OSMANLI KUDÜS’ÜNDE KAÇAKÇILIK FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ (1886-1914)

Yüzyıllar boyunca dini statüsünü koruyan Kudüs, sadece dini özelliğinden dolayı değil stratejik konumundan dolayı da siyasi çekişmelerin meydana geldiği bir şehir olmuştur. Siyasi nedenlerle 19.yüzyılda demografik yapısının sürekli değiştiği görülmüştür. Bu dönemde gerek Müslüman gerek, Yahudi ve Hıristiyan tüccarların bir arada yaşadığı, ticari faaliyetlerini gerçekleştirdiği bir ortam haline gelmiştir. Genellikle zeytin, pamuk, sebze ve meyve gibi belli başlı tarım ürünlerinin ticareti yapılmaktadır. 19. yüzyılda Kudüs Mutasarrıflığı dâhilinde bulunan Gazze ve Yafa gibi liman şehirleri Kudüs ticaretinin canlanmasına sebep olmuştur. Nitekim Gazze ve Yafa diğer Doğu Akdeniz limanlarıyla bağlantısı olan önemli noktalardır. Söz konusu bu liman şehirlerinde yasal ticaretin yanı sıra kanuna aykırı ticaret de gerçekleşmiştir. Kudüs Mutasarrıflığı dâhilinde kaçak ticaretin artmasının pek çok sebebi vardır. Özellikle 19. yüzyılda şimendifer hattının Kudüs’e kadar uzatılarak ulaşım ağının geliştirilmesi bu etkenlerden sadece birisidir. Söz konusu yapılan çalışmanın ana amacı: 19.yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Kudüs Mutasarrıflığı dahilinde gerçekleşen kaçakçılık faaliyetlerinin sebeplerini ve önleyici tedbirleri incelemektir. Yapılan çalışmanın ana kaynağı olan, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesinde bulunan Osmanlı Arşivi’nden temin edilen Kudüs’teki kaçakçılığa ilişkin belgelerin 1886 ve 1914 yılları arasında yoğunlaştığı tespit edilmiş ve çalışma bu tarihler arasında sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda kaçak ticarete konu olan başta tütün, tuz ve silah olmak üzere çeşitli ürünler tespit edilmiştir. Bu nedenle her ürün kaçakçılığı ayrı olarak değerlendirilecektir. Özellikle kaçakçılığa zemin hazırlayan siyasi ve sosyal etkenler üzerinde durulacaktır. Bu kapsamda arşiv belgelerinin yanı sıra, Osmanlı Devleti’nin iç ve dış gümrük uygulamaları ile ilgili çeşitli araştırma ve inceleme eserler göz önünde bulundurularak Kudüs Mutasarrıflığında gerçekleşen kaçakçılık faaliyetleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kudüs, Osmanlı Devleti, Kaçakçılık, Ticaret

An Overview of Smuggling Activities in Ottoman Jerusalem (1886-1914)

Jerusalem, which has maintained its religious status for centuries, has become a city where political strife has occurred not only because of its religious characteristics but also because of its strategic location. It was observed that the demographic structure of the 19th century changed constantly due to political reasons. During this period, it became an environment where both Muslim and Jewish traders lived together and carried out their commercial activities. Generally, major agricultural products such as olives, cotton, vegetables and fruits are traded. Port cities such as Gaza and Jaffa, which were part of the Jerusalem Governorate in the 19th century, caused the revival of the Jerusalem trade. As a matter of fact, Gaza and Jaffa are important points that have connections with other Eastern Mediterranean ports. In addition to legal trade, unlawful trade also took place in these port cities. There are many reasons for the increase in illegal trade within the Jerusalem Governorate. One of these factors is the development of the transportation network by extending the Shimendifer line to Jerusalem, especially in the 19th century. The main purpose of the study is to examine the reasons and preventive measures of smuggling activities in the Jerusalem Governorate in the late 19th century and the first quarter of the 20th century. The main sources for the study are the archival documents concerning the smuggling in Jerusalem obtained from the Ottoman Archives within the Presidency of the State Archives were concentrated between 1886 and 1914 and the study was limited between these dates. In this context, various products, particularly tobacco, salt and weapons, which are subject to illegal trade, have been identified. Therefore, each product smuggling will be evaluated separately. In particular, political and social factors that prepare the ground for smuggling will be emphasised. In this context, in addition to archival documents, the smuggling activities in the Jerusalem Governorate will be examined by considering various research and investigation works related to the internal and external customs practices of the Ottoman Empire.

Keywords:

Jerusalem, Ottoman State, Smuggling, Trade,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BEO. 47/3512; 776/57418.
DH.HMŞ, 9/4.
DH. İD, 94/3; 121/13.
DH. MKT, 90/27; 733/13; 1374/3; 1392/56; 2333/107.
DH. MTV, 32/5.
DH.MUİ, 86/3; 139/8.
DH. ŞFR, 109/9; 212/88; 237/125.
DH.TMIK. M, 263 /60.
DH.TMIK.S, 25/61.
Y. PRK. ML, 27/29.
Y.MTV, 96/60.
ZB, 443/125.
Aksu, A. (2015). Osmalı’da İki Amerikalı Misyoner Levi Parsons ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs
Seyahat Raporları 1819-1925, (Yay. Haz. A. Aksu), İstanbul: Dergah Yayınları.
Avcı, Y. (2004). Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), Ankara: Phoenix Yayınevi.
Avcı, Y. (2015). “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin’in Limanı Yafa: Bir Çatışma ve Rekabet Odağı”,Tarih İncelemeleri Dergisi, 30/2, 385-411.
Beinin J. (2019). Modern Ortadoğu’da İşçiler ve Çiftçiler, (D. Karakaya, Çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Bilge, M.L. (1996). “Gazze”, DİA, 13, 534-536.
Ben-Arieh, Y. (1985). Jerusalem in The 19th Century The old City, Newyork: St.Martin’s Press.
Büssow, J. (2015). “Zihin Haritaları: Geç Osmanlı Döneminde İki Filistin Gazetesinin Akdeniz Dünyası”,Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, (N. Berktay, Çev.), (B. Kolluoğlu ve M. Toksöz, Yay. Haz.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
el-Aselî, K. C. (2002). “Kudüs”, DİA, 26, 334-338.
Gerber H. (2015). “Tanzimat’a Yeni Bir Bakış: Kudüs Vilâyeti”, (H. Kaynar Çev.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (ed. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu), (s.243-263), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Gülsoy, U. (2013). “Osmanlı Devri Suriye/Filistin ve Yemen Demiryolları”, Osmanlı’da Ulaşım, (Ed. V.Engin ve A. Uçar ve O. Doğan, (s.261-287), İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
Güran, T. (2014). 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Türkiye İş BankasıYayınları.
Hathaway, J. (2018). Osmanlı Hakimiyetinde Arap Toprakları, (G. Ç. Güven, Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Hourani, A. (2016). Arap Halkları Tarihi, (Y. Alogan, Çev), İstanbul: İletişim Yayınları.
Hülagü, O. (1998). “Osmanlı’nın Son Döneminde Filistin’in İçtimai ve İktisadi Durumuna Bakış”, (O.Hülagü, Çev.), OTAM, 9, 503-537.
Karabulut S. (2019). “Mescid-i Aksa’nın İtibarı ve Korunması İçin İslam Alemine Bir Çağrı: Filistin Şer’î Meclisi’nin 1922 Tarihli Beyannamesi, Tahlil ve Transkripsiyon, Kudüs Tarih Şehir Toplum, (Ed.Y.Çolak-L. Karagöz), (s.85-130), İstanbul: İlem Yayınları.
Kasmo, R. (2019). “16.Yüzyılda Kudüs’te Osmanlı Kentsel Müdahaleleri”, Kudüs Tarih Şehir Toplum, (Ed. Y.Çolak ve L. Karagöz), (s.169-188), İstanbul: İlem Yayınları.
Kazgan, H. (2005). Galata Bankerleri, Ankara: Orion Yayınevi.Keskin, N.E. ve M. Yaman. (2013). Türkiye’de Tütün Reji’den Tekel’e Tekel’den Bugüne, Ankara: NotaBene Yayınları.
Kudumovic, L. (2019). “Kudüs, Eski Şehir: 19. Yüzyıldan Bu Yana Kent Dokusundaki Değişimler veGünümüz Sorunları”, Kudüs Tarih Şehir Toplum, (Ed. Y. Çolak-L. Karagöz), (s.189-218), İstanbul: İlem Yayınları.
Küçük, C. ve T. Ertüzün. (1994). “Düyûn-ı Umûmiyye”, DİA, 10, 58-62.Ortaylı, İ. (1981). “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6/2, 1599-1600.
Öke, M.K. (1982). Osmanlı İmparatorluğu Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880- 1914), İstanbul: Üçdal Neşriyat.
Önsoy, R. (1999). “Muharrem Kararnâmesi ve Düyûn-u Umumiye İdaresi”, Osmanlı, 3, 400-414.
Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914), İstanbul: İletişim Yayınları.
Satış, İ. (2015). “Kudüs Mutasarrıfları (1841-1902)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 30/2, 545-572.
Singer, A. (2008). Kadılar, Kullar, Kudüslü Köylüler, (S. Bulutsuz, Çev.), İstanbul: Türkiye İş BankasıYayınları.Şimşek, F. ve Dinç, G. (2009). “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/1, 101-127.
Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı Mali Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Ünal, M. (2007). “Tütünün Dört Yüz Yılı”, Tütün Kitabı, (Ed. E. G. Naskali), (s.17-33), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Yazbak, M. (2017). “Kudüs Mutasarrıflığının Doğuşu 1864-1914: İdari ve Sosyal Etkileri”, FAD-Filistin Araştırmaları Dergisi, Kudüs Özel Sayısı, 2, 32-57.
Yılmaz F. ( 2012). “Tütün”, DİA, 42, 1-4.
Yılmaz, F. (2005). Osmanlı İmparatorluğunda Tütün: Sosyal, Siyasi ve Ekonomik Tahlili (1600-1883),Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.