and the reflections in the country after the execution will be primarily addressed.

Keywords:

Adnan Menderes, Democracy, Execution, May 27, Coup,

PDF

___

[1] BCA, 010.09.90/275.5
[2] BCA, 30.1.0.0/1.10.2
[3] BCA, 30.1.0.0/40.236.18
[4] BCA, 30.1.0.0/63.388.2
[5] Akşam Gazetesi, 15 Eylül 1961
[6] Akşam Gazetesi, 16 Eylül 1961
[7] Cumhuriyet Gazetesi, 17 Eylül 1961
[8] Cumhuriyet Gazetesi, 18 Eylül 1961
[9] Hürriyet Gazetesi, 15 Eylül 1961
[10] Hürriyet Gazetesi, 16 Eylül 1961
[11] Hürriyet Gazetesi, 18 Eylül 1961
[12] Milliyet Gazetesi, 15 Eylül 1961
[13] Milliyet Gazetesi, 16 Eylül 1961
[14] Milliyet Gazetesi, 17 Eylül 1961
[15] Milliyet Gazetesi, 19 Eylül 1961
[16] Ulus Gazetesi, 15 Eylül 1961
[17] Ulus Gazetesi, 16 Eylül 1961
[18] Vatan Gazetesi, 16 Eylül 1961
[19] T.C. Resmi Gazete, 16 Ağustos 1961
[20] T.C Resmi Gazete, 6 Haziran 1987
[21] TBMMTD, 18 Nisan 1960
[22] TBMMTD, 24 Haziran 1960
[23] TBMMTD, 15 Eylül 1961
[24] TBMMTD, 22 Mayıs 1987
[25] Ağaoğlu, Samet (1967), Arkadaşım Menderes, Rek-tur Kitap Servisi, İstanbul
[26] Ağır, Osman (2018), Türkiye’de Askeri Darbeler Karşısında Siyaset Kurumunun Tutumu, Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı, 15 (1-26)
[27] Akandere, Osman (2003), Bir Demokrasi Beyannamesi Olarak Dörtlü Takrir’in Amacı ve Mahiyeti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 9 (5-28)
[28] Asal, Talat (2003), Güneş Batmadı-Müvekkilim Adnan Menderes ve Yassıada, Selis Kitaplar, İstanbul
[29] Atlı, Cengiz(2020), İngiliz Arşiv Belgeleri Işığında Başbakan Adnan Menderes ve Kabine Üyelerinin Yargılama Süreci, KAREFAD, ÇAKÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt, 8, Sayı, 1 (65-83)
[30] Aydemir, Sefa Salih(2016), 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesine Giden Süreçte Üniversite’nin Etkisi, International Journal of Eurasian Education And Culture, Sayı, 1 (9-22)
[31] Aydemir, Şevket Süreyya (2019), Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, İstanbul
[32] Bakan, Selahaddin ve Özdemir, Hakan (2013), Türkiye’de 1946-1960 Dönemi İktidar-Muhalefet İlişkileri: Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Demokrat Parti (DP)’ye Karşı, C.Ü İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, Nisan. (373-397)
[33] Başgil, Ali Fuad (2019), 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Yağmur Yayınları, İstanbul
[34] Benhür, Çağatay ve Sarıyar, Canan (2018), Bir Kent Ölçeğinde 27 Mayıs Askeri Müdahalesi ve Basın: Mardin Örneği, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (225-235)
[35] Bora, Tanıl (2017), Cereyanlar-Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, İletişim Yayınları, İstanbul
[36] Bulut, Sedef(2009), Üçüncü Dönem Demokrat Parti İktidarı (1957-1960): Siyasi Baskılar ve Tahkikat Komisyonu, Akademik Bakış Dergisi, Cilt, 2, Sayı, 4 (125-145)
[37] Demir, Şerif(2009), Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes, Marmara Üniversitesi, İstanbul. (Doktora Tezi)
[38] Dikici, Ali, 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi ve Türk Polisi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt, 30, Sayı, 89 (11-60)
[39] Dodanlı, Burhan (2014), Adnan Menderes’i ve Demokrasiyi Nasıl Astık? , Parola Yayınları, İstanbul
[40]Dokuyan, Sabit(2014), Çok Partili Hayata Geçişte Önemli Bir Adım: Demokrat Parti’nin Kurulması, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 2, Sayı 2/1, Haziran, s. 151-169
[41] Eltetik, Havva(2009), Fatin Rüştü Zorlu, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. (Doktora tezi)
[42] Emiroğlu, Atiye (2011), 27 Mayıs 1960 İhtilali ve Demokrat Parti’nin Tasfiyesi, Selçuk Üniversitesi Kadınhanı Faik İçil Meslek Yüksekokulu Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, Mayıs. (13-27)
[43] Erdoğan, Dilşen İnce(2020), Güç Birliği Karşısında Adnan Menderes’in Siyasi Manevrası: Vatan Cephesi ( Manisa Örneğinde), Belgi Dergisi, Cilt, 2, Sayı, 19 (1910-1924)
[44] https://islamansiklopedisi. org.tr/menderes-adnan
[45]https://m.bianet.org/bianet/siyaset/107229-27-mayis-darbesi-kronolojisi-ve-yassiada-durusmalari
[46] İlyas, Ahmet (2016), 27 Mayıs Askeri Darbesi’nin Sancıları ve Orduda Tasfiyeler 1960-1964, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 22 ( 163-178)
[47] İnalcık, Halil (2016), Tarihçilerin Kutbu (söyleşi: Emine Çaykara), Kültür Yayınları, İstanbul
[48] Kaynar, Mete Kaan (2017), Türkiye’nin 1960’lı Yılları, İletişim Yayınları, İstanbul
[49] Keskin, Yusuf Ziya (2012), Demokrat Parti İktidarı ve Günümüze Yansımaları, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi sayı, 5 (107-130)
[50] Keyder, Çağlar (2014), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul
[51] Kıyanç, Sinan(2020), Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’a İadeiitibar Süreci, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı, 5/1 (140-162)
[52] Kuruloğlu, Fehim (2019), Sabık Milli Müdafaa ve Münakalat Vekili Hasan Şemi Ergin’in Hatırat ve Günlüğünde 27 Mayıs’a Giden Sürecin Yansımaları, CTAD, Sayı, 29 (149-173)
[53] Menderes, Aydın ve Akyol, Taha (2007), Demokrasiden Darbeye Babam Adnan Menderes, Doğan Kitap, İstanbul
[54] Nalbant, Tamer(2019), Demokrat Parti Döneminde Ordu-İktidar İlişkileri, Ankara Üniversitesi, Ankara. (Doktora Tezi)
[55] Önal, Tekin(2015), Askeri Vesayet Sisteminin İlk Halkası: 27 Mayıs Süreci ve Sonrası, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Sayı, 10/1 (511-534)
[56] Özsakallı, Mehmet(2009), Yassıada Yargılamalarının Türk Basınındaki Yankıları, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. (Yüksek Lisans Tezi)
[57] Savur, Şenay (2019), 27 Mayıs 1960 Darbesi’nin İzmir’e Yansımaları ve Siyasi Partilerin İzmir’deki Örgütlenişi, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi II/4 (39-58)
[58] Sarıtaş, Tuğrul (2013), Arka Bahçede Neler Oldu?-Adnan Menderes, Kültür Ajans Yayınları, Ankara
[59] Tanıttıran, Hakan (1992), 1960 Askeri Darbesi Üzerine Bir Değerlendirme, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. (Yüksek Lisans Tezi)
[60] Taşpınar, G. Tuba(1996), 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul (Yüksek Lisans Tezi)
[61] Topçu, İlyas ve Akılmak Topçu, Sema(2017), Adnan Menderes’in Yargılanması ve İdamı, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 61 (59-80)
[62] Tuna, H. Burçin(2019), 27 Mayıs İhtilali ve Adnan Menderes’in İdam Süreci, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla. (Yüksek Lisans Tezi)
[63] Tutar, Yelda(2009), 1961 Yassıada Duruşmalarının İstanbul Basınına Yansımaları, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir. (Yüksek Lisans Tezi)
[64] Vural, M. Kadri(2020), 27 Mayıs Dönemi’nde Toplumsal Algı İnşası Ve Cemal Gürsel’in Sansürlenen Mektubu, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı, 20 (161-186)
[65] Yakar, Serdar (2012), Dostozan M.Hanifi Sarıyıldız Hayatı ve Şiirleri, Öncü Basımevi, Ankara
[66] Yaşar, Öznur(2019), 27 Mayıs 1960 Darbesi Dönemi Çizgisel Mizah ve Demokrasi, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Sayı, 12/16 (471-492)
[67] Yalçın, Durmuş; Akbıyık, Yaşar vd. (2016), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara
[68] Yavuz, Nuri; Akyol, Hasan vd. (2019), “Tarihin İzinde Bir Ömür” Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, Berikan Yayınevi, Ankara
[68] Yılmaz, Ensar(2010), 1950 Seçimlerinin Önemi, Öne Çıkan Özellikleri ve Siyasal Sonuçları, Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. (31-45)
[69] Zürcher, Erik Jan (2018), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çeviren: Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul