Sanatta yıkıcı mı̇zahın delı̇lı̇k ve gülme anlatımı
Sanatın yıkıcı mizahi anlatımında delilik ve gülme, Rönesans’tan günümüze sanatsal bağlamda sıra dışı, aşırı, abartı, anormal, alaysı ve alegorik ifadeleri kapsar. Bu amaçla mizah imgesinin deliliğin ve delinin, hastalığın ve hastanın bağlamının dışında anlatımlar olduğu görülmektedir. Delilik ve deli, bu anlatımla hakikati söyleyen alegorik ve yergisel ifadelerle aktarılmıştır. Gülme ise salt komikliğe verilen bir tepkiden ziyade insanın hata ve kusurlarına karşı üstünlük taslayan, aşağılayıcı nitelikler olarak sunulur. Sanat bağlamında söz konusu bu iki öğe aykırı yergi ifadeleri olmuş ve insan aklının yıkıcılığını gösteren, eleştiren, aşağılayıcı nitelemelerle aktarılmıştır. Dolayısıyla bu alaycı ifadeler öznesini hem inkâr eder hem de itibarsızlaştırır. Sert eleştiri imgeleri olan söz konusu öğelerin, halk kültürü ile yakın ilişkili oldukları ve alegorik anlatımlarla sanat bağlamında etkileyici anlatım dillerine dönüştükleri de anlaşılmaktadır. Sanat eserlerinde delilik ve gülme imgelerinin iz düşümü, hem insan karanlığının kozmik en sert dışavurumu hem de onun içsel serüveninin derin köklerinin özü ve uygarlık tarihinin bir perspektifidir. İnsanların/toplumların kusurlar hiyerarşisinin karşısına tekrarlı formlarla ısrarlı bir dil oluşturan bu öğeler, tekrarlı betilerle olayın trajik yönüne ciddi vurgu yapan anlatımlardır. Bu amaçla araştırma, delilik, deli ve gülmenin salt anlamlarının dışında eleştirel bilincin hakikat söyleyen aktarımları yönünde olacaktır. Araştırmada, ifade edilen anlatımlar eşliğinde sanat bağlamında delilik ve gülme metaforlarının sert mizahi anlamları ve ilişkili oldukları kavramlar açıklanacaktır. Araştırma yöntemi, Rönesans’tan günümüze delilik, deli ve gülmenin yıkıcı mizahi yaklaşımlarının ve geçirdikleri evrimin, yazınsal sanat ve felsefi kaynaklardan faydalanarak sanat eserleri ile örnekler bağlamında incelenmesiyle sınırlı tutulacaktır.
Anahtar Kelimeler:
delilik, gülme, grotesk, alegori, yıkıcı mizah
The medness and laughter narrative of disruptive humor in art
Madness and laughter in art’s destructive humorous expression encompass extraordinary, extreme, exorbitant, abnormal, satirical and alegorical representations, from Renaissance till today. In virtue of this purpose it’s seen that humor image lies outside the context of madness and the mad, sickness and the sick. The former is conveyed via allegorical and satirical forms that tells the truth. Laughter, on the other hand, is presented as pejorative properties that boasts over the faults and flaws of human rather than being a reaction against mere comedy. These two aformentioned elements have been contrarian satirical statements in artistic context, and communicated with debasing, critical descriptions revealing the vandal human mind. Therefore the resulting mockery both rejects and defames its subject. Such tokens of strong critique are observed to be in close relation with folklore and transform into impressive languages of allegory in the art sphere. The projection of madness and laughter images in art works, more clearly when the archive of the language they use is considered alongside satire, is both the harshest manifestation of human darkness in cosmic scale and the essence of the deeper roots of her inner journey, a historical perspective of civilization. The aforementioned factors that compose an insistent language from repetitive forms against the hierarchy of flaws endemic to human and her societies are statements strongly emphasizing the tragic aspect in persistent terms. In this vein the research will lean towards consciousness’ representations speaking of the essence, beyond the semantics of madness, the mad and her laughter. Together with the discussion detailed so far madness and laugther metaphors’ jagged comedic meanings and associated concepts will be explained. The scope of the methodology will be limited to the evaluation of madness’, the mad’s and (her) laugther’s destructive satirial perspectives and their evolution through time down from Renaissance, within the scope of related art and philosophy literature, including references to key art works when relevant.
Keywords:
madness, laughter, grotesque, allegory, disruptive humor,
___
- ANTMEN, A. (2008). Pala Şair?in bıyığı da Dali?den aşağı kalmıyor!, (çev-rimiçi), Radikal. http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ahu-antmen/pala-sai-rin-biyigi-da-daliden-asagi-kalmiyor-901213/ (Erişim Tarihi: 23.05.2021).
- BAHTİN, M. (2005). Rabelais ve Dünyası. Çevirmen: Ç. Öztek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 975-539-431-1.
- BAHTİN, M. (2017). Karnavaldan Romana. Çevirmen: C. Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 3. Baskı, ISBN: 978-975-539-338-4.
- BOYNE, R. (2009). Foucault ve Derida. Çevirmen: İ. Yılmaz. Ankara: Bil-geSu Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 978-9944-795-12-8
- BOZKURT, A. (2001). Bedenin Kahkahası Grotesk Gülünç. Hayalet Gemi(60). s. 33-34. İstanbul:Teknofil Teknoloji Tasarım
- BUCK-MORSS, S. (2010). Görmenin Diyelaktiği. Çevirmen: F. B. Aydar. İstanbul: Metis Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 978-975-342-692-3
- CANTEK, L. (2003). Gülmenin Muhalif Duruşu, Folklor/Edebiyet 57, Sayı. 33. Cilt. 9. s. 57-71. Ankara: Başkent Matbaacılık.
- ECO, U. (2009). Çirkinliğin Tarihi, Çevirmen: A.U. Ergün, Ö. Çelik, A. Uysal. İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık ve Yapımcılık, 4. Baskı, ISBN: 978-605-111-246-6
- EAGLETON T. (2020). Mizah. Çevirmen: M. Pakdemir. İstanbul: Ayrıntı yayınları, 2. Baskı, ISBN: 978—605-314-419-9
- FOUCAULT, M. (2014). Sonsuza Giden Dil. Çevirmen: I. Ergüden. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, ISBN: 975-539-489-3
- FOUCAULT, M. (2011). Büyük Kapatma. Çevirmen: I. Ergüden, F. Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 3. Basım, ISBN: 975-539-285-8
- FOUCAULT, M. (2006). Deliliğin Tarihi. Çevirmen: M. A. Kılıçbay. Anka-ra: İmge Kitapevi, 4. Baskı, ISBN: 975-533-040-2
- GOMBICH, E. H. (2007). Sanatın Öyküsü. Çevirmen. E. Erduran – Ö. Erdu-ran. İstanbul: Remzi Kitabevi, 7. Basım, ISBN: 978-975-14-0695-8
- MORREALL, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. Çevirmen: K. Aysevener, Ş. Soyer. İstanbul: İris Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 975-7909-05-X
- ÖTGÜN, C. 3. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempoz-yumu, s. 67-69. 10-13 Ekim 2018 – Giresun
- PARVULESCU, A. (2017) Gülme, Bir Tutkuya Dair Notlar. Çevirmen: M. Doğan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 978-605-4787-88-3
- RUSKIN, J. (2016). Belleğin Lambası. Seçme Yazılar, 1. Çevirmen: A. N. Tezel. İstanbul: Corpus yayınları, 1. Baskı, ISBN: 978-605-83809-1-2.
- SANDERS, B. (2001). Kahkahanın Zaferi: Yıkıcı Tarih Olarak Gülme. Çe-virmen: M. Doğan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, ISBN: 975-539-211-4
- SASS, L. A. (2013). Delilik ve Modernizm. Çevirmen: E. Ürol. İstanbul: Alfa Yayıncılık. 1. Basım, ISBN: 978-605-106-824-4.
- SCULL A. (2016). Uygarlık ve Delilik, Akıl Hastalığının Kültürel Tarihi. Çevirmen: N. Elhüseyni.. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, ISBN: 978-975-08-3727-2
- SMADJA E. (2013). Gülmek. Çevirmen: S. N. Arım. İstanbul: Bağlam Ya-yınları, 1. Baskı, ISBN: 978-605-5809-80-5.
- STAROBINSKI, J. (2012). Özgürlüğün İcadı ve Aklın Ablemleri. Çevirmen: H. Bayrı. İstanbul: Metis Yayınları, 1. Basım, ISBN: 978-975-342-861-3
- ZISS, A. (2009). Estetik (gerçekliği sanatsal özümsemenin bilimi). Çevirmen: Y. Şahan. İstanbul: Hoyalbaz Yayıncılık, 1. Baskı, ISBN: 978-605-60600-6-9.
- ISSN: 2636-7718
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Holistence Publications