11967

TARİH USÛLÜ MESELELERİNE DAİR BİR RİSÂLE: CELÂLEDDÎN ES- SUYÛTÎ’NİN (849-911/1445-1505), EŞ-ŞEMÂRÎH FÎ İLMİ’T-TARİH’İ

Bu makalede siyasi ve kültürel çevreyi tasvir ettikten sonra kısaca Suyûtî’nin hayatı ve eserlerine temas edilecek, eş-Şemârîh fî İlmi’t-Tarih’in tarih tasavvuru ve usûlüne dair bazı eski eserlerle mukayesesi yapılacak, daha sonra ise eş-Şemârîh’in tercümesi birtakım kaynak tespitleri, notlar ve izahlarla verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

es-Suyûtî, “eş-Şemârîh fî İlmi’t-Tarih”, tarih, tarih tasavvuru, tarih usûlü

An Epistle About Historiography: Jalal Al-Din Al-Suyuti’s “al-Shamarikh Fî-Ilm Al-Tarikh”

In this article having explained cultural and political atmosphere in which period of al-Suyuti was born, his life and works will be dealt with. It will be also made the comparison of his work “al-Shamarikh Fî-Ilm al-Tarikh” with other works in this field especially those dealing with the historiography and the perception of history. Finally, its translation with some notes and explanations will be added

Keywords:

al-Suyuti, “al-Shamarikh fiî-Ilm al-Tarikh”, history, perception of history, historiography,

PDF

___

» Aras, M. Özgü, “Arefe”, DİA, İstanbul 1991, III,351.
» Aydınlı, Abdullah, Hadîs Istılahları Sözlüğü, İstanbul 1987.
» el-Bâbânî, Bağdatlı İsmail Paşa (1839-1920), Hediyyetü’l-Ârifîn, CD: el-Mektebetü’ş-Şâmile el-İsdârü’s-Sânî, 2.09.
» Bosworth, C. E., İslâm Devletleri Tarihi, çev. E. Merçil – M. İpşirli, İstanbul 1980.
» el-Buhârî, Ebû Muhammed b. İsmâil (194-256), Târîhu’l-Kebîr, CD: el-Mektebetü’ş-Şâmile el-İsdârü’s-Sânî, 2.09;
» Tarihu’s-Sağîr, CD: el-Mektebetü’ş-Şâmile el-İsdârü’s-Sânî, 2.09.
» el-Casnazânî, Muhammed el- Hüseynî v.dğr., “Hz. Peygamber Devri Kronolojisinin Miladi Karşılığı ile İlgili bir Araştırma”, çev. Kasım Şulul, Harran Ü. İlahiyât Fk. Dergisi, Şanlıurfa 2001, VI,151.
» el-Cürcânî, Seyyid Şerîf, Ta’rîfât, çev. Arif Erkan, İstanbul 1997.
» Çelebi, Ahmet, İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, İstanbul 1983.
» Çelebi, Katip, Keşfü’z-Zunûn, Maarif Matbaası 1941.
» Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Ya’kub (817/1414), el-Kâmusü’l-Muhît, Beyrut 1994.
» Göze, Ergun, Mukayeseli İslâm Tarihi Kronolojisi, İstanbul 1971.
» Grohmann, A., “Tihâme”, İ. A. (MEB), XII/1,280-282.
» Halîfe b. Hayyât (160-240/776-854), et-Tarih, thk. Mustafa Necip Fevvâz – Hikmet Fevvâz, Beyrut 1415/1995.
» Hitti, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul 1989.
» Hodgson, Marshall G. S., Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek, çev. Ahmet Kanlıdere – Ahmet → →
Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sakkâ - İbrahim el-Ebyarî - Abdülhâfız Şelbî, Mısır 1936, III,138 –2.
dipnottan naklen-). Bir görüşe göre ise kamerî Arap takviminde, bazı ayların isimlerinin zahir ma
nasının mevsimlere işaret etmesi, tarih boyunca eski Arap kabilelerinin birçok kez ay ve güneş
takvimleri arasında gidip gelmiş olmalarından kaynaklanır (Muhammed el- Hüseynî el- Casnazânî
v.dğr., “Hz. Peygamber Devri Kronolojisinin Miladi Karşılığı ile İlgili bir Araştırma”, çev. Kasım
Şulul, Harran Ü. İlahiyât Fk. Dergisi, Şanlıurfa 2001, VI,151). Zamanın geçmesi ve kamerî sene
den dolayı ayların farklı mevsimlere denk gelmesiyle ay isimleri değişmiş, yerlerine yenileri kulla
nılmıştır. İslâm’a yakın dönemde ve İslâmî devirde kamerî aylara verilen isimler ise hala kullanıl
maktadır. Bkz. İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab (CD: Şâmile), IV,26; V,193; XI,437, XIII,187,446;
XIV,339; Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyn b. Ali el-Mes’ûdî (ö. 346/957), Murûcu’z-Zeheb ve Meâdini’l
Cevher, thk. Müfid Muhammed Kamîha, Beyrut 1986, II,209.
Muhammed b. İbrahim eş-Şeybânî’nin eş-Şamârîh neşrinin son cümlesinin tercümesi şöyledir:
“Hamd yalnızca Allah’a mahsustur. Sonra salât ve selâm kendisinden sonra peygamber gelmeye
cek olan (Muahmmed’e) olsun. Müellif –Allah ona rahmet etsin- bu risâleyi 10 Zilkâde 872 (1
Mayıs 1468) tarihinde yazdı”. Aydoğan, İstanbul 2001.
» İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah b. Abdillah (ö. 571/1176), Tarihu Medînetu Dımaşk, thk. Muhibbuddîn Ebî Saîd Ömer, Beyrut 1415/199.
» İbn Hacer el-Askalânî, Şeyhü’l-İslâm el-Hâfız Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali (ö.852/1448), Fethü’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdulaziz b. Abdillah b. Bâz, Su- ûdî Arabistan ts., VII,268.
» İbn Hazm el-Endelüsî, Ali b. Ahmed b. Said el-Kurtubî (ö. 456/1064), Cemheretu Ensâbi’l- Arab, CD: el-Mektebetü’ş-Şâmile el-İsdârü’s-Sânî, 2.09.
» İbn Hişâm, Abdülmelik el-Himyerî (ö. 218/833), es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es- Sakkâ -İbrahim el-Ebyarî - Abdülhâfız Şelbî, Mısır 1936.
» İbn Kuteybe, Ebû Mumammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dineverî (ö. 276/889), el- Maârif, Mısır 1960;
» Edebü’l-Kâtib, Mısır 1312, -el-Hemmam Ziyauddin Ebi’l-Feth Nasrullah b. Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim el-Musilî’nin el-Meselü’s-Sâir fi Edebi’l-Kâtip adlı eserin haşi- yesinde-.
» İsmet Ersöz, “Ashâb-ı Kehf”, DİA, İstanbul 1991, III,465-467.
» el-Kâfiyeci, Muhyiddin, el-Muhtasar fî İlmi’t-Tarih, thk. Muhammed Kemaleddin İzzeddin, Beyrut 1990.
» Karahan, Abdülkadir, “Süyûtî”, İA (MEB), İstanbul 1979, XI,260.
» Koçak, Muhsin, “Gurre”, DİA, İstanbul 1996, XIV,211.
» Koçyiğit, Talat, Hadîs Istılahları, Ankara 1985.
» Kopraman, Kâzım Yaşar, “Bahriyye” md., DİA, İstanbul 1994, IV,512;
» Kopraman, Kâzım Yaşar, “Burciyye” md., DİA, İstanbul 1992, VI,419-420.
» el-Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyn b. Ali (ö. 346/957), Murûcu’z-Zeheb ve Meâdini’l- Cevher, thk. Müfid Muhammed Kamîha, Beyrut 1986.
» Özaydın, Abdülkerim, “Aynicâlût Savaşı” md., DİA, İstanbul 1991, IV,275-276.
» Öztuna, Yılmaz, İslâm Devletleri, Ankara 1989.
» Rosenthal, Franz, İlmü’t-Tarîh İnde’l-Arab, Arapça’ya çev. Salih Ahmed el-Ali, Beyrut 1983.
» Sartain, Elisabeth, Celâleddîn Suyûtî: Hayatı ve Esrleri, çev. Hasan Nureddin, İstanbul 2002.
» es-Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, el-İ’an bi’t-Tevbih limen Zemme’t-Tarîh, thk. Franz Rosenthal, Beyrut ts.
» es-Suyûtî, Celâleddîn (ö. 911/1505), Hüsnü’l-Muhadara fî Ahbârî Mısır ve’l-Kahire, Mısır 1312;
» eş-Şemârîh fî İlmi’t-Târîh, thk. Muhammed b. İbrahim eş-Şeybânî, Kuveyt ts. –Dârü’s-Selefiyye bas- kısı-.
» es-Süheylî, Abdurrahmân (508-581/1114-1185), er-Ravdü’l-Unuf fî Şerhi’s-Sîreti’n- Nebeviyye li İbn Hişâm, talik ve takdim: Ömer Abdüsselâm es-Selâmî, Beyrut 1421/2000.
» Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998.
» Şulul, Kasım, İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi –tahlil ve tenkid-, İstan- bul 2008.
» et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Hâlid (224-310/838-923), Tarihü’l- Ümem ve’l-Mülûk, Beyrut 1987.
» Yâkût b. Abdillah el-Hamavî (ö. 626/1228), Mu’cemü’l-Büldân, CD: el-Mektebetü’ş-Şâmile el-İsdârü’s-Sânî, 2.09.