Bilge Mimar Turgut Cansever’in Perspektifinden Türkiye’de “Yatay Mimari” Meselesi

Yatay mimari söylemi, çok katlı yapıların İstanbul’un tarihi siluetine zarar verdiği yönündeki tartışmaların ardından, hükümetin şehircilik politikasının önemli bir unsuru olarak takdim edilmiştir. Şehirlerin görünümüne yapacağı katkıların yanı sıra, yatay mimarinin mahalle kültürünü yeniden inşa ederek komşuluk ilişkilerini güçlendireceği, doğal afetlerden sonra oluşacak yapı hasarlarını azaltacağı ileri sürülmüştür. Bu düşünceler eşliğinde yatay mimari anlayışının mevzuata yansıması 2017 yılında yürürlüğe giren Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği ile olmuştur. Yatay mimari söylemi, kat yüksekliklerini sınırlandıran düzenlemelerin yanı sıra 11. Kalkınma Planına ve seçim manifestolarına da yansımıştır. Ancak yatay mimari adına yapıldığı söylenen yasal düzenlemelerin ve projelerin yerindeliği yeni bir tartışma alanı ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada, hükümetin yatay mimari söylem ve uygulamaları, bu anlayışın öncüsü olan mimar Turgut Cansever’in perspektifinden analiz edilmiştir. Cansever’in ufki kat mülkiyeti, ondan mülhem olarak izleyicisi H. İbrahim Düzenli’nin ufki(yatay) şehircilik olarak isimlendirdiği anlayış, 1-2 katlı müstakil bahçeli konutlardan oluşan, Osmanlı kent sisteminden ilham alan ve bugünün yapılaşma sisteminden tamamen farklı bir şehirleşme anlayışını yansıtmaktadır. Bu bağlamda, ülkemizde yatay mimari söylemi sonrasında yapılan uygulamalara bakıldığında, eskisine göre önemli bir kazanımın elde edildiğini söylemek mümkün değildir. Sonuç itibariyle, hükümetin yatay mimari söyleminde dile getirilen hedefler ile mevcut yapılaşma pratiklerinin birbirleriyle uyumlu olmadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

“Yatay mimari” söylemi, mahalle kültürü, Turgut Cansever

The Issue of “Horizontal Architecture” in Turkey from the Perspective of Turgut Cansever, the Wise Architect

After debates about whether or not multistory buildings damaged the historical silhouette of İstanbul, the horizontal architectural discourse was established as an important element of the government’s urban policy. It has been argued that horizontal architecture will strengthen neighborly relations by rebuilding neighborhood culture and reducing building damage after natural disasters, in addition to contributing to the appearance of cities. Based on these considerations, the Planned Areas Zoning Regulation, which came into effect in 2017, reflects the horizontal architecture discourse in the legislation. The Eleventh Development Plan, election manifestos, and regulations limiting floor heights all reflect the horizontal architecture discourse. However, the applicability of horizontal architecture as well as the pertinence of regulations and projects purportedly created for horizontal architecture have sparked a new debate topic. In this paper, the horizontal architectural discourse and practices of the government are analyzed from the perspective of architect Turgut Cansever, a pioneer of horizontal architecture. Cansever’s “horizon condominium,” which was called horizon (horizontal) urbanism by his follower H. Ibrahim Düzenli, reflects a completely different type of urbanization from today’s construction system, which consists of 1–2 story detached houses with gardens and was inspired by the Ottoman city system. In this context, it is impossible to state that the applications made after the horizontal architectural discourse in our country have resulted in a significant improvement compared to the past. Thus, it is evident that the objectives of the horizontal architectural discourse and the existing construction practices are incompatible.

Keywords:

The discourse of “horizontal architecture, ” neighborhood culture, Turgut Cansever,

PDF

___

AK Parti 31 Mart 2019 Mahalli İdareler Genel Seçimleri Manifestosu. (2019). Erişim Adresi: https://www.akparti.org.tr/media/279203/manifesto_28ocak2019_17-29.pdf
Akın, S. (2017, 21 Kasım). Dikey mi yatay mı? Yoksa müstakil mi? Milliyet. Erişim adresi: https://www.yenisoz.com.tr/yazarlar/dikey-mi-yatay-mi-yoksa-mustakil-mi/
Akıncı, M. (2018, 8 Kasım). Yatay Değil, Dikey Mimari Olması Lazım!. Erişim adresi: http://expressvatan.com/yazarlar/mahmut-akinci/kayyimdan-baskan-olur-mu/318/
Artık çok geç: Davutoğlu, Erdoğan’ı ‘küstüren’ kuleler için ‘şehre ihanet’ dedi. (2016, 9 Nisan). Erişim adresi: https://www.diken.com.tr/artik-cok-gec-davutoglu-erdoganin-kustugu-169-kulelerine-yuklendi-sehre-ihanet/
Atay, D. (2018, 25 Temmuz). Mimarlıkta Dikey ve Yatay Büyüme. Erişim adresi: https://manifold.press/mimarlikta-dikey-ve-yatay-buyume
Ayvazoğlu, B. (2016). Dünyayı Güzelleştirmek, Turgut Cansever’le Konuşmalar. İstanbul: Timaş Yayınları.
Bakan Kurum müjdeleri sıraladı. (2019, 19 Mart). Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/bakan-kurum-mujdeleri-siraladi-41154766
Bauer, C. (2020). Modern Housing. Baston: University of Minnesota Press.
Bıçkı, D. (2019). Mahallenin İmkansızlığı Üzerine Notlar: Yitirilen Bir Değer Olarak Komşuluk İlişkileri. Uluslararası Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırma Dergisi
Bıçkı, D. (2020). Kent Sosyolojisi. Songül Sallan Gül (Ed.), Sosyolojiye Giriş. Denizli: Kaf Kitap Kafe Yayınları
Boğazlıyan, E. (2017, 17 Kasım). Haliç kıyısında kat sınırı 4’ten 10’a çıkarıldı. Habertürk. Erişim adresi: https://www.haberturk.com/halic-kiyisinda-kat-siniri-4ten-10a-cikarildi-1717200
Cansever, T. (2010). Osmanlı Şehri. Seval Akbıyık (Ed.). İstanbul: Timaş Yayınları.
Cansever, T. (2014). Kubbeyi Yere Koymamak. Seval Akbıyık (Ed.). İstanbul: Timaş Yayınları.
Cansever, T. (2016). İslam’da Şehir ve Mimari. Seval Akbıyık (Ed.). İstanbul: Timaş Yayınları.
Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (2020, 20 Şubat). Resmi Gazete (Sayı: 31045). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/02/20200220-1.htm
Cumhurbaşkanı Erdoğan: Dikey mimari yok, yatay mimari. (2018, 8 Kasım). Erişim adresi: https://www.dunya.com/gundem/cumhurbaskani-erdogan-dikey-mimari-yok-yatay-mimari-haberi-431879
Cumhurbaşkanı Erdoğan: Maalesef site kültürü ülkemize egemen olmaya başladı. (2020, 2 Ocak). Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-cumhurbaskani-erdogandan-onemli-aciklamalar-41410801
Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan yatay mimari vurgusu. (2021, 9 Nisan). Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-cumhurbaskani-erdogandan-yatay-mimari-vurgusu-41784259
Doğan, K. (2021, 18 Mayıs). Mimarlık Yatay Mı Dikey Mi? [Blog yazısı]. Erişim adresi: https://www.artcollegess.com/post/mimarlik-yatay-mi-dikey-mi
Düzenli, H. İ. (2016). Ufki Şehir, Turgut Cansever’in İzinde. İstanbul: Klasik
Erbil, Ö. (2018, 19 Ocak). 16/9 Tıraştan kurtuldu… Silueti bozan kuleler yasallaştı. Hürriyet. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/16-9-tirastan-kurtuldu-silueti-bozan-kuleler-yasallasti-40714741
Erdoğan: Dikey mimari bizim için intihardır. (2021, 25 Ocak). Erişim adresi: https://www.gazeteduvar.com.tr/erdogan-dikey-mimari-bizim-icin-intihardir-haber-1511376
Erdoğan’dan ‘itiraf’: 100 kat bina yapmak sizi medeni yapmıyor, bu tuzağa düştük. (2017, 21 Ekim). Erişim adresi: https://www.diken.com.tr/erdogandan-itiraf-100-kat-bina-yapmak-sizi-medeni-yapmiyor-bu-tuzaga-dustuk/
Erzurum’da dikey değil, yatay mimari tercih edilmeli! (2021, 5 Şubat). Erişim adresi: https://emlakkulisi.com/erzurumda-dikey-degil-yatay-mimari-tercih-edilmeli/663531
Fishman, R. (2016). Yirminci Yüzyılda Kent Ütopyaları (D. Toprak, Çev.). İstanbul: Daimon.
Güllüce Açıkladı; Yeni Slogan ‘Yatay Yapılanma’. (2014, 14 Şubat). Erişim adresi: http://www.yapi.com.tr/haberler/gulluce-acikladi-yeni-slogan-yatay-yapilanma_117052.html
Howard, E. (2019). Yarının Bahçe Kentleri (A. Volkan, Çev.). İstanbul: Daimon.
İlgün, S. (2019, 9 Kasım). Cihan Uzunçarşılı Baysal: AKP kendi ideolojik mekanlarını inşa ediyor. Evrensel. Erişim adresi:https://www.evrensel.net/haber/373178/cihan-uzuncarsili-baysal-akp-kendi-ideolojik-mekanlarini-insa-ediyor
İnşaat firmaları yeni döneme başlıyor! Kriterler değişti! (2020, 4 Haziran). Erişim adresi: https://emlakkulisi.com/insaat-firmalari-yeni-doneme-basliyor-kriterler-degisti/639478
İstanbul’a ihanet ettik, bundan ben de sorumluyum. (2017, 21 Ekim). Erişim adresi: https://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/erdogan-istanbulda-26-2058213/
İstanbul’da 116 bin konut dönüşüyor. (2020, 27 Mart). Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/istanbulda-116-bin-konut-donusuyor-6220369
İzmir’de yatay mimari dönemi! Başkan Erdoğan’dan önemli açıklamalar. (2021, 22 Şubat). Erişim adresi: https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/02/22/son-dakika-haberi-baskan-erdogan-izmirde-deprem-konutlarinin-temelinin-atilmasi-toreninde-konusuyor
Keyman, E. F. ve Koyuncu Lorasdağlı, B. (2010). Kentler Anadolu’nun Dönüşümü ve Türkiye’nin Geleceği. İstanbul: Doğan Kitap
Küçükali, H. (2018, 8 Kasım). Yatay Mimari Mi, Dikey Mimari Mi? [Blog yazısı]. Erişim adresi: https://www.tahtapod.com/blog/yatay-mimari-mi-dikey-mimari-mi
L’Heuillet, Helen. (2016). Komşuluk (A. Beyaz, Çev.). İstanbul: YKY
Mola, A. O. (2019, 19 Şubat). Yatay-dikey mimari tartışması ve tarım. Erişim adresi: https://www.yasamicingida.com/yazarlar/ali-osman-mola/yatay-dikey-mimari-tartismasi-ve-tarim/ Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği. (2017, 3 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30113). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/07/20170703-8.htm
Rose, J. (2019). İyi Akort Edilmiş Şehir (T. Gezer, Çev.). İstanbul: Optimist.
Savaş, B. (2021, 12 Şubat). Kentsel dönüşüm hız kesmeden devam ediyor! Sabah. Erişim adresi:https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2021/02/12/kentsel-donusum-hiz-kesmeden-devam-ediyor
Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB). (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf
Şahin, İ. (2021, 10 Ocak). İstanbul’un boyu uzayacak: Avrupa’nın en yüksek binası inşa ediliyor. Sözcü. Erişim adres: https://www.sozcu.com.tr/2021/emlak/istanbulun-boyu-uzayacak-avrupanin-en-yuksek-binasi-insa-ediliyor-6205318/
TOKİ. (2019, 25 Kasım). Çanakkale’de Mahalle Kültürü. Erişim adresi: https://www.toki.gov.tr/haber/canakkalede-mahalle-kulturu
Varol, M. ve Aşan, C. (2019, 15 Şubat). Çevre ve Şehircilik Bakanı Kurum: Bundan sonra 4-5 katı geçmeyecek imarlar yapılacak. Anadolu Ajansı. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/politika/cevre-ve-sehircilik-bakani-kurum-bundan-sonra-4-5-kati-gecmeyecek-imarlar-yapilacak/1394115
Yatay mimarinin avantajları neler?. (2021, 5 Ağustos). Erişim adresi: https://emlakkulisi.com/yatay-mimarinin-avantajlari-neler/680108
Yatay mimari için ilk adım Beyoğlu’nda atıldı!. (2019, 6 Mart). Erişim adresi: https://emlakkulisi.com/yatay-mimari-icin-ilk-adim-beyoglunda-atildi/600346
Yatay mimari ne anlama geliyor? Yatay mimari nasıl olur, avantajı nedir?. (2021, 26 Ocak). Erişim adresi: https://www.aksam.com.tr/guncel/yatay-mimari-nedir-yatay-mimari-evleri-nasil-olur/haber-1144211
Yatay mimari ne demektir? Yatay mimari evleri nasıl olur?. (2019, 16 Aralık). Erişim adresi: https://www.gursesgazetesi.com/yasam/yatay-mimari-ne-demektir-yatay-mimari-evleri-nasil-olur-h25317.html
Yılmaz, S. (2015, 27 Aralık). Şehirlerde Yatay Yapılaşmaya Dönmeliyiz. Habertürk. Erişim adresi:https://www.haberturk.com/yazarlar/serpil-yilmaz-2155/1172812-sehirlerde-yatay-yapilasmaya-donmeliyiz
16/9 = Yıkım. (2013, 25 Mayıs). Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/16-9-yikim-23363771