Edirne Âyanı Dağdevirenzade Mehmed Ağa’nın Hayatı ve Muhallefatı
Edirne âyanı Dağdevirenzade Mehmed Ağa XIX. Yüzyılın ilk çeyreğinde genelde imparatorluğun özelde ise Balkanlar’daki siyasi gelişmelerde önemli bir rol oynamış siyasi bir figürdür. Nüzül Eminliği, âyanlık, Bostancıbaşılık gibi Osmanlı Devleti için son derece önemli görevlerde bulunmuştur. XIX. yüzyılın başında bölgede etkinlik kazanmaya başlaya Mehmed Ağa Nizam-ı Cedid’e karşı çıkan Edirne Vakası’nın önemli aktörlerinden olmuştur. Bu olaydan sonra Bostancıbaşılık görevine getirilerek ölümüne kadar bu görevi icra etmiştir. 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı döneminde Rumeli’de çıkan karışıklarla ilgilenmesinin yanı sıra Ordu-yı hümâyûn için zahire ve asker sevkiyatı için de görevlendirilmiştir.
Mehmed Ağa’nın adını duyurduğu III. Selim dönemi Osmanlı merkezi otoritesinin Balkanlarda zayıfladığı bir dönemdir. Bu dönemde Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar malikâne sisteminin gelişmesine sebep olmuştur. Malikâne sistemi ise âyan adı verilen yerel yönetici sınıfın oluşması ve güç kazanması ile sonuçlanmıştır. Bu durum II. Mahmud’un padişahlığının ilk yıllarına kadar devam etmiştir. 1813 yılından sonra II. Mahmud Balkanlarda merkezi otoriteyi güçlendirecek stratejiler yürütmüştür. Bu minvalde Dağdevirenzade Mehmed Ağa’da II. Mahmud’un politikalarının bir hedefi olmuş ve ortadan kaldırılmıştır. Bu çalışmada Edirne âyanı Dağdevirenzade Mehmed Ağa’nın siyasi, askeri ve ekonomik faaliyetleri dönemin siyasi konjonktürü dikkate alınarak ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Âyan, Bostancıbaşı, Edirne, Mehmed Ağa.
The Life and Inheritance of the Notable of Edirne Dagdevirenzade Mehmed Aga
Dagdevirenzade Mehmed Aga, the notable of Edirne, was a political figure who played an important role in the political developments of the empire in general and the Balkans in particular in the first quarter of the 19th century. He served in significant positions for the Ottoman Empire, such as Nüzül Eminliği, âyanlık and bostancıbaşı. Mehmed Aga, who started to gain influence in the region at the beginning of the XIXth century, was one of the important actors in the Edirne Incident against the Nizam-ı Cedid. After this incident, he was appointed as Bostancıbaşı and served until his death. During the Ottoman-Russian War of 1806-1812, in addition to taking care of the security in Rumelia, he was also assigned for the shipment of provisions and soldiers for the Army.
The period of Selim III, during which Mehmed Aga made a name for himself, was a time when the Ottoman central authority was weakening in the Balkans. The economic problems of the Ottoman Empire in this period led to the development of the malikâne system. The malikâne system, in turn, resulted in the formation of a local ruling class called the âyan and its rise to power. This situation continued until the first years of Mahmud II's sultanate. After 1813, Mahmud II pursued strategies to strengthen central authority in the Balkans. In this respect, Dagdevirenzade Mehmed Aga was also a target of Mahmud II's policies and was eliminated. In this study, the political, military, and economic activities of the Edirne ayan Dagdevirenzade Mehmed Aga will be analyzed by taking into account the political conjuncture of the period.
Keywords:
Notable, Bostancıbası, Edirne, Mehmed Aga,
___
- BOA, Cevdet Tasnifi, Askeriye, nr. 1113/ 49325.
- BOA, Cevdet Tasnifi, Dahiliye, nr. 159/7920.
- BOA, Cevdet Tasnifi, Darphane, nr. 42/2088.
- BOA, Cevdet Tasnifi, Maliye, nr. 368/15125, 788/31797, 788/31797, 516/21091.
- BOA, Cevdet Tasnifi, Saray Mesalihi, nr.48/2401.
- BOA, Cevdet Tasnifi, Zabtiye, nr. 41/2015
- BOA, Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi, nr. 536/26344, 96/3884, 49/2345, 78/3009-A, 339/19405, 965/41267, 1296/50368, 965/41267-D, 983/41654-S, 499/24454, 1223/47814-B, 977/41523, 504/24855, 1006/42194, 963/41216, 980/41593, 969/41368-M, 501,24542, 277/16308, 1137/45272-A, 1003/42099-C, 1006/42213, 1004/42118-F, 1223/47803-C, 1223/47803-E, 1223/47814, 1260/48721, 278/16375, 343/19619-B, 517/25264.
- BOA, Meşihat Tasnifi, 314 Nolu Edirne Şer’iyye Sicili.
- Ahmed Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet, Haz. Dündar Günday ve Mümin Çevik, IV, V, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1994.
- Akyıldız, Ali. “Sened-i İttifak’ın İlk Tam Metni”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 2 (1998), İstanbul, s. 209-222.
- Asım Efendi. Asım Tarihi, Haz. Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2015.
- Başer, Alper. Eşkıyalıktan Ayanlığa Kırcaalili Emin Ağa, Çizgi Kitapevi, Konya 2014.
- Beydilli, Kemal. "Alemdar Mustafa Paşa", DİA, II, 1989, s. 364-365.
- Câbî Ömer Efendi. Câbî Târihi (Târîh-i Sultân Selim-i Sâlîs ve Mahmûd-ı Sânî), Haz. Mehmet Ali Beyhan, I, II, Ankara 2003.
- Gökçe, Cemal. “Edirne Ayanı Dağdevirenoğlu Mehmed Ağa”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 22 (Mart 1967), s. 97-109.
- İnalcık, Halil. "Sened-i İttifak Ve Gülhane Hattı-i Hümayunu", Belleten, XXXI, 124 (1967), s. 603-622.
- İnalcık, Halil. Devlet-i’Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV, IV, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2020.
- Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli, V, Yeditepe Yay., İstanbul 2017.
- Karaçay TÜRKAL, Merve. “Bağdat Valisi Ahmed Paşa’nın Muhallefatı (1692-1694)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 52 (2021), s. 213-237.
- Karakuş, Sadık Emre. 270 Nolu Edirne Şer’iyye Sicili (H.1216-1217/ M.1801-1803), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2011.
- Karakuş, Sadık Emre. Osmanlı İdaresinde Edirne (1789-1839), Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2018.
- Koçu, R. Ekrem. Türk Giyim Kuşam Ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yay., 1969.
- Mustafa Nuri Paşa. Netayic Ül-Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, Haz. Neşet Çağatay, III, IV, T.T.K. Yay., Ankara 1987.
- Nehir, Nurullah. 219 Nolu Mühimme Defterinin Transkripsiyon Ve Değerlendirilmesi (1-60), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2015.
- Özcan, Tahsin. “Muhallefât”, DİA, 30 (2020), s. 405-406.
- Özkaya, Yücel. Osmanlı İmparatorluğu’nda Dağlı İsyanları (1791-1808), T.T.K. Yay., Ankara 2020.
- Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul 1993.
- Polat, Serkan. “Çapanoğlu Ahmed Paşa’nın Muhallefâtı”, Tarih Okulu Dergisi, 24 (2015), s. 85-120.
- Şânî-zâde Mehmed ‘Atâ’ullan Efendi. Şânî-zâde Târîhi (1223-1237/1808-1821), Haz. Ziya Yılmazer, I, II, Çamlıca Yay., İstanbul 2008.
- Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî, Haz. Raşir Gündoğdu vd., İdeal Kültür Yay., İstanbul 2015.
- Türe, İskender; KAYNAR, Selim. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2017.
- Uçarol, Rıfat. Siyasi Tarih 1789-2012, DR Yay.
- Uğur, Yunus. “Şer’iyye Sicilleri”, DİA, XXXIX, 2010, s. 8-11.
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı. “Nizam-ı Cedid Ricalinden Kadı Abdurrahman Paşa”, Belleten, XXXV, 138 (Nisan 1971), s. 245-302.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, T.T.K. Yay., Ankara 2010.
- Yıldız, Murat. “15.-19. Yüzyıllarda Edirne’de Asayişi Sağlayan Bir Kurum: Edirne Bostancı Ocağı”, History Studies, III, 3 (2011), s. 384-394.
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Yücel ÖZTÜRK
Sayıdaki Diğer Makaleler
16. Yüzyıl İstanbul'unda Aşkenazlar
Başlangıcından Geç Tunç Çağına Kadar Batı Sibirya Orman-Bozkırlarında Göçler ve İlk Nüfusun Oluşumu
Edirne Âyanı Dağdevirenzade Mehmed Ağa’nın Hayatı ve Muhallefatı
Bosna Eyaleti’nde Dubrovniklilerin Karşılaştıkları Problemler ve İlgili Fermanlar (1670-1685)