Kentsel Açık Yeşil Alanlardaki Yenilebilir Bitkilerin Değerlendirilmesi: Kahramanmaraş Kenti Örneği

Kentlerde yapılaşma hızının artması ile birlikte çevresel, sosyal ve ekonomik birçok fayda sağlayan açık yeşil alanlar hızla azalmaktadır. Bunun yanı sıra artan nüfusun yüksek gıda talebi alternatif peyzaj uygulamalarının önünü açmıştır. Yenilebilir bitkiler günümüzde yenilebilir peyzajlar kavramının ortaya çıkması ile birlikte daha fazla ilgi görmektedir. Yenilebilir bitkiler besleyici özellikleri ve biyoçeşitliliğe katkı sunmaları kadar yaşanılan yöreye ve kültüre bağlı “tat algısı/seçimi” oluşturarak yerel kültürün önemli bir bileşeni ve dolayısıyla toplumsal kimlik oluşumunun da değerli bir parçasıdır. Bitkiler ile yapılan tasarım çalışmalarında temel tasar ilkeleri doğrultusunda bitkilerin; form-biçim, tekstür-doku ve renk özellikleri göz önünde bulundurulur. Yenilebilir bitkiler besin değeri taşımanın yanı sıra sahip oldukları estetik özellikler ile (çiçek ve meyve güzelliği, yaprak dokusu, sonbahar renklenmesi, habitusu vb.) peyzaj tasarımı içerisinde önemli bir yer tutarlar. Çalışma kapsamında Kahramanmaraş kentsel açık yeşil alanlarında yenilebilir özellikte 65 bitki taksonu tespit edilmiştir. Bu bitkilerin; familyaları, yöresel adları, yenilebilir kısımları, yaşam formları, yaprak renkleri, sonbahar renklenmesine sahip olup olmadıkları, çiçek renkleri ve olgun meyve renkleri belirlenmiş ve değerlendirmeler yapılmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda, yenilebilir özellikte en fazla takson içeren familyanın Rosaceae olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, 65 bitkiden; 36’sının meyvesinin, 20’sinin çiçeğinin, 13’ünün yaprağının, 3’ünün tohumunun, 3’ünün kökünün ve 2’sinin ise toprakaltı kısmının yenilebildiği tespit edilmiştir. Sonuç olarak, yenilebilir bitkilerin peyzaj tasarım çalışmalarında kullanımları ile ilgili öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Yenilebilir bitkiler, kentsel açık yeşil alanlar, Kahramanmaraş

Evaluation of Edible Plants in Urban Open Green Areas: The Case of Kahramanmaraş

With the increase in the rate of construction in cities, open green areas, which provide many environmental, social, and economic benefits, are rapidly decreasing. In addition, the high food demand of the increasing population has paved the way for alternative landscape applications. Edible plants are getting more attention today with the emergence of the concept of edible landscapes. Edible plants are an important component of local culture and therefore a valuable part of social identity formation by creating a “taste perception/selection” depending on the region and culture in which they live, as well as their nutritional properties and contribution to biodiversity. In design studies with plants, the form, texture, and color characteristics of plants are taken into consideration in line with the basic design principles. In addition to carrying nutritional value, edible plants have an important place in landscape design because of their aesthetic features (flower and fruit beauty, leaf texture, autumn coloration, habitus, etc.). Within the scope of the study, 65 edible plant taxa were identified in the urban open green areas of Kahramanmaraş. Families, local names, edible parts, life forms, leaf colors, whether they have autumn coloration, flower colors, and ripe fruit colors of these plants were determined and evaluated. As a result of these evaluations, it was determined that the family with the highest number of edible taxa was Rosaceae. In addition, it was determined that, from 65 plants, 36 have edible fruits, 20 have edible flowers, 13 have edible leaves, 3 have edible seeds, 3 have edible roots, and 2 have edible underground parts. As a result, suggestions have been developed for the use of edible plants in landscape design applications.

Keywords:

Edible plants, urban open green areas Kahramanmaraş, Yenilebilir bitkiler, kentsel açık yeşil alanlar,

PDF

___

Aktan, T. (2011). Yenişehir (Bursa) Köylerinin Etnobotanik Özellikleri. Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
Andrews, T., (2004). Renklerle Tedavi, Çev: Tuğrul Ökten, Arıtan Yayınevi, ISBN: 9789757582212.
Aslan, F., Mustan Dönmez, B. & Yılmaz, B. (2014). Görsel ve işitsel sanatların doğa ile olan köprüsü: peyzaj mimarlığı. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 4(9): 99-106.
Aykun Dikmen, B. & Yılmaz, H. (2021). Erzurum kentsel açık yeşil alanlarında meyve ağaçlarının kullanımı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 52(3): 262-272.
Başer, K.H.C. (1997). Current knowledge on the wild food and non-food plants of Turkey. In: Heywood, V.H. and Skoula, M. (eds.) Identification of Wild Food and Non-Food plants of the Mediterranean Region, 129-159, Mediterranean Agronomic Institute, Chania, Greece.
Baytop, A. (1994). Bitkilerimizin yerli adları V. Doğa Türk Botanik Dergisi, 18(2): 113-115.
Creasy, R. (2010). Edible Landscaping. A Sierra Club Book. 337-341.
Demirci, S. (2010). Andırın (Kahramanmaraş) İlçesinde Etnobotanik Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Duran, A. (1998). Akseki (Antalya) ilçesindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Ot Sist. Bot. Dergisi, 5(1): 72-92.
Ekren, E. (2020). Yeşil yol planlaması: Kahramanmaraş örneği (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, 275, Ankara.
Ekren, E. (2021). Planning Sustainable Cities: A Green Infrastructure-Based Approach. Şebnem Ertaş Beşir, M. Bihter Bingül Bulut and İrem Bekar (Eds.). Architectural Sciences and Sustainability. 2021, Volume:2, 1-28. ISBN: 978-625-8061-43-7. Iksad Publications.
Ekren, E. & Çorbacı, Ö.L. (2021). Etnobotanik kullanım olanakları üzerine bir araştırma: rize kentsel açık yeşil alanlar örneği. Anadolu Çev. ve Hay. Dergisi, 6(4): 487-497.
Ekren, E. & Çorbacı, Ö.L. (2022). Kahramanmaraş kentsel açık yeşil alanlarında kullanılan bitki materyalinin değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 18(1): 25-50.
Emre Bulut, G. (2008). Bayramiç (Çanakkale) Yöresinde Etnobotanik Araştırmalar. Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, İstanbul.
Eroğlu, E., Akıncı Kesim, G. & Müderrisoğlu, H. (2005). Düzce kenti açık ve yeşil alanlarındaki bitkilerin tespiti ve bazı bitkisel tasarım ilkeleri yönünden değerlendirilmesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 11(3):270-277.
Ertuğ Yaraş, F. (1997). An Ethnoarcheological Study of Subsistence and Plant Gathering in Central Anatolia. Washington University, Doctoral Thesis, St. Louis.
Ertuğ, F. (2000). An ethnobotanical study in central anatolia (Turkey). Econ. Bot. Journal, 54(2): 155-182.
Ertuğ, F. (2004). Wild edible plants of Bodrum area (Muğla, Turkey). Turkish J. Bot., 28: 161-174.
Ertuğ, F. (2014). Yenen Bitkiler. Şu eserde: Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.). Resimli Türkiye Florası, cilt 1. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Güldaş, N. (2009). Adıyaman İlinde Etnobotanik Değeri Olan Bazı Bitkilerin Kullanım Alanlarının Tespiti. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
Güner, A. & Ekim, T. (edlr.) (2014). Resimli Türkiye Florası, cilt 1. NGBB Yayınları Flora Dizisi 2, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. & Babaç, M.T. (edlr.), (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.
Güneroğlu, N. & Bektaş, S. (2022).Yenilebilir meyve özelliği olan odunsu bitki taksonlarının peyzaj mimarlığındaki önemi: KTÜ Kanuni Kampüsü örneği, Türkiye Ormancılık Dergisi, 23(1):79-89.
Güneş, Z. (2019). Peyzaj Alanlarında Kullanılan Yenilebilir Süs Bitkileri: Çanakkale Kent Merkezi Örneği, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale, 2019.
İlçim, A. & Varol, Ö. (1996). Hatay ve K.Maraş (Türkiye) illerindeki bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. Ot Sistç Bot. Dergisi, 3(1): 69-74.
Kaval, İ. (2011). Geçitli (Hakkari) ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Van.
Kösa, S., Atik, M. (2013). Bitkisel Peyzaj Tasarımında Renk ve Form; Çınar (Platanus orientalis) ve Sığla (Liquidambar orientalis) Kullanımında Peyzaj Mimarlığı Öğrencilerinin Tercihleri, Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 14(1): 13-24.
Lim, T. K. (2012). Edible medicinal and non-medicinal plants Vol. 1, Dordrecht, The Netherlands, Springer.
Lovell, S.T., (2010). Multifunctional urban agriculture for sustainable land use planning in the United States. Sustainability, 2(8): 2499-2522.
Lyle-Kalças, E. (1974). Food from the fields, edible wild plants of Eagean Turkey. Birlik Matbaası, Bornova, İzmir.
Metin, A. (2009). Mut Çevresinde Yetişen Bitkilerin (Mersin) Etnobotanik Özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Özbucak, T.B., Kutbay, H.G. & Akçin, O.E. (2006). The contribution of wild edible plants to human nutrition in the Black Sea Region of Turkey. Ethnobotanical Leaflets, 10: 98-103.
Özçelik, H. (1987). Akseki yöresinde doğal olarak yetişen bazı faydalı bitkilerin yerel adları ve kullanılışları. Doğa Tarım ve Orman Botanik Dergisi, 11(3): 316-321.
Öztürk S. & Çalışkan H., (2019). Kentleşme gelişiminin ekonomik büyüme üzerine etkisi: Türkiye örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(17): 677-694.
Öztürk, M. & Özçelik, H. (1991). Doğu Anadolu’nun Faydalı Bitkileri. SİSKAV, Semih Yayıncılık, Ankara.
Polat, R. (2010). Havran ve Burhaniye (Balıkesir) Yörelerinde Tarımsal Biyoçeşitlilik ve Etnobotanik Araştırmaları. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Balıkesir.
Poyraz Kayabaşı, N. (2011). Manyas ve Köylerinde Etnobotanik Bir Çalışma. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
Ritchie, H. & Roser, M. (2021). Urbanization. Erişim adresi (20.07.2021):https://ourworldindata.org/urbanization.
Sharma, R. & Sharma, M.K. (2007). Renklerle Terapi, Çev: Elçin Kafalı, Nokta Kitap Yayınları, ISBN: 9789944174381.
Tekin, S. (2011). Üzümlü (Erzincan) İlçesinin Etnobotanik Özellikleri. Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzincan.
Tuzlacı, E. (2011). Türkiye’nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri. Alfa Yayınları, İstanbul.
URL-1. Google Earth. (2021). Erişim tarihi: 19.07.2022, http://earth.google.com/web/.
Yazgan, M.E., Uslu, A. & Özyavuz, M. (2009). İç Mekan Bitkileri ve Tasarımı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Yayın No:1575, Ders Kitabı No:527, ISBN:978-975-482-828-3.
Yeşil, Y. (2007). Kürecik Bucağında Etnobotanik Bir Çalışma. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Yüzbaşıoğlu, E. (2010). Reşadiye (A6, Tokat, Türkiye) ve Çevresinin Etnobotaniği. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.